مقالات

زوال رژیم پهلوی به روایت دربار

هنگامی که نظام پهلوی در سایه‌ استبداد و خفقان، به اوج مستی خود رسیده بود، جامعه‌ ایرانی واکنش‌هایی خاص در این دوران به‌نمایش گذاشت که این واکنش‌ها از چشم درباریان مخفی نماند. بروز نارضایتی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شکست سلسله‌ پهلوی، حلقه‌ نهایی اوضاع سیاسی جاری در زمان حکومت پهلوی بود. نشانه‌های انحطاط از اواسط دهه‌ 50 شمسی به چشم می‌خورد و حتی نزدیکان به دربار آن را احساس می‌کردند. مینو صمیمی از جمله‌ این درباریان...

زیر گوش کاخ نیاوران

روح‌الله مهرپارسا از زمان آغا محمدخان که تهران پایتخت شد، در منطقه کوهستانى شمیران «ده حصار بوعلى» در کنار دیگر قراء چون نیاوران، تجریش، قلهک، دزاشیب، رستم آباد، کاشانک، دارآباد، ازگل، اراج، سوهانک، دربند ، جمال آباد، امامزاده قاسم، پس قلعه، درکه، اوین ، جماران، حصارک، چیذر، دروس، زرگنده، حسن آباد، اسدآباد، ولنجک و ... یکى از ییلاقات خوش آب و هواى نزدیک به تهران محسوب مى شد. بعد از احداث ساختمان قصر سلطنتى صاحبقرانیه،...

روابط اقتصادی ایران در دوره قاجار

جنگهای ناپلئونی در دهه نخست قرن نوزدهم (1179 تا 1279 ش) موجب تماس مجدداروپاییان با ایران گردید.چون فرانسه و انگلستان خواهان روابط دوستانه با این کشور بودند و دولت روسیه بار دیگر به ایران تجاوز کرده بود.کمپانی هند شرقی بریتانیا به دنبال فترت دراز مدت سده هجدهم (1079 تا1179 ش) در روابطش با ایران در سال 1801 م/1180ش پیمانهای دوستی و تجارت با دولت قاجار امضا کرد . انگلستان با استفاده از قدرت نظامی در رسیدن به هدفهای دیپلماتیک و استراتزیکی...

سابقه فکر تغییر خط در ایران

سید هادی خسروشاهی غوغای مساله تغییر خط که چندی پیش توسط یک مشت افراد معلوم‌الحال بلند شد و هنوز هم در روزنامه‌ها و مطبوعات ایران موافق و مخالف مقالاتی دربارۀ آن می‌نویسند، یک فکر نوظهور و یا از ابتکارات عالیه! استاد! سعید نفیسی نیست؛ قبل از این ماجرا هم ایادی استعمار و افراد ماجراجو در فرصت‌های مناسبی! این برنامه را با راه‌های مختلفی تعقیب کرده‌اند. مثلا یک قرن پیش «ملافتحعلی آخوندزاده» نمایشنامه‌نویس به اصطلاح...

ساختار قدرت در دوره پهلوی

ساخت و رابطه قدرت عمودی یک جانبه، در تحولات فرهنگی نظام اجتماعی ایران دوره پهلوی، هم در ساختارهای بیرونی و هم در سطح ساختارهای درونی، موجب از میان رفتن تعامل گشته و در نتیجه فرهنگ سیاسی به مثابه اخلال در حوزه فرهنگ (بحران انگیزش) و حوزه سیاست (بحران مشروعیت) جای سیاست فرهنگی را پر کرده است. به عبارت دیگر فقدان عقلانیت ارتباطی معطوف به حوزه فرهنگ، انسجام و بازتولید اجتماعی را با بحران مواجه ساخته و عقلانیت سیستمی با جدا شدن از...

ساختار قدرت سیاسی در دوره قاجار

ویژگی مشخص نظام سیاسی ایران در دوره قاجاریه ، استبداد بود . شاه به تنهایی قانونگذار ، بالاترین مقام قضایی و فرماندهی کل نیرو های مسلح بود . مستبدی بود که دستگاه دولتی را بدون قید وشرط دراختیار گرفته و برجان و مال همه مردم تسلط داشت . دستور ها و اوامر وی می بایست بلافاصله اجرا می شدند . شاه می توانست با تصمیم فردی قرارداد هایی با کشور ها و سرمایه داران خارجی منعقد کند . قدرت شاه به اندازه ای بود که نه فقط مردم عادی بلکه صدر اعظم و...

