مقالات

روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت

حجت‌الاسلام رسول جعفریان در سالهای اخیر، دهها عنوان کتاب درباره دکتر مصدق نوشته شده و در آنها وانمود شده که وی رهبری بی‌نقض و عیب بوده و جناح مقابل او، یکسره برخطا بوده‌اند. در این کتابها نقش روحانیت و در رأس آنان آیت‌الله کاشانی نادیده گرفته شده است.این قبیل برخوردها در کشور ما بی‌سابقه نیست، یا کسی را در آسمان جای می‌دهیم و یا بر زیرزمین می‌نشانیم. به عبارت دیگر همه دوست دارند همه چیز را یا سیاه ببینند و یا سپید. این...

تعامل مذهب و سیاست در ملی شدن صنعت نفت

امیر حسین خالقی نژاد یکی از نمونه های بارز روحانیت روشنفکر که به تلاش گسترده ای در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی در طول دهه 20 دست زد آیت الله کاشانی بود. در این مقاله ابتدا مختصری از زندگینامه علمی آیت الله کاشانی ذکر شده و سپس به فعالیت های سیاسی او بویژه در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت اشاره شده که به مناسبت سالروز 29 اسفند روز ملی شدن صنعت نفت ایران تقدیم خوانندگان عزیز می شود. آیت الله کاشانی سال 1264 هجری شمسی در...

بررسی نقش فداییان اسلام در ملی شدن صنعت نفت

(گفتگو با محمدمهدی عبدخدایی) قیصری: جناب آقای عبدخدایی از اینکه وقتتان را در اختیار سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قرار دادید از شما تشکر می‌کنم. شانزدهم اسفند ماه مصادف با سالروز اعدام انقلابی رزم‌آرا توسط فداییان اسلام در سال 1329 می‌باشد. به اعتقاد بسیاری از مورخین مانع اصلی ملی شدن صنعت نفت در آن برهه از تاریخ شخص نخست وزیر یعنی حاج علی رزم‌آرا بود. از طرف دیگر برداشته شدن رزم‌آرا باعث گردید تا مجلس و فضای سیاسی کشور تحت...

آیت‌الله کاشانی و نهضت ملی شدن صنعت نفت

سخنرانی دکتر سید جلال‌الدین مدنی عنوان بحث، آیت‌الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت است. در این باره دو موضوع است: یکی پرونده نفت که بسیار قطور است و تا امروز نیز ادامه دارد. همین امروز در اصفهان جلسه‌ای است درباره نفت اوپک که میزان فروش را مشخص می‌کند. می‌خواهند از بالا رفتن بهای نفت با افزایش تولید جلوگیری کنند و این خود عجیب است و قابل بحث. با وقت چند دقیقه‌ای فقط فهرستی از مطالب عرض می‌شود. موضوع دوم آیت‌الله کاشانی است....

از امتیاز دارسی تا شرکت نفت انگلیس و ایران

دکتر مرتضی دهقان‌نژاد و مهدی احمدی‌اختیار از مجموعه مقالات ارائه شده در همایش دوم ایران و استعمار انگلیس چکیده یکی از مهمترین امتیازاتی که در ابتدای قرن بیستم دولت انگلیس از قاجارها اخذ نمود، امتیاز نفت دارسی بود. امتیاز دارسی در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار توسط صدراعظم ایران یعنی امین‌السلطان واگذار شد. در واقع با این امتیاز ارزشمندترین منبع ثروت ایران در قرن بیستم در اختیار انگلستان قرار گرفت. با کشف و...

29 اسفند 1329 سالروز ملی‌شدن صنایع نفت ایران

روز سی‌ام تیر ماه 1329‌، به درخواست علی منصور نخست‌وزیر‌، مجلس شورای ملی موافقت کرد که لایحه‌ی قرارداد الحاقی نفت (گس ـ گلشائیان)‌، پیش از طرح در صحن علنی مجلس‌، در کمیسیون ویژه‌ای مورد بررسی و اظهار نظر قرار گیرد. از این‌رو‌، همان روز اعضای کمیسیون نفت‌، مرکب از هژده تن از نمایندگان شعب شش گانه مجلس‌، برگزیده شدند. این کمیسیون از سوی مجلس شورای ملی‌، مامور شد تا لایحه‌ی قرارداد الحاقی را بررسی کرده و پس از مطالعات لازم‌،...

