مقالات

زمینه های طرح لایحه‌‌ انجمن‌های‌ ایالتی‌ و ولایتی‌

اکبر فلاحی سال‌های‌ آغازین‌ دهه‌ی‌ چهل‌ شاهد تحولاتی‌ در عرصه‌ی‌ سیاست‌های‌ داخلی‌ وخارجی‌ ایران‌ هستیم‌ که‌ چشم‌انداز سیاسی‌ کشور را به‌ سرعت‌ و به‌ گونه‌ای‌ شگفت‌انگیزتا سرنگونی‌ رژیم‌ پهلوی‌ تغییر داد. افت‌ و خیزهای‌ دو دهه‌ی‌ پیش‌ از انقلاب‌ در حیات‌سیاسی‌ و اجتماعی‌ ایران‌ موجب‌ نمودهای‌ دوگانه‌ و متضادی‌ میان‌ درخواست‌های‌نیروهای‌ اجتماعی‌ و نظام‌ سیاسی‌ شد. بعد از سقوط‌ رضاشاه‌،...

تلگراف بی‌پاسخ آیت‌الله خمینی (ره)

محسن کاظمی در میان نخست‌وزیران محمدرضاشاه هیچ‌کدام به اندازه اسدالله علم نسبت به قدرت و جایگاه روحانیت از خود بی‌توجهی نشان نمی‌دادند و شاید اعتماد بیش از حد او به دوستی دیرینه‌اش با شخص شاه در این مساله بی‌تاثیر نبود. شاه، پس از آنکه با سپردن تضمین های لازم نظر مثبت دولت امریکا را به انجام اصلاحات امینی توسط خود جلب کرد، اسدالله علم را به جای امینی به نخست‌وزیری برگزید و علم نیز در اولین‌گام برای انجام اصلاحات مدنظر...

پیشینه حق رأی زنان در مجلس شورای ملی

رسول جعفریان تحول در امر مشارکت زنان در انتخابات مجلس شورای ملی از سالهای نخست مشروطه تا سال 1342 ش از زاویه دیدگاه های مذهبی و توجیهات دینی موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است. پیشینه حق رأی زنان در مجلس (از 1290 - 1341ش)[1] قانون اساسی مشروطه ایران، صراحتی درباره عدم مشارکت زنان نداشت، اما با توجه به فضای فرهنگی حاکم بر جامعه و موقعیت زن در جامعه ایرانی، به صورت طبیعی مشارکت زنان و حق رأی آنان در جریان مشروطه و...

بازنگری لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی

علیرضا استادیان مهرماه سال 1341، در تاریخ ایران نشانگر برگ دیگری از اقدامات ضد دینی رژیم است که نقش حوزه علمیه قم به ویژه مجاهدت امام روح الله در این میان پیامدها و نتایج مبارکی برای مردم به ارمغان آورد. محمدرضا پهلوی هنگام اجرای طرح اصلاحات ارضی و نخست وزیری امینی، در سفری به ایالات متحده، آنها را از اجرای برنامه‌های اصلاحی مورد نظرشان مطمئن ساخت و نظر موافق سران آمریکایی را برای برکناری امینی کسب و پس از بازگشت به کشور،...

امام خمینی در رویارویی با ترفند انجمنهای ایالتی و ولایتی

پس از رحلت آیت الله بروجردی شاه قصد داشت پایگاه مرجعیت را از قم به نجف منتقل کند و بدین وسیله مراجع و روحانیت ایران، تضعیف شده تا مانع و مزاحم برنامه های او نباشند.لذا پیام تسلیت آیت الله بروجردی را برای مراجع نجف فرستاد که روحانیون مبارز، آن را بی اعتنایی به مراجع قم و قدم اول در راه تضعیف روحانیت ایران تلقی کردند.امام نیز بر همین نظر بود و دو سال پس از رحلت آیت الله بروجردی در یکی از سخنرانیهای خود به این موضوع اشاره کرد. اینها...

