مقالات

بریتانیا و حمایت از وطن فروشی به نام شیخ خزعل

به سبب وجود ذخایر عظیم نفتی در استان خوزستان قدرتهای بزرگ از دیرباز توجه خاصی به این قسمت از سرزمین ما داشته اند و در اواخر حکومت قاجار در صدد جدا کردن این قسمت از خاک ایران بوده اند. جنبش قومی شیخ خزعل مهمترین تحرک قومی در آن زمان محسوب میشد عربهای ایران در بخش مرکزی و جنوب غربی استان خوزستان استقرار دارند . خوزستان به لحاظ توپوگرافی و ساختار قومی و فرهنگی به دو بخش خوزستان مرتفع و خوزستان کم ارتفاع تقسیم میشود. خوزستان مرتفع...

110 روز بحرانی، بررسی اجمالی جنبش دانشجویی، 28 مرداد تا 16 آذر ۱۳۳۲

درآمد بدون تردید کودتای 28 مرداد 1332 سرآغاز فصل تازه ای در تاریخ سیاسی معاصر ایران است که به سقوط دولت ملی دکتر مصدق و حاکمیت خفقان شدید در جامعه انجامید. با وقوع کودتا، دستگیری رجال سیاسی، انحلال احزاب و تعطیلی بسیاری از نشریات در دستور کار قرار گرفت. اما به رغم تضییقات و فشار دستگاه دیکتاتوری، از فردای وقوع کودتا، مردم حتی یک روز نیز روند مخالفت با هیئت حاکمه را متوقف نکردند. در نوشتار حاضر موقعیت جنبش دانشجویی از 28 مرداد تا 16...

هژبر یزدانی به روایت کیهان

روز 13 شهریور 1356 مصاحبه هژبر یزدانی سرمایه دار معروف بهایی با نوشابه امیری خبرنگار روزنامه کیهان منتشر شد . امیری در مقدمه این مصاحبه نوشت « مرد اسکناسهای درشت و الماسهای درشت تر روی صندلی راحتی نشسته است . لبخندهای پر معنی می زند و سخت متحرک می نماید . کنار دستش تلفنهای سبز و نارنجی و سفید مرتب زنگ می‌زنند . در تلفن نارنجی می‌گوید « بانک ایرانیان را بخرید ، همه‌اش را » در تلفن سبز می‌گوید « وضع کشت و صنعت رامیان و سمنان را مرتب...

نقد کتاب: «بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 1357»

کتاب «بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 1357» مجموعه‌ای چهار جلدی است که سه جلد آن شامل شرح حال زندگی نایب‌السلطنه‌های ایران، روزشمار زندگی علیرضا‌خان امیرسلیمانی (عضدالملک)، میرزا ابوالقاسم‌خان قراگوزلو (ناصرالملک)، فرح پهلوی (دیبا) و نخست‌وزیران ایران از میرزا نصرالله خان پیرنیا (مشیرالدوله) تا شاپور بختیار است و جلد چهارم نیز به روزشمار زندگی رؤسای مجلسین سنا و شورای ملی و همچنین سرنوشت نمایندگان آن دو مجلس اختصاص دارد....

مدارس آمریکایی در ایران

انقلاب صنعتی مغرب زمین با استعمار جدید همزادند. جهان در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی شاهد تحول و در واقع رنسانس علمی و تکنولوژیک بود. کشورهای اروپائی در پی چندین سده داد و ستد تجاری و فرهنگی موفق به اخذ دستاوردهای تمدن سایر ملل جهان از جمله شرق به‌ویژه جهان اسلام و ایران شدند، این تبادلات علمی در دوره قرون وسطی که اروپا در رکود دانش و دانائی بسر می‌برد به مثابه هوا برای انسان بود، زیرا در صورت فقدان این پتانسیل علمی مهم ادامه...

فروش شغل و مقام در عصر قاجار و پهلوی !

منصب فروشی یکی از بدعت‌های ناروایی است که رجال و سیاستمداران رژیم های گذشته، در دستگاههای اداری مملکت داشته‌اند و هدف آنان تأمین منافع مادی خود و ارضای تمایلات شاهان عصر خویش بوده است. این رویه در طول تاریخ سلسله‌های شاهنشاهی ایران سابقه دارد و بارزترین آن در دوره سلطنت قاجار وجود داشت. حقیقت امر این بود که مشاغل و مناصب در دوره قاجاریه، به ویژه از سلطنت محمدشاه به بعد، به مزایده گذاشته می‌شد و هرکس، با تهیه مقدمات لازم پول...