ساواک و ارتش شاه در آخرین روز

چرا شورای عالی نیروهای مسلح پس از دو ساعت ونیم بحث و بررسی به اتفاق آراء بی‌طرفی ارتش را تصویب کرد؟ جلسه شورای فرماندهان ارتش در ساعت 30/10 روز 22 بهمن ماه 1357 با حضور 27 نفر فرماندهان، معاونین، رؤسا و مسئولین سازمان‌های نیروهای مسلح شاهنشاهی به شرح زیر تشکیل گردید: ارتشبد عباس قره‌باغی رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران. ارتشبد جعفر شفقت وزیر جنگ ارتشبد حسین فردوست رئیس دفتر ویژه اطلاعات. سپهبد هوشنگ حاتم جانشین دفتر ویژه...

لحظه های تبعید مدرس از زبان ملک‌شعرای بهار

آن چه در این مقاله کوتاه و مختصر، درباره کیفیت دستگیری و تبعید شهید مدرس ذکر می شود، از قلم و بیان مرحوم ملک الشعرای بهار است که از قول افراد مختلف از جمله فرزندان و بستگان مرحوم مدرس و دیگران نقل کرده است:انتخابات دوره هفتم مجلس شورای ملی تمام شد و مدرس از تهران حتی یک رأی هم در صندوق به نامش خوانده نشد و به قول خودش در سخنرانی مبسوطی که راجع به انتخابات دور هفتم نمود اظهار داشت: «اگر باور کنیم که هیچ یک از مردم تهران به من رأی...

چله‌های سرنوشت ساز

برگزاری اولین چله، بیش از انتظار، مورد استقبال مردم قرار گرفت و این نمونه‌ای درخشان از استفاده سیاسی از سنت‌های شیعی بود که شاه را در بن‌بست سختی قرار داد. «اگر دولت می‌خواست جلوی برگزاری این مراسم را که به تبع حوادث قبلی، تاریخ و روز آن معین بود، بگیرد قطعاً با تظاهرات بسیار عظیم‌تری مواجه می‌شد».(1) رژیم ناچار شد کجدار و مریز با چله‌ها برخورد کند. این مراسم موجب شد تا نقش و قدرت مذهب در تحرک مردم و فراگیری نهضت، خود را...

آخوند خراسانى ؛ آفتاب نیمه شب

محمدرضا سماک امانى آخوند خراسانى از سلسله حماسه سازان تاریخ ایران است . وى مرجع تقلید، مدرس کم نظیر حوزه علمیه نجف و رهبر انقلاب مشروطه بود. تمام تاریخ نویسان مشروطه ، حتى آنان که دشمن روحانیت و خواستار نابودى اسلام و استیلاى فرهنگ غرب در ایران بودند رهبرى او را در نهضت مشروطه پذیرفته اند. اما شگفت که درباره اش کمتر از سایر دست اندرکاران نهضت مشروطه سخن به میان آمده است ! آخوند خراسانى در سال 1255 ق . در مشهد دیده به جهان گشود....

اختناق مطبوعاتی در عصر رضاخان

علی منوچهری مطبوعات به‌عنوان ابزاری آگاهی‌دهنده و جهت بخش به افکار عمومی نقش غیرقابل انکاری در حرکت جوامع امروزی داشته‌اند. در ایران نیز تا به امروز این نقش با فراز و فرود تداوم یافته است. در دوره مورد مطالعه ما در این مبحث 1304 ـ 1302 ه‍ ش مقارن با نخست‌وزیری سردار سپه و گذار به سوی کسب سلطنت، مطبوعات در کنار جهت‌دهی به افکار عموم مردم، مشمول سیاست‌های سرکوبگرانه رضاخان شدند، این مقاله کوششی است برای نمایاندن تأثیر جراید...

مرتضی الویری: ارتباط با مطهری بود که ما را از فرقان جدا کرد

مهندس مرتضی الویری از چهره‌های شاخص تیمی است که از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب، در فرآیند تعقیب و دستگیری اعضای گروه فرقان سهیم بود. الویری اما، از پیش از پیروزی انقلاب با فرقانیان آشنائی و تعامل داشت، آنگاه که در سالیان ۵۵ و ۵۶ به حمایت تدارکاتی از این گروه می‌پرداخت و پاره‌ای از اقلام تبلیغی این جریان را مخفی و منتشر می‌کرد. او پس از چندی و متأثر از گفت‌و‌گوهای خویش با استاد شهید آیت‌الله مطهری به رابطه خویش با فرقان ...