انجمنهای ولایتی در اسناد مجلس

محمد چگینی تا قبل از مشروطیت، کشور به صورت استبدادی اداره می‌شد و حاکمان از سوی شاه، مأمور ولایات می‌شدند. به نمایندگان حکومت در هر ایالت، «والی» می‌گفتند. وظیفه اداره ولایات با «حاکم» بود که بنا به پیشنهاد والی و با تصویب دربار منصوب می‌گردید. انقلاب مشروطه که با وضع قوانین جدید همراه بود، تغییراتی در ساختار اداری و سیاسی کشور به وجود آورد. قانون اساسی مشروطیت ایران به سبب ترس از فوت مظفر‌الدین شاه بیمار، با عجله در سال...

ماجرای بادیگاردهای ورزشکار و مومن مرحوم فلسفی

در میدان سپه برای وفات آیت‌الله‌ اصفهانی سخنرانی کردم، دولت فهمید حرف‌های من در تضعیف حزب توده موثر است، قبل از ماه رمضان چندبار از طرف رادیو آمدند و گفتند بیایید استودیوی رادیو مثل آقای راشد برای عموم سخنرانی کنید. گفتم: «سخنرانی من وقتی فایده دارد که شنونده‌ها را ببینم، در اتاق خلوت، یکه‌وتنها برای کسی که نمی‌بینم نمی‌توانم نافذ صحبت کنم. اگر می‌خواهید به گوش همه برسد میکروفُن رادیو را بیاورید مسجد.» گفتند در ایران...

از نوسازی رضاشاهی تا تولد دولتی اقتدارگرا

حسین نادریان؛ کارشناس مسائل تاریخ با کودتای اسفند 1299ه.ش.، دوره‌ی جدیدی از تاریخ ایران آغاز شد. دوره‌ای که نوسازی و اصلاح به شیوه‌ی غربی پارادایم حاکم بر آن بود. دوره‌ای تأثیرگذار در تاریخ ایران که در آن تغییرات قابل ملاحظه‌ای در حوزه‌های نظامی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایران به وجود آمد. این اقدام‌ها و تغییرهای ناشی از آن، گاه مایه‌ی خرسندی و تشویق برخی صاحب‌نظران قرار گرفته و گاه زمینه‌ساز مخالفت‌ها و انتقادهای...

شیخ فضل‌الله و اتهام همراهی با سلطنت

ملیحه خوشبین؛ پژوهشگر تاریخ معاصر «شیخ فضل‌الله نوری» از علمای برجسته‌ای است که هرگاه سخن از دفاع یا به چالش کشیدن انقلاب مشروطه به میان می‌آید، نام او نیز در ذهن متبادر می‌شود. وی از جمله شخصیت‌هایی است که تاریخ نگاران و پژوهشگران نهضت مشروطه در دفاع یا رد آرای او بسیار نوشته‌اند. در اوج نهضت مشروطه‌خواهی، نظریه‌ی مشروطه‌ی مشروعه‌ی شیخ فضل‌الله مطرح گردید و به عنوان نظریه‌ای جنجال برانگیز مورد انتقاد و طرد...

بررسی قیام سی تیر؛ مردم چگونه به خیابان کشیده شدند؟

مرتضی ویسی؛ پژوهشگر تاریخ معاصر قیام 30 تیر یکی از روزهای به‌یادماندنی و افتخارآفرین تاریخ سیاسی ایران است. روزی که خرد جمعی و اراده‌ی ملی بر استبداد و خودرأیی پیروز شد و مشارکت خودجوش و خودانگیخته‌ی مردم در سرنوشت خود، توطئه‌های داخلی و خارجی ضد منافع ملی را خنثی کرد. مردم ایران با فداکاری، شهامت و صداقت ثابت کردند که مردمی آگاه و ظلم‌ستیز هستند. در واقع، در این روز بود که مردم ایران نشان دادند کارنامه‌ی مشروطه در...