هشتاد سال امتیاز نفتی

دکتر فرشید سیمبر داستان غم‌انگیز قرارداد نفت جنوب ایران از سال‌های ۱۸۶۴، یعنی دقیقاً پنج سال بعد از آنکه کلنل دریک در امریکا به نفت رسید و درست یک‌ سال بعد از آنکه راکفلر شرکت نفتی خویش را تأسیس نمود در زمانی که ناصرالدین‌شاه به یکی از اتباع انگلیس امتیازی اعطا نمود که یکی از اجزای آن استخراج نفت بود، آغاز شد. این امتیاز و همین‌طور امتیاز نفتی که شاه قاجار به آلبرت هوتس اعطا کرد و نیز امتیازی که در ۲۵ ژوئیه ۱۸۷۲ به جولیوس...

نهضت ملی شدن نفت ایران

دکتر سید سلمان صفوی مقدمه نهضت ملی شدن نفت از نقاط برجسته و غرور انگیز جنبش بیداری و ضد استعماری ملت ایران در قرن بیستم می باشد که تاثر قاطع بر شکل گیزی مبارزات ضد استعماری همه ملل شرق داشت. ملت ایران و دکترمحمد مصدق قهرمانان اصلی نهضت ملی شدن نفت ایران هستند که نقش قاطع در پیشبرد این جنبش ملی و ضد انگلیسی داشتند. ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱/ ۱۲۸۰ با مظفر الدین شاه قاجار قرار دادی امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در...

ملی شدن صنعت نفت ایران و دسیسه‌های انگستان در خوزستان

علی اکبر خدری زاده همزمان با تصویب طرح ملی شدن صنعت نفت ایران از سوی مجلسین شورای ملی و سنا، شرکت نفت ایران و انگلیس از پرداخت سی درصد فوق‏العاده دستمزد کارگران نفت بندر معشور، آغاجاری، لالی و نفت سفید امتناع ورزید و این امر موجب اعتصاب کارگران و اعلام حکومت نظامی در خوزستان شد. با اعزام نیروهای نظامی از اهواز، خرم‏آباد و اصفهان به مناطق مزبور شورش اعتصابیون کمی فروکش کرد لیکن شرکت نفت هنوز حاضر به پذیرش خواستهای...

قرارداد دارسی و نفت ایران

روز ۷خرداد ۱۲۸۰برای نخستین بار امتیاز استخراج، بهره‌برداری و لوله‌کشی نفت و قیر در سراسر ایران به غیر از 5 استان آذربایجان‌، گیلان‌، مازندران‌، گرگان و خراسان به مدت 60 سال به «ویلیام نکس دارسی‌» انگلیسی واگذار شد. شرکت تحت فرمان «ویلیام دارسی‌» پس از 5 سال جستجو از چاهی در مسجد سلیمان از شهرهای استان خوزستان، نفت کشف کرد. نویسنده انگلیسی کتاب « Oil Persian» در این باره می‌نویسد: «... روز 26 ماه مه سال 1908 [5 خرداد سال 1287] که عملیات...

تحریم‌ نفت ایران توسط انگلیس

سارا ناطقیان‌فر ملی شدن صنعت نفت،گام مهمی بود برای استیفای حقوق حقه ملت ایران در خصوص نفت جنوب. این مهم بعد از ترور سپهبد رزم آرا، نخست وزیر وقت ایران که سعی کرد تا جایی که ممکن است برای تصویب نشدن قانون ملی شدن صنعت نفت، سنگ جلوی پای مجلس شورای ملی بیندازد، عملی شد. با آغاز زمامداری دکتر مصدق در اردیبهشت 1330 برنامه دولت وی بر مبنای 2 اصل اساسی قرار گرفت. 1 ـ اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت 2 ـ اصلاح قانون انتخابات و...

بازخوانی نهضت ملی شدن نفت

عرفان کریمی مسئله نفت ایران قصه دراز دامنی است که در طول تاریخ معاصر ایران همواره از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و هست. در این میان دریافت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت توسط ویلیام ناکس دارسی در1280 از مظفرالدین شاه، فوران اولین فواره های نفت در مسجد سلیمان، کشمکش ها و مذاکرات بر سر این ماده حیاتی و انعقاد قرار داد جنجالی1933 با انگلستان تنها برگهایی از این کتاب قطور به شمار می رود. قضیه نفت در سال های بعد از جنگ جهانی...