ساواک و سانسور

پدیده سانسور و فرهنگ‌ستیزی در ایران عمری به درازای استبداد سیاسی حاکم بر کشور دارد. با این احوال تا جایی که به تاریخ معاصر ایران مربوط می‌شود پدیده سانسور با آغاز انتشار روزنامه‌ها و مطبوعات و سپس کار ترجمه و تألیف کتاب معنی و مفهوم یافت. هم‌زمان با گسترش انتشار روزنامه‌ها و رشد مؤلفه‌های فکری، فلسفی و سیاسی، سانسور دامنه وسیع‌تری یافت و در سالهای سلطنت محمدرضا پهلوی به اوج رسید. از دوران سلطنت محمدشاه قاجار، نخستین...

روایت کاردار آمریکا از سقوط سید ضیاء

سیدضیاءالدین طباطبایی به همان سرعت که (در سوم اسفند 1299) بر سر قدرت آمد، (در سوم خرداد 1300) سقوط کرد. تلگرام انگرت (کاردار آمریکا در تهران ) که در 25 می 1921 ( چهارم خرداد 1300) به وزارت خارجه کشورش ارسال شده است را در این رابطه با هم می‌خوانیم : .... سرانجام اختلافات وزیر جنگ و رئیس‌الوزرا منجر به استعفای رئیس‌الوزرا شد. وی امروز صبح زود تهران را ترک کرد. با فرا رسیدن روز‌های پایانی ماه می، سیدضیاءالدین به یکی از بزرگترین مشکلات بریتانیا...

سفیر انگلیس : شاه ماندنی است !

دولت های بریتانیا و آمریکا سرنگونی شاه را تا چند هفته قبل از پیروزی انقلاب ممکن نمی دانستند . آرشیو ملی بریتانیا اسنادی را منتشر کرده که نشان می دهد دولت این کشور و آمریكا تا پاییز ۱۳۵۷ بر این باور بودند که شاه در قدرت باقی خواهد ماند. اسناد منتشر شده که مربوط به مکاتبات وزارت خارجه بریتانیا در سال ۱۳۵۷ است، نشان می دهد به رغم ناآرامی های گسترده در ایران مسوولان بریتانیایی، از جمله سفیر این کشور در تهران تا چند هفته مانده به...

رواج پرونده سازی با هدف اخاذی در عصر رضاخان

نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دوره رضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را برآورده می‌سازد، حکومت کند و هرگونه مخالفت...

بی اعتنایی امام به حسن البکر و صدام

امام خمینی پس از تبعید به ترکیه و سپس ورود به عراق و شهر مقدس نجف ، در کلاسهای درس خود نشان دادند که از نظر علمی و فقهی استادند و مرجع . ایشان این سنت شکنی را نیز کردند که کلاسهای خاموش و بی تحرک را با مباحثه و پرسش و پاسخ جان بخشیدند و سکوت و تسلیم حاکم بر کلاسها را درهم شکستند . پس از رحلت آیت الله شاهرودی(1) تمامی مراجع نجف مجالس ترحیمی ترتیب دادند و در هریک از آنها نمایندگانی از سوی قدرت حاکم بر عراق یعنی حزب بعث شرکت کردند . رهبر...

احزاب سیاسی رژیم شاه و تحقیقات محرمانه ساواک

با وجود پژوهش‌های نسبتاً پرشماری که برای بررسی زوایای تاریک و یا روشن تاریخ معاصر منتشر شده هنوز جای بررسی‌های مبتنی بر مفاهیم و نظریه‌های جدید تاریخ‌نگاری خالی است. این نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند مرزهایی روشن ‌بین «استمرار» یا «گسست» پدیدارها و فرایندهای تاریخی ترسیم نماییم. مقاله حاضر بر آن است که پدیده «سه حزب» را در همان بستر اجتماعی ـ تاریخی ظهور و سقوطشان بنمایاند تا ما تسلیم داستانسرایی‌های تاریخ‌نگاری شاهانه...