نگاهی به 30 تیر

به گزارش جماران، دکتر فضل‌الله صلواتی در روزنامه شرق نوشت:آیت‌الله کاشانی در اوایل تیر 31 که قرار بود آقای دکتر مصدق از دیوان لاهه به کشور بازگردند، اعلامیه‌ای صادر کردند و مردم را به استقبال از ایشان دعوت کردند. پس از برگزاری نماز عیدفطر در آن سال از حضور مردم در نماز و در استقبال از جناب نخست‌وزیر تشکر به عمل آوردند، عید و انقلاب و دولت و مبارزه با استعمار انگلیس و ملی‌شدن صنعت نفت را با هم توام کرده و به این وسیله همه اقشار...

اشرف پهلوی از نقش خود در کودتای 28 مرداد می‌گوید

اشرف پهلوی در گفت و گویی با آقای حسین مهری نقش خود را در کودتای 28 مرداد 1332 فاش کرد. با هم این گفت و گو را می‌خوانیم: * ممکن است جریان روی کار آمدن مصدق را پس از قتل رزم‌آراء بفرمایید؟ آیا در آن موقع تهران تشریف داشتید؟ - بله من تهران بودم. ولی مدتی طول کشید تا مصدق روی کار آمد مصدق در مجلس بود و اقلیت در دست او بود و خیلی شلوغ بازی در می‌آورد. هر کس که می‌آمد و هر دولتی که می‌آمد مصدق او را می‌انداخت . مقصودش این بود که بالاخره...

خاطرات دوران زندان

قاسم تبریزی یکی از چهره‌های مبارز، خستگی‌ناپذیر و شکست‌ناپذیر در دوران مبارزات ضد استبدادی و ضد‌استعماری «شهید محمدعلی رجایی» بود که در میان مبارزان دهه‌های (1330-1350) شهرت خاصی داشته تا آنجا که استقامت، پایداری، متانت، مناعت طبع، سعه صدر و صداقت وی برای دیگران «الگو» و «سرمشق» بود. خصوصاً در جایگاه یک معلم، در عرصه اندیشه و عمل درخشید. پیرامون شخصیت وی افزون بر 10 عنوان کتاب منتشر شده، اگرچه ناگفته‌ها و نانوشته‌ها...

رضاخان مضحکه بین المللی

در طول دورة حکومت رضا شاه، اشاره نشریات خارجی به سطح پایین اجتماعی او چندین بار موجب قطع روابط دیپلماتیک با کشورهای متبوع آنها ‌شد. در سال‌های 1936 و 1937، نشریه‌های تایم و نیویورک میرور به این مطلب اشاره کردند که رضاخان در گذشته مهتر بوده و سپس چندی به نگهبانی در جلوی دَرِ سفارتخانه‌های خارجی در تهران اشتغال داشته است. نیویورک میرور نوشته بود که رضا شاه قبلاً در اصطبل سفارت انگلستان در تهران مشغول به کار بوده است . پس از انتشار...

ساواک زائیده کودتای 28 مرداد

طی 12 سال نخست سلطنت محمدرضا پهلوی، دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی و نیز پلیس سیاسی قابل اعتنایی در ایران وجود نداشت. با این حال در برخی مقاطع همین دوره 12 ساله، دستگاه شهربانی در مسائل سیاسی روز دخالت می‌‌کرد و به سود یا زیان برخی گروههای سیاسی، دربار و غیره وارد عمل می‌شد. اما این‌گونه اقدامات هیچگاه انسجام یافته نبود و در عین حال تداوم جدی هم نداشت. در همان حال رکن 2 ارتش و فرمانداری نظامی هم در امور اطلاعاتی ـ امنیتی و پلیسی دخالت...

اختناق اطلاعاتی انگلیس در روند تاریخ‌نگاری

«کریستوفر آندریو» استاد دانشگاه کمبریج و مدیر مدیر مجله « هیستوریکال ژورنال » در مقدمه کتاب « سرویس مخفی – شکل گیری جامعه اطلاعاتی بریتانیا » (تاریخ نشر : 1985) که نخستین پژوهش جدی در تاریخ سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس محسوب می شود و معهذا به اعتراف نویسنده تنها توانسته بر شبکه امپراطوری اطلاعاتی وابسته به اینتلیجنت سرویس نظری اجمالی و پراکنده بیفکند ، پنهانکاری شدید دولت بریتانیا را در زمینه اسناد اطلاعاتی چنین ملامت می...

