مقالات

یادداشتی درباره قحطی و آدم‌خواری در همدان در 5/1 قرن پیش

علی‌اکبر صفری میرزاجواد همدانی کاتب نسخه شماره ۱۶۷۴۷ کتابخانه مجلس در یادداشتی، گزارشی از قحطی و خشکسالی همدان و دیگر شهرهای ایران را در سال ۱۲۸۸ به یادگار نوشته است. این یادداشت سه صفحه‌ای با اشاره در دو برگ پایانی نسخه با خط شکسته کتابت گردیده است. مؤلف ابتدا در سال ۱۲۸۸ از قطحی آن سال یاد کرده و مطالبی درباره آدم‌خواری در همدان نوشته است. سال‌ها بعد در سال ۱۳۱۶ ق که نگاهش به این یادداشت افتاده، بار دیگر وقایع آن سال و...

زمين‌خواري نصيري

زمين‌خواري يكي از راههاي پولدار شدن در دورة حكومت پهلوي‌ها بود، اولين شخصي كه در دوره معاصر ايران اين ناهنجاري اجتماعي، اقتصادي و مالي را مرسوم كرد رضاخان بود، او عنوان شخص اول مملكت را يدك مي‌كشيد و از آن به عنوان ابزاري قدرتمند در جهت عملي كردن زياده‌خواهي‌هاي خود بهره مي‌برد. وي در طول سلطنتش تمام املاك مرغوب شمال را به زور سرنيزه به نام خود كرد. رضاخان املاك را به منطقه‌هاي مختلف تقسيم كرد و در هر منطقه يك افسر...

آوارگي پهلوي دوم به روايت فرح ديبا

در طول حيات محمدرضا پهلوي ، هيچ گاه دو روز او با هم برابر نبود و در يك سير انحطاطي همواره امروزش از ديروز بدتر بود . بايد توجه داشته باشيم كه شاه پس از كودتاي 28 مرداد با شاه پس از شهريور 20 فرق مي كرد و محمدرضاي سال 42 با پهلوي سال 32بسيار تفاوت داشت. او در سالهاي دهه 20 كه هنوز ايران در اشغال متفقين بود و مردم به جان آمده از ديكتاتوري رضاخاني براي او تره هم خرد نمي‌كردندگهگاه با رجال ديني و ملي نيز ملاقات مي‌كرد و از آنها راهنمايي مي...

دفتر ويژه اطلاعات ....

برخلاف ساواك كه امريكا در طرح و تأسيس آن نقش اصلي را برعهده داشت، دفتر ويژه اطلاعات مستقيماً از سوي انگليسيها و MI6 (اينتليجنس سرويس) تشكيل شد و دو سه سالي پس از ساواك فعاليت رسمي خود را آغاز كرد. گفته شده وقتي شاه در اوايل سال 1338ش. به انگلستان رفت در ديدارش با ملكه انگلستان اظهار داشت كه به خاطر تعدد گزارشاتي كه از منابع اطلاعاتي متعدد و موازي در اختيار او قرار مي‌گيرد در جمع‌بندي نهايي آن دچار مشكل شده است و از او مشورت خواسته...

اولین مقاومت جدی در مقابل رضا شاه

حجت الله کریمی دوران شانزده ساله حکومت رضا شاه (1304-1320) از بسیاری جهات از منحصر به فردترین دور‌ه‌های تاریخی ایران معاصر به شمار می‌رود. افسر قزاقی که به کمک انگلیسی‌ها کودتا نموده سپس پلکان قدرت را به سرعت طی کرده، سلسله‌ای تاسیس نمود و به عنوان پادشاه زمام کلیه امور کشور را به دست گرفت و حکومتی دیکتاتوری را پایه‌ریزی کرده دست به اقداماتی برد که ساختارهای کهن اجتماعی - سیاسی کشور را زیر و زبر کرد. اقدامات و “اصلاحاتی” که...

بازنگري شخصيت مرموز دكتر مظفر بقائي

دكتر مظفر بقائي كرماني يكي از مشهورترين رجال سياسي تاريخ ايران معاصر است كه نام او با وقايع و حوادث فراواني در هم تنيده شده است. از هر منظري به تحولات تاريخ ايران دهههاي بيست شمسي به اين سو نظر افكنيم، نميتوانيم نام او را حذف نمائيم. در مورد بقائي قضاوتهاي فراواني صورت گرفته كه در تحليل نهائي هيچ كدام آنها نميتواند طرحي جامع از رفتار و كردار سياسي او ارائه كند، زيرا لايه هاي تشكيل دهنده شخصيت و رفتار سياسي بقائي پيچيده و متعدد...