کوتاهی های ما در زمینه واقعه طبس

سیدجمال حیدری هنوز انقلاب ما به دو سالگی خود نرسیده بود و دشمن که موقعیت و جایگاه خود را در خاورمیانه در خطر می دید سریعاً با یک برنامه ریزی دقیق و حساب شده به خاک میهمان هجوم آورد این هجوم که بسی ناجوانمردانه و موذیانه صورت گرفته بود پیامدهایی چنان غیرقابل پیش بینی و ناگوار برای متجاوز به دنبال داشت که رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر را به هراس افکند و جایگاهش متزلزل و ادامه ریاستش به چالشی جدی افتاد که این اتفاقات همگی در...

به یاد فرزند کویر

محمود فاضلی پنجم اردیبهشت هر سال یادآور خاطره طبس و ناکامی‌‌های آمریکایی‌‌ها در ر‌هانیدن مأموران خود در ایران است. در مقاله زیر آقای فاضلی با گردآوری چند خاطره از آن روز، یاد یکی از فرزندان کویر را گرامی‌می‌دارد؛ منتظر قائم؛ شهیدی ماندگار از کویر طبس پنجم اردیبهشت ماه 1359 شش هواپیمای غول پیکر نظامی‌C-130 و هشت فروند هلی‌کوپتر آمریکایی بعد از حرکت از پایگاه‌‌های هوایی محرمانه‌ای در خاک مصر به هوا برخاستند و...

حکایت ابابیل طبس

بدون شک ماجرایى که در طبس اتفاق افتاد و با شکست نیروهاى امریکایى مواجه شد یکى از بزرگترین معجزات قرن است؛ چرا که آنها با برخوردارى از دقیق ترین و پیچیده ترین امکانات نظامى و با تدارک همه جانبه و هماهنگى کلیه عوامل داخلى و خارجى به بهانه آزادسازى جاسوسان خود اما در حقیقت به قصد نابود ساختن نظام اسلامى تهاجم خود را آغاز کردند. سران کاخ سفید و مقامات پنتاگون از موفقیت این عملیات اطمینان کامل داشتند اما از آنجایى که خداوند همواره...

زمینه ها و اهداف حمله نظامی آمریکا به طبس

پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی بر اساس آموزه های اصیل دینی علاوه بر اینکه پارادایم حاکم بر مقولات دولت ملت و ساختار حکومت را به چالش کشید با تبدیل شدن به یک هژمونی منطقهای با شعار وحدت جهان اسلام و درهم نوردیدن مرزهای جغرافیایی کشورهای مسلمان ، استراتژى‏های امنیتی و منافع منطقهای آمریکا را با شکست روبرو ساخت. آمریکا که تمام تلاش خود را در حمایت از رژیم شاه و جلوگیری از پیروزی انقلاب به کار بسته بود، با پیروزی...

شكست در صحرا

محمد مهدی سیفی مجله تایم در مورخ ۵ می ۱۹۸۰ در مقاله‌ای تحت عنوان «شکست در صحرا» نوشت « مأموریت کارتر برای نجات گروگان ها در درون شعله ها فرو رفت برای کارتر به طور اخص و برای آمریکا به طور اعم ماجرای اعم طبس یک شکست نظامی و سیاسی بود. یک بار ارتش مسلسل و پرقدرتش در ویتنام در حالی که از پای می‌افتاد و به خود می‌پیچد به زبونی و بیچارگی افتاد و حالا به نظر رسید که قادر نیست حتی زمانی که هیچ دشمنی نمی‌داند که آن ها در آنجا هستند و...

عملیات پنجه عقاب

تا حال دو هلیکوپتر از کار افتاده اند. اگر احتمالا یکی دیگر نیز به چنین وضعی دچار شود، حداقل بخشی از افراد، اجبارا امکان برگشتن ندارند. بیرون از هرکولسهای غول پیکر. زمین و زمان توی شن و ماسه و باد غوطه می خورد. «لنگستون کزاد» کماندوی عضو گروه «نور آبی» به سختی می تواند کله‌ی طاس چارلی را توی تاریکی و شنباد تشخیص بدهد که از این طرف به آن طرف می رود. اولین احساسی که بعد از گرفتار شدن توی این جهنم به لنگستون و همقطارهایش دست داده،...