پای صحبت همسر رضاخان

* خانم عصمت‌الملوک دولتشاهی، با تشکر از شما که در این گفت‌و‌گو شرکت کرده‌اید، لطفاً در مورد سوابق خانوادگی خودتان مطالبی که به یاد دارید بیان کنید. - من در سال 1284 شمسی به دنیا آمدم. پدربزرگم ملقب به مشکوه‌الدوله از طایفه قاجار بود؛ به همین دلیل هم در دوره قاجاریه سمتهای دریاری داشت. پدرم غلامعلی میرزامجلل‌الدوله در زمان سلطنت رضاشاه رئیس تشریفات دربار بود؛ به همین دلیل الفت خاصی میان او و رضاشاه برقرار بود.مادرم، گوهر ملک...

بیمار ویژه!

فساد اخلاقی و اعتیاد به مواد مخدر تقریبا ویژگی مشترک همه اعضای خانواده محمد رضا پهلوی بود . سند زیر بی هیچ توضیحی وضعیت یکی از اعضای این خانواده را مشخص می‌سازد و نشان می دهد که چگونه هرچه رابط او تلاش کرد تا پزشک معالج از هویت بیمار مطلع نشود ، موفق نگردید . بهتر است متن سند را باهم بخوانیم : تاریخ: 9/10/35 (2535 = 1355 خورشیدی) از: گ 10ـ 2 ه‍ شماره: 5615/گ 10 موضوع‌: بیمار معتاد به هروئین شخصی که خود را گودرزی معرفی می‌نموده نظر به...

نقش استعمار انگلیس در جدایی بحرین از ایران

سابقه تاریخی مالکیّت ایران بر بحرین بحرین در دوران سلسله هخامنشی به تصرف ایران در آمد . در زمان اشکانیان عرب ها در حجاز و بادیه و مکه و یمن سکونت داشتند. آن دسته که در حجاز و بادیه بودند به سبب قحطی به بحرین که در حاکمیت ایران بود رفتند . این در حالی است که مؤلف اعلاق النفسیه در شرح خلیج فارس ، بحرین را سرزمینی عربی می شمارد و چنین می نویسد : « در قسمت غربی آن ( خلیج فارس ) بلاد عرب یعنی بحرین ، عُمان و مسقط و سُقُطره قرار گرفته ......

حرف هایی که به شاه زدم

اشاره : محمد رضا پهلوی از 26 دی 1357 که از ایران رفت تا 5 مرداد 1359 که درگذشت مدت 18 ماه در چند کشور جهان آواره بود . او به ترتیب به مصر، مراکش، باهاماس، مکزیک، آمریکا، پاناما و دوباره به مصر رفت و در آنجا درگذشت . نوشته زیر بخشی از خاطرات احمدعلی مسعود انصاری از همراهان شاه است که در کتاب خاطرات وی تحت عنوان «پس از سقوط» منعکس شده است . ....شاه مخصوصاً در باهاماس و مصر و مکزیک هر وقت فرصت پیش می‌آمد درباره گذشته حرف می‌زد. ولی حقیقت این...

شبکه بدامن در کودتای 28 مرداد

از آغاز جنگ سرد توسط اینتلیجنس سرویس و سیا شبکه‌ای در ایران راه‌اندازی شده بود که با نام رمز بدامن BEDAMN معرفی می‌شد. وظیفه این شبکه ایجاد جنگ روانی و ترسانیدن مردم از کمونیسم بود. روزنامه‌نگاران فراوانی با این شبکه که بودجه سالیانه آن یک میلیون دلار بود و مستقیماً توسط سیا هزینه می‌شد همکاری می‌کردند که مشهورترین‌شان برادران مسعودی و عباس شاهنده مدیر فرمان بودند. از سوی سفارت آمریکا شاپور ریپورتر با این روزنامه نگاران در...

شمردن دندانهای همسر ارسطو!