بازخوانی پرونده نهضت ملی نفت

اسفند ماه هر سال یادآور حادثه‌ای بزرگ در تاریخ ملت ایران است نهضت ملی و ملی کردن صنایع نفت رویداد ساده‌ای نبود. انگلستان توانسته بود امتیاز نفت ایران را در دست داشته باشد و به هر میزان استخراج و صادر نماید انگلستان ابرقدرت آن زمان بود بیش از نیمی از کره زمین را مستعمره خود ساخته بود. با استفاده از نفت در دوجنگ جهانی پیروز شده بود. هنوز نفت نقاط دیگر خاورمیانه به بهره‌برداری نرسیده یا در آغاز بهره‌برداری قرار داشت. حیات انگلیس...

انگلیس و نفت ایران در جنگ جهانی دوم

مینا رئیسی سربیژن* جنگ جهانی دوم در اول سپتامبر 1939/ 9 شهریور 1318 با حمله آلمان نازی به لهستان آغاز شد. ایران از همان ابتدا، بی‌طرفی خود را در جنگ اعلام كرد؛ اما همانند جنگ جهانی اول، بی‌طرفی ایران رعایت نشد؛ و دو سال پس از آغاز جنگ، و دو ماه پس از حمله آلمان نازی به اتحاد شوروی، نیروهای نظامی شوروی و انگلیس در سوم شهریور 1320ه‍.ش/ 25 اوت 1941م. یعنی دو ماه پس از حمله آلمان نازی به خاک شوروی از سمت شمال و جنوب و غرب به خاک ایران حمله و آن...

ابعاد حقوقی عملیات خلع ید از شرکت نفت جنوب

مهدی معتمدی مهر 1) ملی شدن صنعت نفت «اززمان رزم آرا ، شاه به فکر نخست وزیری سیدضیاء بود تا به این ترتیب دولت انگلستان را از خود خشنود و راضی نگه دارد. اما تا وقتی رزم آرا بر سر کار بود این امر ممکن نبود چون از طرفی او باید خود را با رقیب نیرومندی مانند رزم آرا طرف کند و از طرف دیگر، جواب مصدق و نهضت ملی را بدهد که به هیچ قیمتی زیر بار حکومت سیدضیاء نمی رفتند. در نتیجه در زمان نخست وزیری رزم آرا، شاه سه بار به مصدق پیشنهاد نخست...

40 سال غارت و چپاول نفت ايران توسط انگليس

مطالب زیادی در ارتباط با تاریخچه نفت ایران نوشته شده است؛ از جمله چندین جلد كتاب درباره تاریخچه شرکت نفت انگلیس، توسط خودِ آن شرکت منتشر شده است. (1) ولی نقص عمده این کتب تاریخی، فقر داده‌هاست. علاوه بر این، برخی از این مورخان عمدتاً بر اسناد و مدارک منتشره از سوی انگلیس تکیه کرده و بدین ترتیب از اعتبار کار خود کاسته‌اند. با وجود این، گزارش محرمانه «ملی‌ شدن صنعت نفت ایران،» که ظاهراً توسط بانک جهانی تهیه شده بود و در آرشیو وزارت...

پیمان سعدآباد

برگی از سلسله خیانتهای پهلوی به ملت ایران حکومت 50 ساله دودمان پهلوی مشحون از خیانت به ملت ایران و از جمله بی تفاوتی در برابر تلاش دشمنان برای تحدید مرزهای جغرافیایی ایران بوده است . در تابستان سال ۱۳۱۶ پیمان مهمی بین نمایندگان چهار کشور عراق‌، افغانستان‌، ترکیه وایران درکاخ سعدآباد تهران به امضاء رسید وبه « پیمان سعدآباد » مشهور شد. این پیمان در زمستان همان سال به تصویب مجلس شورای ملی و در فروردین سال بعد به امضای رضاشاه...

ولایتی : پیمان سعدآباد ، واگذاری خاك ما به دیگران بود ...

در سال 1316 در زمان رضاشاه یکی از بدترین قراردادها بسته شد به نام پیمان سعدآباد. بر اساس این پیمان که با سه کشور اطراف یعنی عراق، ترکیه و افغانستان بسته شد، همه‌اش واگذاری خاک ما بوده و یک مورد هم پیدا نمی کنید که وقتی یک تکه از سرزمین ما به آن طرف رفته، یک تکه از سرزمین آنها هم به طرف ما آمده باشد، یعنی مبادله ای انجام شده باشد مثل کاری که مرحوم میرزاتقی خان امیرکبیر در قرارداد ارض روم کرد و سلیمانیه که این طرف بود داده شد به...