شکنجه درساواک به روایت سفیر شاه در لندن

پرویز راجی در یکی از خاطرات خود در کتاب «خدمتگزار تخت طاووس» آورده است : « .... خانم لیسلی بلانک ( زن انگلیسی مزدوری که پول می‌گرفت و برای شهبانو فرح شرح حال می‌نوشت ) به سفارتخانه آمد تا مشروبی باهم بخوریم و راجع به کتابی که به عنوان بیوگرافی شهبانو در دست نگارش دارد صحبت کنیم . این زن می‌گفت : من هر وقت ماموریت خود را در نوشتن چنین کتابی برای دوستانم بیان می‌کنم بلافاصله با این سوال مواجه می‌شوم که چرا قصد دارم این همه محاسن را...

سکته نابهنگام !

پزشکان می‌گویند بسیاری از سکته های قلبی ناشی از فشارهای عصبی است . این سخن بی موردی نیست و لااقل حادثه ای که منجر به سکته قلبی عباس مسعودی بنیانگذار روزنامه اطلاعات در سال 1353 شد گواه این مدعاست . روزنامه اطلاعات وقتی در 29 خرداد سال 1353 خبر مرگ مسعودی را منتشر کرد ، اشاره ای به علت سکته او نکرد ولی مطالعه حادثه ای که چند روز قبل از آن بین عباس مسعودی و اسدالله علم وزیر دربار گذشته بود شاید بتواند در روشن شدن علت سکته منجر به فوت...

روایت دختر تیمورتاش از مرگ پدرش

ایراندخت تیمورتاش فرزند اول عبدالحسین تیمورتاش (وزیر دربار رضاشاه) بود . ایراندخت در سال ۱۲۹۵ زاده شد. وی در تهران رشد کرد و در دوران تحصیل از دانش آموزان ممتاز مدرسه «ناموس» بود . سپس برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن این کشور دکترای فلسفه گرفت. او با پشتکار بسیار توانست دکتر احمدی، قاتل پدرش و دیگر فعالان زمان رضاشاه را به محاکمه بکشاند. ایراندخت كه در 1355 به سمت وابسته فرهنگی و مطبوعاتی سفارت ایران در فرانسه...

دردسرهای کالسکه سلطنتی و تاج امپراطریس!

شاهرخ مسکوب می‌گوید: «در تاریخ سفله‌پرور ما، بیدادی که بر فردوسی رفته است، مانند ندارد.»1 این گفته برای آن است که در دوران شاهنشاهی پهلوی، شاهنامه فردوسی به میزانی دستخوش تحریف و استفاده جهت‌دار قرار گرفت که این کتاب به کتاب مقدس ایدئولوژی شاهنشاهی تبدیل شد. جعل اشعار به نام فردوسی تا آنجا پیش رفت که، در یادنامه‌ای که انجمن آثار ملی به نام او در سال 1349 چاپ کرد، در باب تاجگذاری شاه و فرح،...

حتی ملائک آسمان از کارهای شاه سر در نمی‌آورد!

از دولت علم به بعد مداخله شاه در سیاست خارجی روز افزون شد و نخست وزیر و وزیر خارجه نقشی در این زمینه نداشتند و صرفا تابع و مجری اوامر شاه بودند. به عنوان نمونه هنگامی که اختلاف ایران و عراق در بهار سال 1348(1969) دو کشور را به آستانه جنگ رساند نخست وزیر و وزیرانی که در شرایط اضطراری عضو شورای عالی دفاع ملی بودند هنگامی از جریان امر آگاه گشتند که به نیروهای مسلح فرمان آماده باش داده شده بود و هر آن احتمال برخورد نظامی می رفت. به تدریج شاه...

اخاذی مالیاتی در عصر پهلوی اول

رضا معینی رودبالی (مطالعه موردی: شکایات اهالی آب سرد جهرم از تعدیات محمد حسین صادقی مالک آن منطقه در مورد مالیات درختِ انجیر) دوره پهلوی اول از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران می باشد. رضاخان سردارسپه که با کودتای سوم اسفند 1299ش زمینه صعود خود را به مراحل بالای قدرت فراهم نمود، سرانجام در سال 1304ش و با تشکیل مجلس فرمایشی مؤسسان، به تخت سلطنت جلوس نمود. آخرین سالهای حکومت قاجاریه مقارن با سلطنت احمدشاه بود که به علت اشغال کشور توسط...