انگليس دخالت در كودتای رضاخان را انكار مي‌كند

بريتانيا هرگونه دخالت و اطلاع از اين كودتا را صريحاً رد كرد. به عنوان مثال در گزارش پرسش و پاسخ مجلس عوام به تاريخ دوشنبه 28 فوريه 1921 مي‌خوانيم: «دريابان كنورثي* از نخست‌وزير چنين سؤال كرد: آيا دولت اعلي‌حضرت در كودتاي قزاق‌ها براي سرنگوني دولت ايران، هيچگونه دخالتي داشته است؛ آيا تجهيزات و دست‌مزد اين قزاق‌ها توسط دولت اعلي‌حضرت فراهم شده؛ و رويكرد دولت اعلي‌حضرت نسبت به اين اقدام چيست؟ آقاي سِسيل هارمزورث: از آنجا كه اين...

آخرين ملاقات من با شاه

در اوايل ارديبهشت 1357 در يك بعد از ظهر كه در كاخ منتظر فرارسيدن نوبتم براي ملاقات با شاه بودم چند تن از ژنرالهاي ارتش نيز با لباسهاي پر زرق و برق قيطان دوزي شده و مدالهاي مختلف در انتظار ملاقات با شاه به سر مي بردند و در همان حال بدون آنكه واقعاً نشاني از ناراحتي و پريشاني نسبت به حوادث قم ، تبريز ، اصفهان و يزد در آنها مشهود باشد راجع به مسائل گوناگون واحدهاي تحت فرماندهي خود در ارتش با يكديگر صحبت مي‌كردند . نكته حيرت آور اين بود...

ایران وعراق، از رقابت وتنش تا مصالحه کوتاه مدت ( 1968 تا 1975)

یکی از همسایگان ایران که طولانی ترین خط مرزی را با آن دارد عراق است؛ روابط و مناسبات دو کشور در طول قرن بیستم، فراز و نشیب های زیادی داشته است و عمدتا با تنش های شدید و در دهه 80 نیز با جنگ هشت ساله دو کشور همراه بود. اشتراکات فرهنگی مردمان دو کشور، به ویژه اکثریت شیعی در عراق و رابطه تاریخی ایرانیان با آنها و عشق به عتبات عالیات، ارتباط مستقیم و تنگاتنگ روحانیون دو کشور در مقاطع مختلف تاریخی، وجود برخی مسائل مشترک و تمایل به ثبات...

آخرين روز كار هويدا....

روز 15 مرداد 1356 اميرعباس هويدا از نخست وزيري استعفا داد و پس از 13 سال كه اين مقام را بر عهده داشت دفتر نخست وزيري را ترك كرد . عليرغم شايعات گوناگوني كه قبلاً راجع به امكان استعفاي هويدا شنيده مي‌شد وضع به صورتي بود كه دريافت اين خبر خيلي حيرت زده‌ام كرد . به اين ترتيب كه : امروز ساعت 10 از دفتر نخست وزيري به من اطلاع داده شد كه راس ساعت 45/4 بعد از ظهر هويدا مي‌خواهد با من ملاقات كند . البته طبعاً اينطور به فكرم رسيد كه هويدا قصد دارد در...

اعلامیه‌های رضاخان پس از کودتا

کودتاي 21 فوریه 1921 افسر گمنامی به نام رضا را وارد عرصه سیاست کرد. وی در 22 فوریه 1921 دو «اعلامیه» منتشر ساخت. بیوگرافی کوتاهی که در آوریل سال 1923 آماده شد، پیش‌زمینه خوبی از رضا شاه پهلوی آینده ارائه می‌کند: «در سال 1876 در سوادکوه مازندران در خانواده‌ای فقیر متولد شد. پدرش ایرانی و مادرش از مهاجرین قفقازی بود که زادگاه او پس از توافقنامه ترکمنچای به دست روس‌ها افتاد (1828). در 16 سالگی وارد ارتش شد و مدارج نظامی را یکی پس از دیگری پشت سر...

دین‌زدایی در عصر پهلوی دوم

دکتر محمدرضا علم(دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز) عصمت بابادی(دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز) در دورۀ پهلوی دوم سیاست‌های فرهنگی و بلاخص سياست‌های مذهبی ابعاد گوناگونی داشته است. در ابتدای حکومت پهلوی اول تظاهر به مذهب به وجه شدیدی وجود داشت به تدریج که پایه‌های حکومت پهلوی محکم‌تر می‌شد، سیاست‌های مذهبی جلوه‌های واقعی‌تری به خود می‌گرفت و آن اسلام‌گرایی كمرنگ...