نگاهی به روابط خارجی ایران در عصر رضاشاه

ابوالفتح مومن با افزایش اهمیت روابط خارجی و تعیین‌کنندگی سیاست خارجی در بقای کشورها، چگونگی برقراری روابط و گزینش طرف‌های مقابل، به صورت مسأله‌ای مهم نمایان گردید. این واقعیت در عصر رضاشاه هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر شرایط و اقتضائات خاص آن زمان اهمیتی دو چندان یافت، به‌گونه‌ای‌که نحوۀ مواجهه با قدرت‌های آن زمان و گزینش طرف‌های مقابل را تحت‌تأثیر قرار داد. گرایش به استفاده از نیروی آلمانی در معادلات مؤثر قدرت به...

نقش قدرت‌های بزرگ در شکل‌گیری پیمان سعدآباد

آرش یوسفیان در عصر رضاخان پهلوي میان ایران، ترکیه، عراق و افغانستان‌ پیمان عدم تجاوزي در کاخ سعدآباد تهران امضا شد که به پیمان سعدآباد معروف شد. وزیران امور خارجه افغانستان، ترکیه و عراق برای این منظور به تهران آمده بودند (در آن زمان هنوز پاکستان تاسیس نشده بود که وارد این پیمان شود). رسانه‌های آلمان پس از آغاز جنگ جهانی دوم مدعی شدند که این پیمان طبق نقشه انگلیسی‌ها منعقد شده تا رضاشاه در اجرای اندیشه «احیای ایران‌زمین»،...

مفاد پیمان سعدآباد

پیمان سعدآباد همان عهدنامه عدم تعرض بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت‌ پادشاهی عراق است که مشتمل بر ده ماده‌ بوده و در تاریخ ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶ مطابق ۸ ژوئیه ۱۹۳۷ در قصر سعدآباد به امضاء رسیده ‌است . متن عهدنامه كه در جلسه بیست و پنجم اسفند ماه 1316 به تصویب مجلس شورای‌ملی رسید به شرح زير است : عهدنامه عدم تعرض یا پیمان سعدآباد اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران اعلیحضرت پادشاه...

فرایند شكل گیری و متن پیمان سعدآباد

سید ابوالحسن توفیقیان سیاست خارجی ایران قبل از جنگ جهانی دوم و در زمان رضاخان، برمبنای استوار ساختن موقعیت خود در برابر دو قدرت شوروی و انگلیس بود. در همین راستا می‌توان نزدیکی ایران به آلمان را در دوره رضا خان تحلیل کرد. اما این سیاست (یعنی استوار سازی در مقابل دو قدرت بزرگ شوروی و انگلیس)‌ تنها با نزدیکی به آلمان تحقق پیدا نمی‌کرد، به همین خاطر رضاخان برقراری روابط دوستانه با دولت‌های همجوار و قدرت‌های منطقه‌ای را در...

زیانهای ایران در پیمان سعدآباد

اسدی راد ایران، قبل از جنگ جهانی دوم، تحت نفوذ سیاست استعماری انگلیس بود و قدرت متمرکز رضاخان، اداره مملکت را با استبداد تمام برعهده داشت. با روی کار آمدن آتاتورک در ترکیه، با تحریک انگلستان و برای این که شوروی در حلقه محاصره قرار داشته باشد، در هفدهم تیرماه 1316 ش برابر با هشتم ژوئیه 1937 م، پیمان دوستی و عدم تجاوز بین ایران، ترکیه، افغانستان و عراق در کاخ سعدآباد تهران به امضا رسید. به موجب این پیمان، این دولت‌ها متعهد شدند که...

زمینه‌های شکل‌گیری پیمان سعدآباد

سیاست خارجی ایران قبل از جنگ جهانی دوم و در زمان رضاخان، بر مبنای استوار ساختن موقعیت خود در برابر دو قدرت شوروی و انگلیس بود. در همین راستا، می‌توان نزدیکی ایران به آلمان را در دوره رضاخان تحلیل کرد؛ اما، این سیاست (یعنی استوار سازی موقعیت در مقابل دو قدرت بزرگ شوروی و انگلیس) تنها با نزدیکی به آلمان تحقق پیدا نمی‌کرد، به همین خاطر رضاخان برقراری روابط دوستانه با دولت‌های همجوار و قدرت‌های منطقه‌ای را در دستورکار قرار داد و...