اوامر ملوکانه

محمدرضا پهلوی، آخرین پادشاه ایران، کسی بود که قضاوتهای ضد و نقیضی را درباره خود برانگیخت؛ به‌گونه‌ای که اوریانا فالاچی، مصاحبه‌گر معروف ــ که با شخصیتهای سیاسی گفت‌وگو می‌کرد ــ وی را کسی دانست که غرب او را نشناخته است.ناشناختگی محمدرضا پهلوی برای غربیها اگرهم درست باشد، به‌خودی‌خود موجب اهمیتی برای شاه نمی‌شود، اما برای پژوهنده تاریخ معاصر ایران نکته جالب‌توجهی است. او فرزند کسی بود که بر اثر روحیه شدید نظامی و...

مرگ یپرم در جنگ شورجه

نبرد شورجه یا شوریجه برای مشروطه‌خواهان طهران تداعی‌کننده جنگ تروا بود؛ چراکه اگر قشون دولتی موفق به تصرف قلعه شورجه می‌شدند درحقیقت کارآمدترین بخش قشون سالارالدوله را درهم کوبیده بودند. اما نبرد شورجه برای مشروطه‌خواهان به یک سکه دورو تبدیل گردید: یک روی آن شکست نیروهای زبده و شورشی غرب ایران و روی دیگرش کشته‌شدن یفرم‌خان ارمنی به‌عنوان مجاهد مقتدر و جنگجوی مشروطه بود! هرچند غائله سالارالدوله در غرب ایران مورد حمایت...

رضاخان چگونه «پهلوی» شد؟!

رضا خان در طی دوران زندگی خود همسر اختیار کرد و در مجموع دارای یازده فرزند شد. همسر اول رضاشاه یک دختر همدانی به نام صفیه بود. رضاشاه در زمان خدمت در آتریاد همدان با صفیه ازدواج کرد، اما پس از یک سال او را طلاق داد. همسر بعدی او تاج الملوک آیرملو بود که تاریخ نگاران عموما از او به عنوان همسرول رضاشاه یاد کرده و ازدواج قبلی اش را از نوع ازدواج موقت (صیغه) دانسته اند. پدر تاج الملوک آیرملو، میرپنج (سرتیپ) سپاه قزاق و از نظامیان طرفدار...

فرمان مشروطه چگونه صادر شد

بدون شک جنبش مشروطیت از رویدادهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب می‌شود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود، عمیق‌تر بود. بسیاری نارضایتی عمیق جامعه ایران در سال‌های حکومت قاجار را ریشه اصلی اعتراضات مردمی علیه دولت و زمینه‌ساز شکل‌گیری نهضت مشروطیت می‌دانند. اما در این میان، عوامل دیگری نیز بودند که سبب تسریع روند انقلاب شدند و در مسیر...

رضاخان مضحکه بین‌المللی

در طول دوره حکومت رضاشاه، اشاره نشریات خارجی به سطح پایین اجتماعی او چندین‌بار موجب قطع روابط دیپلماتیک با کشورهای متبوع آنها ‌شد. در سال‌های ۱۹۳۶ و ۱۹۳۷، نشریه‌های «تایم» و «نیویورک میرور» به این مطلب اشاره کردند که رضاخان در گذشته مهمتر بوده و سپس چندی به نگهبانی در جلوی دَرِ سفارتخانه‌های خارجی در تهران اشتغال داشته است. نیویورک میرور نوشته بود که رضاشاه قبلاً در اصطبل سفارت انگلستان در تهران مشغول به کار بوده است. پس از...

سپر بلای محمدرضا

در حالی که «اسدالله علم» در فرانسه با سرطان دست و پنجه نرم می‌‏کرد، شاه در یک تماس تلفنی از علم خواست که از مقامش استعفا کند تا دشمن دیرینه‏‌اش هویدا را به وزارت دربار گمارد. از یادداشت‌‏های علم آشکارا بر می‌‏آید که از این کار شاه رنجیده بود. وزیر دربار از روزی که رضاشاه این پست را ایجاد کرد یک مقام مؤثر و ذی‏‌نفوذ و هم‌سطح نخست‏‌وزیر‏ بود. شاه، هویدا را مخصوصاً وزیر دربار کرد تا به مردم بفهماند افراد مورد اعتماد او،...

ایران در اشغال و ناکامی ارتش رضاخانی!