استقلال‌طلبی در 13 آبان

13 آبان 1343 روز تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه است. یک سال و نیم پیش از این تاریخ، امام خمینی(ره) در پی سخنرانی شدید‌اللحنی علیه رژیم شاه، شبانه در قم‌ دستگیر و به تهران منتقل شدند که این واقعه قیام تاریخی 15 خرداد 1342 را در پی داشت. امام خمینی(ره) پس از تحمل مدتی حبس و حصر، پس از آزادی در 18 فروردین 1343، به قم بازگشته مخالفتها و اعتراضات خود علیه سیاستهای دولت وقت را از سرگرفتند. یکی از مهم‌ترین مصوبات مجلس در 1343ش را می‌توان لایحه...

کاریکاتور علیه حسنعلی منصور

سمیه مقدم - دانشجوی کارشناس ارشد تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی(ره) طنز و کاریکاتور هنری است که گاه جنبه‌ی سیاسی، اجتماعی پیدا می‌کند و با سرنوشت وزرا و سیاستمداران گره می‌خورد. طنز به مانند سکه‌ای است دو رو، از سویی آمیخته به شوخ طبعی و از سوی دیگر با اندیشه، تنبیه و سیاست پیوند می‌خورد.اگر کسی در طنز مورد سرزنش و تنبیه واقع می‌شود و به ضعف و سستی‌های اعمال و کردار وی اشاره می شود، از آن رو است که فرد سرزنش شده...

همراهی صنعت نفت با جریان انقلاب

رقیه متانی یکی از نقاط عطف در تاریخ سیاسی ایران در سال 1357 با سقوط سلطنت شاهنشاهی و پایان حکومت سلطنتی با یک انقلاب مردمی و دینی به وقوع پیوست. علل و عوامل زیادی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نقش دارند و در کنار علل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، علل اقتصادی و نفت به عنوان محور و پایة اقتصاد ایران نقش مهمی ‎در پدیده انقلاب ایران داشت. علاوه بر تظاهرات و راهپیمایی‎های میلیونی مردم در جریان انقلاب، اعتصابات متحد و گسترده در...

مبارزه ادامه دارد

فاطمه حسنلو در آن زمان شاید هیچ کس پیش‌بینی چنین اتفاق‌های مهم در پیش را نداشت و عوامل حکومت پهلوی با خود گفتند: «آیت‌الله خمینی هرچه از ایران دورتر باشد برای ما بهتر است» اما پس از ترک عراق، در تاریخ 14 مهر 1357 امام خمینی (ره) وارد پاریس شدند و این حرکت مقدمه‌ای شد برای جهانی شدن انقلاب اسلامی و شناخته شدن امام. زیرا انقلاب اسلامی تفکری عظیم بر مبنای عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم و ستم در کل جهان داشت و از همان سالهای آغازین دهه...

محرمعلی‌خان قهرمان سانسور!

آنچه در پی می‌آید مطلبی با عنوان "سانسور مطبوعات در دوره اختناق" از شماره سوم مجله گزارش روز با تاریخ انتشارنهم فروردین 1358 است. در مطالعه این مطلب هم باید به زمان انتشار آن توجه داشت و هم این که در این نقل، سعی شده است کمترین دخل و تصرف صورت بگیرد؛ بنابراین اگر ایرادی در مطلب اعم از مشخص نبودن نام نویسنده، رسم‌الخط و املای متن دیده شد، بنا بر امانتداری در بازانتشار مطلب بوده است. ارایه محتوای متن برای آشنایی با زاویه‌ای از وضعیت...

پری؛ مشهور‌ترین زن بدکاره تهران

سکینه قاسمی مشهور به «پری بلنده» از اوباش مشهور در ساقط کردن دولت مصدق بود که پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 در ایران، در 21 تیر 1358 به اتهام فساد فی‌الارض، اعدام شد. وی از جمله افراد فعال ـ سلطنت طلب‌های چاقوکش، ارازل و اوباش ـ در کودتا، که در بسیج توده‌های نا‌آگاه مردم علیه دکتر مصدق نقش مهمی داشت. متاسفانه اطلاعات زیادی از زندگی او وجود ندارد ولی از عومل سرکوب رژیم شاهنشاهی بود که به همراه شعبان جعفری مشهور به شعبان...

