مقالات

حتی ملائک آسمان از کارهای شاه سر در نمی‌آورد!

از دولت علم به بعد مداخله شاه در سیاست خارجی روز افزون شد و نخست وزیر و وزیر خارجه نقشی در این زمینه نداشتند و صرفا تابع و مجری اوامر شاه بودند. به عنوان نمونه هنگامی که اختلاف ایران و عراق در بهار سال 1348(1969) دو کشور را به آستانه جنگ رساند نخست وزیر و وزیرانی که در شرایط اضطراری عضو شورای عالی دفاع ملی بودند هنگامی از جریان امر آگاه گشتند که به نیروهای مسلح فرمان آماده باش داده شده بود و هر آن احتمال برخورد نظامی می رفت. به تدریج شاه...

اخاذی مالیاتی در عصر پهلوی اول

رضا معینی رودبالی (مطالعه موردی: شکایات اهالی آب سرد جهرم از تعدیات محمد حسین صادقی مالک آن منطقه در مورد مالیات درختِ انجیر) دوره پهلوی اول از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران می باشد. رضاخان سردارسپه که با کودتای سوم اسفند 1299ش زمینه صعود خود را به مراحل بالای قدرت فراهم نمود، سرانجام در سال 1304ش و با تشکیل مجلس فرمایشی مؤسسان، به تخت سلطنت جلوس نمود. آخرین سالهای حکومت قاجاریه مقارن با سلطنت احمدشاه بود که به علت اشغال کشور توسط...

اوامر ملوکانه

محمدرضا پهلوی، آخرین پادشاه ایران، کسی بود که قضاوتهای ضد و نقیضی را درباره خود برانگیخت؛ به‌گونه‌ای که اوریانا فالاچی، مصاحبه‌گر معروف ــ که با شخصیتهای سیاسی گفت‌وگو می‌کرد ــ وی را کسی دانست که غرب او را نشناخته است.ناشناختگی محمدرضا پهلوی برای غربیها اگرهم درست باشد، به‌خودی‌خود موجب اهمیتی برای شاه نمی‌شود، اما برای پژوهنده تاریخ معاصر ایران نکته جالب‌توجهی است. او فرزند کسی بود که بر اثر روحیه شدید نظامی و...

مرگ یپرم در جنگ شورجه

نبرد شورجه یا شوریجه برای مشروطه‌خواهان طهران تداعی‌کننده جنگ تروا بود؛ چراکه اگر قشون دولتی موفق به تصرف قلعه شورجه می‌شدند درحقیقت کارآمدترین بخش قشون سالارالدوله را درهم کوبیده بودند. اما نبرد شورجه برای مشروطه‌خواهان به یک سکه دورو تبدیل گردید: یک روی آن شکست نیروهای زبده و شورشی غرب ایران و روی دیگرش کشته‌شدن یفرم‌خان ارمنی به‌عنوان مجاهد مقتدر و جنگجوی مشروطه بود! هرچند غائله سالارالدوله در غرب ایران مورد حمایت...

رضاخان چگونه «پهلوی» شد؟!

رضا خان در طی دوران زندگی خود همسر اختیار کرد و در مجموع دارای یازده فرزند شد. همسر اول رضاشاه یک دختر همدانی به نام صفیه بود. رضاشاه در زمان خدمت در آتریاد همدان با صفیه ازدواج کرد، اما پس از یک سال او را طلاق داد. همسر بعدی او تاج الملوک آیرملو بود که تاریخ نگاران عموما از او به عنوان همسرول رضاشاه یاد کرده و ازدواج قبلی اش را از نوع ازدواج موقت (صیغه) دانسته اند. پدر تاج الملوک آیرملو، میرپنج (سرتیپ) سپاه قزاق و از نظامیان طرفدار...

فرمان مشروطه چگونه صادر شد

بدون شک جنبش مشروطیت از رویدادهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب می‌شود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود، عمیق‌تر بود. بسیاری نارضایتی عمیق جامعه ایران در سال‌های حکومت قاجار را ریشه اصلی اعتراضات مردمی علیه دولت و زمینه‌ساز شکل‌گیری نهضت مشروطیت می‌دانند. اما در این میان، عوامل دیگری نیز بودند که سبب تسریع روند انقلاب شدند و در مسیر...