سحرگاه روز بیست‌وپنجم اوت ۱۹۴۱ (سوم شهریور ۱۳۲۰) درست پانزده روز پس از انتشار منشور آتلانتیک که طی آن چرچیل و روزولت، آزادی و استقلال و حق تعیین سرنوشت را برای کلیه ملل جهان به رسمیت شناختند، کشور بی‌طرف ایران از شمال و جنوب مورد تجاوز قرار گرفت و نیروهای شوروی و انگلستان با توسل به همان شیوه‌هایی که به دشمنان خود نسبت می‌دادند، به ایران حمله کردند. عملیات نظامی به این ترتیب آغاز شد که نیروهای شوروی مرکب از دو تیپ پیاده‌نظام و...

سودای اشغال ایران

فکر اشغال ایران از آغاز جنگ بین‌المللی دوم در مغز دو آتش‌افروز جنگ به وجود آمد، ولی در آن هنگام ضرورت چندانی برای اجرای این فکر وجود نداشت. حمله ناگهانی و برق‌آسای قوای آلمان هیتلری به روسیه برای دولت انگلستان از یک طرف و دولت اتحاد جماهیر شوروی از طرف دیگر این فکر را تقویت کرد، به خصوص که دولت انگلستان و دولت آمریکا پس از ملاقات و مذاکره روزولت و چرچیل در اقیانوس اطلس و امضای منشور آتلانتیک و انعقاد یک پیمان مصمم شدند برای...

ورود مستشاران آمریکایی به ایران

جنگ دوم جهانی از ابتدا با آثار ویرانگر و مخربی در داخل کشور همراه بود. تورم، افزایش قیمت‌ها، تشکیل بازار سیاه، کمبود خواربار، احتکار و قحطی که نتیجه مستقیم حضور ارتش‌های بیگانه بود، موجبات نارضایی شدید مردم را فراهم ساخته بود. از طرفی به همین دلایل نفرت گسترده‌ای از انگلیس و روسیه به عنوان عوامل اصلی این نابسامانی‌ها در جامعه وجود داشت. جامعه از یکسو نیازمند رسیدگی به اوضاع وخیم اقتصادی و بهبود وضع معیشتی مردم بود و از سوی...

نظریه روستو و اصلاحات ارضی دولت پهلوی

دکتر علی امینی از سرشناس‌ترین چهره‌های تاریخ سلطنت پهلوی است که نام او به‌ویژه با دوران پر هیاهوی یک سال و دو ماه صدارتش و آغاز اصلاحات آمریکایی در ساختار اقتصادی و فرهنگی ایران در دهه ۱۳۴۰ گره خورده است . امینی همواره از حمایت بی‌سابقه واشنگتن برخوردار بوده است. ولی باید توضیح داد که این حمایت تنها به علت دوستی دیرینه کندی با امینی و یا نفرت شخصی او از شاه به عنوان «دوست نیکسون» نبود. امینی پیش از کندی نیز مهره انتخاب شده...

سه ضلع فرماندهی مبارزات در مشهد

«علی‌اصغر نعیم‌آبادی» که از مبارزین انقلابی مشهد می‌باشد درباره مبارزات مشترک شهید هاشمی‌نژاد و آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای می‌گوید: پیش از پیروزی انقلاب و در دوران مبارزه، ما در مشهد مثلثی داشتیم که فرماندهی مبارزات انقلاب و راه‌پیمایی‌ها با آن بود و ما از آن تبعیت می‌کردیم. آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله طبسی و شهیدِ جوانمرد آقای هاشمی‌نژاد، سه‌ضلع این مثلث را تشکیل می‌دادند. این سه بزرگوار خیلی به هم نزدیک بودند؛...

حادثه مسجد فیل مشهد

حادثه مسجد فیل از جمله حوادث مهم انقلاب اسلامی در مشهد است که پس از قیام پانزده خرداد و مهاجرت علما به تهران به وقوع پیوست. این حادثه زمانی رخ داد که واعظ شهیر سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد برای ایراد سخنرانی به مسجد فیل دعوت شد. دعوت هاشمی‌نژاد جهت ایراد سخنرانی در مسجد فیل از سوی صنف پوست‌فروش و افراد فعال مذهبی و انقلابی پایین خیابان صورت گرفت. جریان از این قرار بود که در شب‌های پیش، آقای دانش سخنور دوـ سه شب در این مسجد منبر رفته...

حمله چماق به‌دستان پهلوی به مسجد کرمان

در ۲۴ مهر ۵۷ به مناسبت چهلم شهدای ۱۷ شهریور تهران و اولین سالگرد شهادت آیت‌الله حاج سید‌مصطفی خمینی مردم کرمان در مسجد جامع جمع شده بودند که دژخیمان و مزدوران پهلوی در ساعت ۱۱:۳۰ در حالی که یکی از روحانیون مشغول سخنرانی بود، ‌به مسجد حمله کردند. ابتدا دوچرخه‌ها و موتورهای مردم را به آتش کشیدند، سپس با پرتاب گاز اشک‌آور به داخل شبستان‌‌های مسجد، قرآن‌ها و کتاب‌های دعا و درهای مسجد را به آتش کشیدند و با استقرار در مسجد از...