چالشی از شرق - جرج واشنگتن ایران

28 مرداد با کودتای آمریکایی- انگلیسی سال 1332، در تاریخ ایران به عنوان خاطره ای تلخ جاودانه شده است. محمد مصدق، اصلی ترین بازیگر سال های انتهایی دهه بیست و ابتدای دهه 30 عرصه سیاسی ایران، چهره ای شناخته شده در دنیای آن روز بود. مجله تایم در شماره مورخ هفتم ژانویه سال 1952 خود محمد مصدق را به عنوان مرد سال برگزید و شرح مفصلی از او زیر عنوان «مرد سال - چالشی از شرق» منتشر کرد. مطلبی که در ادامه می آید، انعکاس دیدگاه های این مجله است و البته...

اسلام سیاسی؛ واقعیتی که نادیده گرفته شد

محمد شیخانی کودتای 28 مرداد سال 1332 یکی از وقایعی است که در آینه‌ی حوادث تاریخی ایران همواره دارای انعکاس فراوانی بوده است و بسیاری از مورخان، دانشمندان علوم اجتماعی و سیاسی و حتی روان‌شناسان داخلی و خارجی ابعاد مختلف این رویداد و شخصیت‌های برجسته‌ی آن را مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده‌اند. یکی از اصلی‌ترین زوایای بررسی این رویداد از نگاه اندیشمندان سیاسی، تقابل گفتمانی و به عبارت بهتر نادیده گرفتن اندیشه‌ی اسلام سیاسی...

نگاهی به نقش مطبوعات در بسترسازی کودتای 28 مرداد

پس از شهریور 1320 و فضای غیر قابل کنترل سیاسی و رهاشدگی پس از یک دورة دیکتاتوری 20 ساله، تعداد نشریات و احزاب سیاسی با سرعت فوق‌العاده‌ای رو به افزایش گذاشت. تنها ظرف سه ماه پس از شهریور بیست قریب سیصد مجوز انتشار روزنامه و مجله صادر گردید و در مدت زمان کوتاهی تعداد مطبوعات ایران به رغم محدودیت امکانات چاپ و نشر و درصد گستردة بیسوادی در کشور، به بیش از هزار عنوان رسید. طبق کتاب «فهرست روزنامه‌های فارسی از سال 1320 تا 1332 شمسی»...

کودتای 28 مرداد

یکی از مهمترین فرازهای حکومت 37 ساله محمد‌رضا پهلوی که نقش مهمی در تحکیم پایه‌های رژیم وی داشت کودتای 28 مرداد 1332 بود. این کودتا که در دوازدهمین سال حکومت پهلوی به وقوع پیوست، سبب تثبیت حاکمیت او تا ربع قرن دیگر شد. قیام مردم در 30 تیر 1331 که با رهبری آیت‌الله کاشانی صورت گرفت،‌ زمینه‌های لازم برای نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق را فراهم ساخت. این دومین دوره حکومت مصدق بود. چرا که وی قبل از قیام 30 تیر نیز از اردیبهشت 1330 تا 25 تیرماه...

کودتای 28مرداد در محکمه یک‌طرفه تاریخ

سهند ستاری یادآوری رخداد 28مرداد برای ایرانیان به‌منزله ورق‌زدن صفحه سیاهی از تاریخ آنان است که هیچ‌گاه فراموش نمی‌شود. در عصری که همه جهان سرمایه و تکنیک، تمام‌قد علیه فعلیت دموکراسی‌خواهی و ملی‌گرایی آنان صف بسته بودند، کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ به نقطه‌عطفی در تاریخ معاصر ایران بدل شد. با گذشت 60سال از آن حادثه و به‌رغم انتشار اسناد و مقالاتی که پیرامون آن صورت گرفته بحث درباره این رخداد تاریخی همچنان ادامه دارد و...

نقش تبلیغات رادیویی در کودتای ۱۳۳۲ (۴) - کودتا در اغما

ترجمه: بهرنگ رجبی در شصتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، «تاریخ ایرانی» پژوهشی تحلیلی- توصیفی منتشر می‌کند که از منظری جدید به وقایع منتهی به سقوط دولت دکتر محمد مصدق می‌نگرد. پژوهشی با عنوان «نقش تبلیغات رادیویی در کودتای سال ۱۳۳۲» به قلم «مروین رابرتز»، دانشجوی دکترای تاریخ در دانشگاه نورث‌ دنتون تگزاس‌ در آمریکا که در شمارهٔ نوامبر ۲۰۱۲ دوماهنامهٔ «Iranian Studies» منتشر شده که هر هفته ترجمۀ بخشی از آن را می‌خوانید: *** ...