رضاخان مضحکه بین‌المللی

در طول دوره حکومت رضاشاه، اشاره نشریات خارجی به سطح پایین اجتماعی او چندین‌بار موجب قطع روابط دیپلماتیک با کشورهای متبوع آنها ‌شد. در سال‌های ۱۹۳۶ و ۱۹۳۷، نشریه‌های «تایم» و «نیویورک میرور» به این مطلب اشاره کردند که رضاخان در گذشته مهمتر بوده و سپس چندی به نگهبانی در جلوی دَرِ سفارتخانه‌های خارجی در تهران اشتغال داشته است. نیویورک میرور نوشته بود که رضاشاه قبلاً در اصطبل سفارت انگلستان در تهران مشغول به کار بوده است. پس از...

سپر بلای محمدرضا

در حالی که «اسدالله علم» در فرانسه با سرطان دست و پنجه نرم می‌‏کرد، شاه در یک تماس تلفنی از علم خواست که از مقامش استعفا کند تا دشمن دیرینه‏‌اش هویدا را به وزارت دربار گمارد. از یادداشت‌‏های علم آشکارا بر می‌‏آید که از این کار شاه رنجیده بود. وزیر دربار از روزی که رضاشاه این پست را ایجاد کرد یک مقام مؤثر و ذی‏‌نفوذ و هم‌سطح نخست‏‌وزیر‏ بود. شاه، هویدا را مخصوصاً وزیر دربار کرد تا به مردم بفهماند افراد مورد اعتماد او،...

ایران در اشغال و ناکامی ارتش رضاخانی!

سحرگاه روز بیست‌وپنجم اوت ۱۹۴۱ (سوم شهریور ۱۳۲۰) درست پانزده روز پس از انتشار منشور آتلانتیک که طی آن چرچیل و روزولت، آزادی و استقلال و حق تعیین سرنوشت را برای کلیه ملل جهان به رسمیت شناختند، کشور بی‌طرف ایران از شمال و جنوب مورد تجاوز قرار گرفت و نیروهای شوروی و انگلستان با توسل به همان شیوه‌هایی که به دشمنان خود نسبت می‌دادند، به ایران حمله کردند. عملیات نظامی به این ترتیب آغاز شد که نیروهای شوروی مرکب از دو تیپ پیاده‌نظام و...

سودای اشغال ایران

فکر اشغال ایران از آغاز جنگ بین‌المللی دوم در مغز دو آتش‌افروز جنگ به وجود آمد، ولی در آن هنگام ضرورت چندانی برای اجرای این فکر وجود نداشت. حمله ناگهانی و برق‌آسای قوای آلمان هیتلری به روسیه برای دولت انگلستان از یک طرف و دولت اتحاد جماهیر شوروی از طرف دیگر این فکر را تقویت کرد، به خصوص که دولت انگلستان و دولت آمریکا پس از ملاقات و مذاکره روزولت و چرچیل در اقیانوس اطلس و امضای منشور آتلانتیک و انعقاد یک پیمان مصمم شدند برای...

ورود مستشاران آمریکایی به ایران

جنگ دوم جهانی از ابتدا با آثار ویرانگر و مخربی در داخل کشور همراه بود. تورم، افزایش قیمت‌ها، تشکیل بازار سیاه، کمبود خواربار، احتکار و قحطی که نتیجه مستقیم حضور ارتش‌های بیگانه بود، موجبات نارضایی شدید مردم را فراهم ساخته بود. از طرفی به همین دلایل نفرت گسترده‌ای از انگلیس و روسیه به عنوان عوامل اصلی این نابسامانی‌ها در جامعه وجود داشت. جامعه از یکسو نیازمند رسیدگی به اوضاع وخیم اقتصادی و بهبود وضع معیشتی مردم بود و از سوی...

نظریه روستو و اصلاحات ارضی دولت پهلوی

دکتر علی امینی از سرشناس‌ترین چهره‌های تاریخ سلطنت پهلوی است که نام او به‌ویژه با دوران پر هیاهوی یک سال و دو ماه صدارتش و آغاز اصلاحات آمریکایی در ساختار اقتصادی و فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰ گره خورده است . امینی همواره از حمایت بی‌سابقه واشنگتن برخوردار بوده است. ولی باید توضیح داد که این حمایت تنها به علت دوستی دیرینه کندی با امینی و یا نفرت شخصی او از شاه به عنوان «دوست نیکسون» نبود. امینی پیش از کندی نیز مهره انتخاب شده...