شکست «پنجه عقاب» در مقابل «طوفان شن»

علیرضا تاجریان آنگاه که تقویم انقلاب اسلامی ایران را ورق می زنیم به روزی می رسیم که عام الفیل دیگری را تداعی می کند که در آن «کارتر» مظهر نظام سلطه جهانی، ابرهه ای دیگر است که می خواهد به یک انقلاب نوپا که با اتکاء به خداوند متعال به پیروزی رسیده است، حمله کند. «الم تر کیف فعل ربک باصحاب الفیل - آیا ندیدی که خدای تو با اصحاب فیل چه کرد؟» اما عنایت و لطف و مرحمت خداوند بر مردم ایران اسلامی آن چنان گسترده است که در صحرای طبس...

طبس؛ کابوس وحشتناک امریکا

مهدى گیوه کى انقلاب اسلامى ایران، همان گونه که آیه و مصداقى از سنت فتح و نصرت مستضعفان مى باشد، در درون خود آیینه و مجلاى ده ها نقطه عطف از تاریخ سیطره و حاکمیت خط حقیقت بر جریان باطل و تبار شیطان است و براى آنان که قیام را بر قعود ترجیح داده اند، در قالب هدایت ها و امدادهاى غیبى و خفى، ظاهر مى گردد. بنا به گفته کارشناسان واکنش ها، مقاومت ها و توطئه هایى را که علیه پیروزى و تداوم انقلاب اسلامى در ایران به انجام رسید مى توان در سه...

شکست شیطان در طبس

از بحث های مهم قرآنی که به جنبه های ویژه ای از نصرت الهی اشاره دارد امدادهای غیبی است. اصولا از نظر جهان بینی اسلامی هستی و واقعیت های زندگی به مسایل مادی و طبیعی محدود نمی گردد بلکه هستی به دو عالم غیب و شهود یا نهان و آشکار تقسیم می شود. برخلاف آن که عالم طبیعت به وسیله زمان و مکان حدودی پیدا می کند و به قوه و استعداد حرکت و تکامل بستگی دارد عالم غیب منحصر به این ابعاد و محدودیت ها نمی باشد و از واقعیتی مطلق منشا می گیرد. البته...

مرورى بر واقعه شکست آمریکا در طبس

شاخص ‏ترین تصمیم آمریکا در مورد حمله به ایران و آزادى گروگان‏هاى آمریکایى، طرح نجات با نام «پنجه عقاب» از طرف کارتر بود که قرار بود در 4 اردیبهشت 59 (24 آوریل 1980) با استفاده از پیشرفته ‏ترین امکانات نظامى این کشور و کمک‏هاى کشورهاى عربى و همسایه طرفدار آمریکا به مرحله اجرا در آید . انقلاب اسلامى ایران از ابتداى شکل‏ گیرى تا کنون، همواره با تهدیدات بسیار جدى نظام سلطه جهانى روبه ‏رو بوده و با اتکا به ایمان الهى و پشتوانه عظیم...

دلتای شکست خورده

در نیمه دوم قرن بیستم، امپریالیسم آمریکا، ابرقدرتی بود که هیمنه اقتدارش را بر ذهن و دل ملت‌ها چیره ساخته بود و کسی را یارای مقابله با آن نبود . آمریکا که در نیمه دوم قرن بیستم، ژاپن، کره، ویتنام و... را به خاک و خون کشیده وبا لشکرکشی به بسیاری از کشورها، زهر چشم گرفته بود، در آوریل 1980 میلادی، مصمم شد طرح‌های نظامی علیه ایران انقلابی را به اجرا درآورد. با وجود آن که ایرانیان با رهبری و هدایت‌های امام خمینی(ره) قاطعانه و بی‌هیچ قید...

پیام امام خمینی به ملت ایران به مناسبت حادثه طبس

زمان : 5 اردیبهشت 1359 / 9 جمادی الثانی 1400 بسم الله الرحمن الرحیم ملت رزمنده ایران ، دخالت نظامی امریکا را شنیدید و عذرهای کارتر را نیز شنیدید. اینجانب که کرارا گفته ام کارتر برای وصول به ریاست جمهوری حاضر است به هرجنایتی دست بزند و دنیا را به آتش بکشد، شواهد آن یکی پس از دیگری ظاهر شده ومی شود؛ و اشتباه کارتر در آن است که گمان می کند با دست زدن به این مانورهای احمقانه می تواند ملت ایران را که برای آزادی و استقلال خویش و برای اسلام...

...

55

...