در صفحه اول روزنامه اطلاعات پیمان سعد آباد

ایران، قبل از جنگ جهانی دوم، تحت نفوذ سیاست استعماری انگلیس بود و قدرت متمرکز رضاخان، اداره مملکت را با استبداد تمام برعهده داشت. با روی کار آمدن آتاتورک در ترکیه، با تحریک انگلستان و برای این که شوروی در حلقه محاصره قرار داشته باشد، در هفدهم تیرماه 1316 ش برابر با هشتم ژوئیه 1937 م، پیمان دوستی و عدم تجاوز بین ایران، ترکیه، افغانستان و عراق در کاخ سعدآباد تهران به امضا رسید. به موجب این پیمان، این دولت‌ها متعهد شدند که سیاست خارجی...

پيمان سعدآباد و روابط ايران و تركيه

سعيد خرازي امپراتوری عثمانی، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در روابط خارجی ایران برخوردار بود. توسعه‌طلبیهای امپراتوری سنّی عثمانی، در کنار قدرت‌گرفتن صفویان شیعی در ایران، به‌تدریج این دو قدرت بزرگ آن زمان را رویاروی یکدیگر قرار داد. درگیریها و جنگهای متعددی میان دو کشور به‌وقوع پیوست و در نتیجه این جنگها، معاهدات و قراردادهای مهمی منعقد گردیدند که در تاریخ روابط دو کشور نقش اساسی ایفا می‌کنند. مهمترین نقطه عطف،...

پیمان سعدآباد و سیاست قدرتهای بزرگ

سید هدایت الله عقدایی در طول دوران جنگهای جهانی اول و دوم انگلستان کوشید با ایجاد پیمان های دفاعی مشترک بین رژیم های دست نشانده خود درمجاورت مرزهای شوروی،روزنه ای برای نفوذ کمونیسم باقی نگذارد و در واقع پیمان سعدآباد را می توان به عنوان بخش کوچکی از راهبرد کلان بریتابیا در مقابله با کمونیسم مورد تحلیل و بررسی قرار داد در فاصله دو جنگ جهانی (در حد فاصل سالهای 1939-1918) به تبع وقایع و تحولات مهمی که به ویژه در اواخر جنگ جهانی اول...

پیمان سعدآباد و از دست رفتن ارتفاعات آرارات

شروع مذاکرات مربوط به پیمان سعدآباد که بین چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و افغانستان منعقد گردید، از جمله مهمترین رویدادهایی بود که در دهمین دوره مجلس شورای ملی انجام گرفت. روز 25 بهمن 1316 پیمان سعدآباد در مجلس شورای ملی به تصویب رسید . پیمانی که روز 17 تیر همان سال بین چهار کشور عراق ، افغانستان ، ترکیه و ایران در کاخ سعدآباد تهران به امضا رسید و به پیمان «سعدآباد» مشهور شد. این پیمان در شرایطی میان وزیران امور خارجه این کشورها امضا...

پیمان سعدآباد ، سرپوشی بر قرارداد واگذاری هرات

هفدهم تیرماه 1316 میان ایران، ترکیه، عراق و افغانستان یک پیمان عدم تجاوز امضا شد که چون درکاخ سعدآباد (تجریش) امضا شده بود به پیمان سعدآباد معروف شد .وزیران امور خارجه افغانستان، ترکیه و عراق برای این منظور به تهران آمده بودند. رسانه های آلمان دو سال و چند ماه بعد و پس از آغاز جـنگ جهانی دوم مــدعی شدند که این پیمان طبق نقشه انگلیسی ها منعقد شده بود تا رضاشاه پهلوی در اجرای اندیشه «احیای ایران زمین»، با کمک گرفتن از آلمان و احیانا...

پیمان سعدآباد ، سپر دفاعی انگلیس

فکر انعقاد یک پیمان دفاعی بین کشورهای خاورمیانه پس از جنگ جهانی اول در میان دولتمردان انگلستان بوجود آمد که از این پیمان سدی در برابر نفوذ روزافزون شوروی استفاده نمایند.ولی قبل از بسته شدن پیمان می بایست اختلاف بین کشورهای مورد نظر که در همسایگی یکدیگر بودند, حل می شد. برای بسته شدن پیمان سعدآباد بین کشورهای ایران و افغانستان و عراق و ترکیه, مشکلاتی وجود داشت. در مورد افغانستان: اختلاف مرزی که بین 2 کشور ایران و افغانستان در...

...

55

...