سه ضلع فرماندهی مبارزات در مشهد

«علی‌اصغر نعیم‌آبادی» که از مبارزین انقلابی مشهد می‌باشد درباره مبارزات مشترک شهید هاشمی‌نژاد و آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای می‌گوید: پیش از پیروزی انقلاب و در دوران مبارزه، ما در مشهد مثلثی داشتیم که فرماندهی مبارزات انقلاب و راه‌پیمایی‌ها با آن بود و ما از آن تبعیت می‌کردیم. آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله طبسی و شهیدِ جوانمرد آقای هاشمی‌نژاد، سه‌ضلع این مثلث را تشکیل می‌دادند. این سه بزرگوار خیلی به هم نزدیک بودند؛...

حادثه مسجد فیل مشهد

حادثه مسجد فیل از جمله حوادث مهم انقلاب اسلامی در مشهد است که پس از قیام پانزده خرداد و مهاجرت علما به تهران به وقوع پیوست. این حادثه زمانی رخ داد که واعظ شهیر سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد برای ایراد سخنرانی به مسجد فیل دعوت شد. دعوت هاشمی‌نژاد جهت ایراد سخنرانی در مسجد فیل از سوی صنف پوست‌فروش و افراد فعال مذهبی و انقلابی پایین خیابان صورت گرفت. جریان از این قرار بود که در شب‌های پیش، آقای دانش سخنور دوـ سه شب در این مسجد منبر رفته...

حمله چماق به‌دستان پهلوی به مسجد کرمان

در ۲۴ مهر ۵۷ به مناسبت چهلم شهدای ۱۷ شهریور تهران و اولین سالگرد شهادت آیت‌الله حاج سید‌مصطفی خمینی مردم کرمان در مسجد جامع جمع شده بودند که دژخیمان و مزدوران پهلوی در ساعت ۱۱:۳۰ در حالی که یکی از روحانیون مشغول سخنرانی بود، ‌به مسجد حمله کردند. ابتدا دوچرخه‌ها و موتورهای مردم را به آتش کشیدند، سپس با پرتاب گاز اشک‌آور به داخل شبستان‌‌های مسجد، قرآن‌ها و کتاب‌های دعا و درهای مسجد را به آتش کشیدند و با استقرار در مسجد از...

خروج صندوق‌های آثار باستانی، رهاورد اشغال ایران

اشغال نظامی ایران و تسلیم میراث باستانی این کشور نشان از عمق خفت و خواری‌ای داشت که به ایران تحمیل شد. «اریک اف‌اشمیت» از باستان‌شناسان آمریکایی و استاد مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو ماه‌ها پیش از ترک ایران در ۲۶ دسامبر ۱۹۳۹ سعی داشت رضایت دولت ایران را برای خروج مجموعه‌ای از اشیای کشف‌شده در تخت‌جمشید به نفع مؤسسه شرق‌شناسی در شیکاگو جلب کند. اشیای فوق در ده صندوق بسته‌بندی و به تهران ارسال شد، و منتظر دریافت مجوز...

حکومت پهلوی و نظام تک‌حزبی

حزب «رستاخیز ملت ایران» که همچون مثلثی در گرد سه ضلع نظام شاهنشاهی، قانون اساسی و انقلاب شاه و ملت (انقلاب سفید) شکل گرفته بود، مهم‌ترین وظیفه و رسالت خود را برپایه‌های تحکیم موقعیت شاه و سلسله پهلوی در کشور و ممانعت از گسترش مخالفت‌ها و کنترل مخالفان قرار داده بود. از این رو حزب رستاخیز به لطف درآمدهای روزافزون نفتی در طول بیش از سه سال و شش ماه فعالیت خود، تشکیلات و سازمان‌های اداری و اجرایی گسترده‌ای در سراسر کشور به وجود...

سه رخداد مهم تاریخی انقلاب اسلامی

سیزدهم‭ ‬آبان‭ ‬سالگرد‭ ‬سه‭ ‬رویداد‭ ‬مهم‭ ‬در‭ ‬تاریخ‭ ‬ایران‭ ‬است‭. ‬تبعید‭ ‬امام‭ ‬خمینی‭(‬ره‭) ‬به‭ ‬ترکیه‭ ‬در‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۴۳،‭ ‬کشتار‭ ‬دانش‌آموزان‭ ‬در‭ ‬دانشگاه‭ ‬تهران‭ ‬در‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۵۷‭ ‬و‭ ‬تسخیر‭ ‬سفارت‭ ‬آمریکا‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬در‭ ‬تاریخ‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۵۸،‭ ‬سه‭ ‬رویداد‭ ‬متفاوت‭ ‬بودند؛‭ ‬ولی‭ ‬هر‭ ‬یک‭ ‬در‭ ‬شکل‭ ‬دادن‭ ‬به‭ ‬حرکت‭...