نقش تبلیغات رادیویی در کودتای ۱۳۳۲ (۳) - تبلیغات همه‌پرسی و تدارکات بی‌بی‌سی

ترجمه: بهرنگ رجبی در شصتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، «تاریخ ایرانی» پژوهشی تحلیلی- توصیفی منتشر می‌کند که از منظری جدید به وقایع منتهی به سقوط دولت دکتر محمد مصدق می‌نگرد. پژوهشی با عنوان «نقش تبلیغات رادیویی در کودتای سال ۱۳۳۲» به قلم «مروین رابرتز»، دانشجوی دکترای تاریخ در دانشگاه نورث‌ دنتون تگزاس‌ در آمریکا که در شمارهٔ نوامبر ۲۰۱۲ دوماهنامهٔ «Iranian Studies» منتشر شده که هر هفته ترجمۀ بخشی از آن را می‌خوانید: *** ...

نقش تبلیغات رادیویی در کودتای ۱۳۳۲ (۲) - کمونیست‌سازی از مصدق

ترجمه: بهرنگ رجبی در شصتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، «تاریخ ایرانی» پژوهشی تحلیلی- توصیفی منتشر می‌کند که از منظری جدید به وقایع منتهی به سقوط دولت دکتر محمد مصدق می‌نگرد. پژوهشی با عنوان «نقش تبلیغات رادیویی در کودتای سال ۱۳۳۲» به قلم «مروین رابرتز»، دانشجوی دکترای تاریخ در دانشگاه نورث‌ دنتون تگزاس‌ در آمریکا که در شمارهٔ نوامبر ۲۰۱۲ دوماهنامهٔ «Iranian Studies» منتشر شده که هر هفته ترجمۀ بخشی از آن را می‌خوانید: ...

نقش تبلیغات رادیویی در کودتای ۱۳۳۲ (۱) - جرقۀ کودتا و آتش بحران

ترجمه: بهرنگ رجبی در شصتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، «تاریخ ایرانی» پژوهشی تحلیلی- توصیفی منتشر می‌کند که از منظری جدید به وقایع منتهی به سقوط دولت دکتر محمد مصدق می‌نگرد. پژوهشی با عنوان «نقش تبلیغات رادیویی در کودتای سال ۱۳۳۲» به قلم «مروین رابرتز»، دانشجوی دکترای تاریخ در دانشگاه نورث‌ دنتون تگزاس‌ در آمریکا که در شمارهٔ نوامبر ۲۰۱۲ دوماهنامهٔ «Iranian Studies» منتشر شده که هر هفته ترجمۀ بخشی از آن را...

بی‌مخی که همه کاره شد

زهره شریفی حوالی ظهر 28 مرداد بود که زنی به نام پروین آژدان قزیه -که یکی از بدنام‌ترین زنان تهران بود- به ملاقات شعبان در زندان رفت. آژدان از شعبان دستور جمع‌آوری اراذل و اوباش را گرفت تا آتش درگیری‌ها را تیزتر کند. آتشی که بعدها یکی از تلخ‌ترین واقعه‌های تاریخ معاصر ایران لقب گرفت. نمی‌شود یادی از ماجرای کودتای 28 مرداد 1332 کرد و نامی از شعبان بی‌مخ نبرد. سردسته اوباش تهران که با همراهی 6 هزار نفر از نوچه‌هایش آتش به...

کودتای ۷۵ هزار دلاری

روزنامه کیهان در تاریخ ۲۱ و ۲۶ فروردین ۱۳۵۸ متن مصاحبه کرمیت روزولت طراح کودتای ۲۸ مرداد با ‏روزنامه «لوس‌آنجلس تایمز» چاپ آمریکا را به چاپ رساند. وی در این مصاحبه برای اولین بار پرده از ‏جزئیاتی راجع به این کودتا برداشته است. با هم این گزارش را می‌خوانیم: ‏ در سال ۱۹۵۳ آیزنهاور، رئیس‌جمهوری آمریکا طرح رهبری و هزینه کودتایی که منجر به سقوط دولت ‏دکتر مصدق گردید فراهم کرد. اینک عامل و اجراکننده طرح کودتای «سیا» که عملیات...

مصاف نابرابر؛ امریكا و كودتای 28 مرداد

حسینعلی یارخی جوشقانی علاقه امریكاییان به نفت خاورمیانه از سال های بعد از جنگ جهانی اول آغاز گردید. اما انگلیسی ها كه ایران را شكارگاه اختصاصی خود می دانستند، هر بار كه امریكایی ها برای رخنه در ایران و به دست آوردن امتیاز نفت آستین بالا می زدند، به انحاء مختلف كارشكنی می كردند. در سال 1300 كه امتیاز نفت شمال ایران به شركت استاندارد اویل داده شد، دخالت انگلیسی ها شركت مزبور را از عمل منصرف كرد. در سال 1302 همین امتیاز به شركت نفت...

...

68

...