خروج صندوق‌های آثار باستانی، رهاورد اشغال ایران

اشغال نظامی ایران و تسلیم میراث باستانی این کشور نشان از عمق خفت و خواری‌ای داشت که به ایران تحمیل شد. «اریک اف‌اشمیت» از باستان‌شناسان آمریکایی و استاد مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو ماه‌ها پیش از ترک ایران در ۲۶ دسامبر ۱۹۳۹ سعی داشت رضایت دولت ایران را برای خروج مجموعه‌ای از اشیای کشف‌شده در تخت‌جمشید به نفع مؤسسه شرق‌شناسی در شیکاگو جلب کند. اشیای فوق در ده صندوق بسته‌بندی و به تهران ارسال شد، و منتظر دریافت مجوز...

حکومت پهلوی و نظام تک‌حزبی

حزب «رستاخیز ملت ایران» که همچون مثلثی در گرد سه ضلع نظام شاهنشاهی، قانون اساسی و انقلاب شاه و ملت (انقلاب سفید) شکل گرفته بود، مهم‌ترین وظیفه و رسالت خود را برپایه‌های تحکیم موقعیت شاه و سلسله پهلوی در کشور و ممانعت از گسترش مخالفت‌ها و کنترل مخالفان قرار داده بود. از این رو حزب رستاخیز به لطف درآمدهای روزافزون نفتی در طول بیش از سه سال و شش ماه فعالیت خود، تشکیلات و سازمان‌های اداری و اجرایی گسترده‌ای در سراسر کشور به وجود...

سه رخداد مهم تاریخی انقلاب اسلامی

سیزدهم‭ ‬آبان‭ ‬سالگرد‭ ‬سه‭ ‬رویداد‭ ‬مهم‭ ‬در‭ ‬تاریخ‭ ‬ایران‭ ‬است‭. ‬تبعید‭ ‬امام‭ ‬خمینی‭(‬ره‭) ‬به‭ ‬ترکیه‭ ‬در‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۴۳،‭ ‬کشتار‭ ‬دانش‌آموزان‭ ‬در‭ ‬دانشگاه‭ ‬تهران‭ ‬در‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۵۷‭ ‬و‭ ‬تسخیر‭ ‬سفارت‭ ‬آمریکا‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬در‭ ‬تاریخ‭ ‬۱۳‭ ‬آبان‭ ‬۱۳۵۸،‭ ‬سه‭ ‬رویداد‭ ‬متفاوت‭ ‬بودند؛‭ ‬ولی‭ ‬هر‭ ‬یک‭ ‬در‭ ‬شکل‭ ‬دادن‭ ‬به‭ ‬حرکت‭...

نقد کتاب: «یادمانده‌ها از بربادرفته‌ها»

کتاب «یادمانده‌ها از بربادرفته‌ها» به خاطرات سیاسی و اجتماعی آقای محمدحسین موسوی قائم‌مقام حزب رستاخیز اختصاص دارد . این کتاب که دارای بیست و نه بخش و پانصد و یازده صفحه می‌باشد در مهرماه 1382 توسط انتشارات «مهر» در کلن آلمان به چاپ رسیده است. راوی خاطرات در مقدمه‌ای بدون تاریخ ، آغاز نگارش خاطرات خود را آبان 1358 اعلام داشته و می‌نویسد: «می‌نویسم به این امید که شاید آیندگان را به کار آید، خوانندگان را راه نماید و عبرت افزاید،...

یک سند منتشر نشده از مشروطه

بر کسى مخفى نیست که از ابتداى شروع نهضت مشروطه در ایران تاپیروزى آن، سردمداران اصلى این نهضت، علماى بزرگ تشیع بوده اند که نقش رهبرى و جهت دهى به نهضت را بر عهده داشته اند. آنچه که در این میان باید به آن توجه داشت، این است که نظام مطلوب در اندیشه علما چه بوده است و آنها چه برداشتى از الفاظى مثل مشروطه داشته اند؟ به نظر، بهترین و مطمئن ترین راهى که براى حل این مشکل پیش رو داریم، مراجعه به همان دست نوشته ها و مدارکى مى باشد که از آنها...

...

63

...