نقد کتاب: «یادمانده‌ها از بربادرفته‌ها»

کتاب «یادمانده‌ها از بربادرفته‌ها» به خاطرات سیاسی و اجتماعی آقای محمدحسین موسوی قائم‌مقام حزب رستاخیز اختصاص دارد . این کتاب که دارای بیست و نه بخش و پانصد و یازده صفحه می‌باشد در مهرماه 1382 توسط انتشارات «مهر» در کلن آلمان به چاپ رسیده است. راوی خاطرات در مقدمه‌ای بدون تاریخ ، آغاز نگارش خاطرات خود را آبان 1358 اعلام داشته و می‌نویسد: «می‌نویسم به این امید که شاید آیندگان را به کار آید، خوانندگان را راه نماید و عبرت افزاید،...

یک سند منتشر نشده از مشروطه

بر کسى مخفى نیست که از ابتداى شروع نهضت مشروطه در ایران تاپیروزى آن، سردمداران اصلى این نهضت، علماى بزرگ تشیع بوده اند که نقش رهبرى و جهت دهى به نهضت را بر عهده داشته اند. آنچه که در این میان باید به آن توجه داشت، این است که نظام مطلوب در اندیشه علما چه بوده است و آنها چه برداشتى از الفاظى مثل مشروطه داشته اند؟ به نظر، بهترین و مطمئن ترین راهى که براى حل این مشکل پیش رو داریم، مراجعه به همان دست نوشته ها و مدارکى مى باشد که از آنها...

مشاغل امیر عباس هویدا

در شهریور ماه 1321 امیرعباس هویدا با تجربه اشتغال در صلیب سرخ بلژیک، به ایران آمد. او در این باره می‌نویسد: «آقای ک را دیدم. وی معاون صلیب سرخ بلژیک بود و من از پیش او را می‌شناختم البته آشنایی من با او زیاد نبود ولی وضع مادی زندگی من به طوری بود که مجبور شدم به او پیشنهاد کنم که حاضرم در اداره صلیب سرخ به کار مشغول شوم. فوراً قبول کرد به دفتر صلیب سرخ رفتم و مأمور دایره آمبولانس شدم.» اینکه چرا در این زمان، نیاز به اشتغال در زندگی...

شاه : در ایران روحانیت شیعه وجود ندارد !

شاه چنان در عالم بی‌خبری غرق بود که نه تنها به هشدارهای مذهبی جامعه ایران توجهی نداشت بلکه حتی سعی نمی کرد مثل انورسادات (رئیس جمهور وقت مصر) قدم به مسجدی بگذارد و در کنار مسلمانان به ادای نماز مشغول شود . مقامات روحانی ایران نیز هیچگاه با رژیم روابط صمیمانه نداشتند و این امر سابقه‌اش به دوران سلطنت پدر شاه می‌رسید . رضاشاه هیچگاه به تشکیلات مذهبی کشور اعتنایی نداشت و حتی یک بار که با چکمه وارد حرم (حضرت) فاطمه (ع) در قم شده بود ،...

سفر های بی سر و صدا و پر هزینه !

در عصر پهلوی سفرهای رسمی و غیر رسمی درباریان ردیفی مهم از هزینه های کشور را تشکیل می‌داد . گاهی آنان مسافرت‌های خصوصی خود را نیز سفری رسمی جا می‌زدند تا خرج سفر را دریافت نمایند، یا خرید‌های شخصی‌ای که به عنوان کالای مورد نیاز دربار تلقی می‌شد. دادن هدایای متعدد و گوناگون به میزبانان و دریافت حق ماموریت‌های هنگفت و استفاده از هتل‌های گران قیمت تنها گوشه هایی از هزینه‌ها بود. گاهی اوقات هزینه‌های حاشیه‌ای مثل باخت قمار در...

روزی که لوله بخاری ، مجلس را طعمه حریق کرد...

روزنامه اطلاعات در باره آتشسوزی در ساختمان مجلس چنین می نویسد : یک ساعت و نیم به ظهر امروز آتشی که در زیر شیروانی‌های اطاق جلسه خصوصی خانه کرده بود، یک‌مرتبه زبانه کشید و با وضعیت خطرناکی جلوه‌گر شد. دو ساعت به ظهر بر حسب تقاضای آقای وزیر مالیه و آقای یاسائی رییس کل تجارت برای شور و مطالعه در لوایحی که امروز قرار بود در مجلس طرح گردد، جلسه خصوصی به عنوان فراکسیون ترقی تشکیل گردید. لوایح وزیر مالیه و رییس کل تجارت مطرح و مورد...

روایت وزیر مختار فرانسه از سوء قصد به جان مدرس

روز 30 اکتبر 1926 (هفتم آبان 1305) به سید حسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی در تهران سوء قصد شد ولی از آن جان سالم به در برد . خودش شرح واقعه را این گونه بیان کرده است : « .... جنب مدرسه سپهسالار اول طلوع آفتاب که جهت تدریس به مدرسه می رفتم ، در همین ایام تقریبا ده نفر مرا احاطه کردند. فی الحقیقه مرا تیرباران کردند. از تیرهای زیاد که انداختند ، چهار عدد کاری شد. سه عدد به دست چپ ، مقارن پهلو ، جنب همدیگر ، زیر مرفق ، و بالای مرفق و زیر شانه ....

تیمور تاش به روایت دکتر قاسم غنی

دکتر قاسم غنی از دیپلماتهای عصر پهلوی اول و دوم در کتاب خاطرات خود می نویسد : مرحوم تیمورتاش دو سه ضعف اساسی داشت : فوق العاده عیاش و شهوتران بود ، شهوتران به حد افراط . وقتی چشمش به زنی می‌افتاد گویی تمام وجود و حواسش متوجه به چنگ آوردن آن زن بود و به چنگ هم می آورد زیرا تمام عوامل فتح زن در او جمع بود . از زیبایی و سحر بیان و انواع لطائف و دلبری ها به اضافه سخا و کرم و از همه مهمتر مقام و حیثیت اجتماعی که از عوامل مهم تسلیم زن است ....

تاریخ غریب ایران در موزه لوور پاریس

الف- س وقتی از اواخر قرن نوزدهم میلادی سوداگران فرانسوی به تکاپو افتادند تا از دربارهای قاجار امتیاز کشف عتیقه جات و آثار باستانی ایران را به دست آورند ، کسی نمی‌دانست که چه سرمایه‌هایی در ایران از طریق اینگونه امتیازدهی‌ها برباد می‌رود و از این برباد رفته ها چه نمایشگاهها و موزه هایی قرار است در اروپا برپا گردد. موزه لوور یکی از همین نمایشگاهها و موزه ها است که در آن ذخایر و سرمایه‌ها و آثار و عتیقه های گرانبهای کشورهای...

70 سال درشکه رانی در تهران

رشد تهران به عنوان یک شهر یکصدهزار نفری در سال 1890 میلادی ضرورت ایجاد شکلی از حمل و نقل عمومی را پیش کشید؛ سرویس حمل و نقلی که سبب براه افتادن یک خط درشکه رانی از شرق تا غرب تهران گردید . درشکه‌های یک اسبه در چهار نقطه تهران می ایستادند : میدان توپخانه ، سبزه میدان ، اطراف سفارت انگلیس و میدان سرچشمه . این درشکه‌ها برای مسافرت و یا برای ساعتی کرایه می‌شدند . در زمستان نرخ آن به قرار زیر بود : برای مسافرتی که فراتر از محدوده شهر نبود...

یک سند ....

عبدالرحمن فرامرزی (از موسسان روزنامه کیهان) می‌نویسد : مقامات انگلیسی در ایران از آقای علم و تشکیلات ایشان (حزب مردم) حمایت می‌کنند و برای جلب نظر و همکاری بیشتر ، مردم مخصوصا عده‌ای از نزدیکان آقای علم را تقویت کرده و به مقامات حساس رسانده‌اند تا افرادی که خواهان جاه و مقام هستند خود را به علم نزدیک سازند . سناتور شدن دکتر خانلری موضوع ساده‌ای نیست زیرا دکتر خانلری در خواب هم حتی معاونت وزارتخانه‌ای را برای خود امکان پذیر...

معرفی کتاب: « شورشیان آرمانخواه ؛ ناکامی چپ در ایران»

کتاب «شورشیان آرمانخواه؛ ناکامی چپ در ایران» به قلم مازیار بهروز به بیان چگونگی شکل‌گیری، نحوه فعالیت و علل و عوامل شکست و ناکامی «جنبش چپ» در قالب تشکلها و سازمانهای با ایدئولوژی مارکسیستی طی سالهای 1320 الی 1362 در ایران پرداخته است. البته نویسنده نیم نگاهی نیز به فعالیتهای صورت گرفته در چارچوب حزب کمونیست ایران و همچنین «گروه 53 نفر» در طول دهه‌های اول و دوم از قرن جاری می‌اندازد که می‌توان آن را زمینه‌ای برای طرح مسائل بعدی...

...

63

...