جلال فرهمند من هر چه فکر می‌کنم برتراند راسل چه نسبتی با اردشیر زاهدی می‌توانست داشته باشد متحیر می‌مانم. شاید در سال 1966یعنی 4 سال قبل از مرگ، راسل از مشهورترین و معروف‌ترین فیلسوفان تاریخ قرن بیستم باشد. وی از آغاز قرن که به جمع صلح‌طلبان و مخالفان جنگ جهانی اول در انگلیس پیوست علاوه بر اشتهار به نبوغ ادبی و ریاضی به سیاستمداری صلح‌طلب معروف شد. البته سیاستمداری که هیچگاه سمت سیاسی نداشت ولی فعالیتهایش در مخالفت با...

اول شهریور 1332، کاخ‌ سعدآباد

جلال فرهمند روز 22مرداد شاه در کاخ سفید سعدآباد محرمانه فرمان عزل دکتر مصدق و نصب زاهدی را امضا کرد. و همان روز در حالی که از پله‌های سنگی سعدآباد پایین می‌آمد و به سوی فرودگاه مهرآباد برای عزیمت به کلاردشت می‌رفت، سخت در اندیشه بود که پس از امروز آیا فردایی هست ؟ 19روز پیش از آن که خواهر تبعیدی شاه یعنی اشرف به تهران آمده بود و پیامی به برادرش داد که فی‌الواقع پیام کلید خوردن سرنگونی نخست‌وزیر در آن نهفته بود شاه دلگرمی...

واقعۀ حمله به غذاخوری گارد در لویزان

فرهاد قلیزاده واقعۀ حمله به غذاخوری گارد در لویزان از آن جهت مهم تلقی می‌شود که بنا به اظهاراتی که در این خصوص آمده، این اتفاق تأثیر بسزایی در تضعیف روحیه شاه ــ محمدرضا پهلوی ــ داشته است. لازم به توضیح است که این اتفاق به دنبال جریان واقعۀ 17 شهریور (جمعۀ سیاه) و حدود سه ماه پس از آن، در ساعت 13:20 دقیقه بعداز ظهر روز 20 آذر 1357، زمانی که مردم تهران از تظاهرات روز عاشورای حسینی به منزلهای خود برمی‌گشتند به وقوع می‌پیوندد. در...

نگاهی به پدیده «نوسازی» در عصر پهلوی

محبوبه صدیقی مقدمه نوسازی در ایران به دنبال تحولاتی شکل گفت که از اوایل قرن 19 میلادی جامعه ایران را تحت‌تأثیر قرار داد. این عوامل، که به طور عمده ریشه خارجی داشتند، تحولاتی ذهنی و به دنبال آن تحولات عینی را موجب شدند که نیاز به اصلاح و تغییر در وضع موجود را طلب می‌کرد. همچنین توجه به مفهوم تحول «نوسازی» در این تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. در این پژوهش به عنوان یک مورد مطالعاتی خاص به بررسی ابعاد و روند تحولات در دوره...

مطبوعات در عصر رضاخان

کودتای سوم اسفند 1299 که به حمایت و دستیاری بیگانگان شکل گرفت نقطه آغاز دوره‌‌ای بود که تا شهریور 1320 ادامه یافت؛ این دوره را می‌توان عصر رضاخان دانست. اصلی‌ترین خصیصه این عصر، نوعی استبداد و دیکتاتوری است که نه در ادوار سابق تاریخ ایران و نه پس از آن نمی‌توان به شدت و گستردگی آن دوره‌ای را سراغ کرد. زیرا دیکتاتور تنها به تسلط بر دستگاه سیاسی و نظامی بسنده نکرد، بلکه کوشید تا فکر، فرهنگ و سنتهای جامعه را تحت سلطه و کنترل درآورد...

پزشک احمدی؛ افزار یا عامل قتل زندانیان سیاسی؟ - گناهم اجرای دستور مافوق بود

ناهید فرهادنیا احمد احمدی فرزند محمدعلی مشهور به پزشک احمدی در سال ۱۲۶۶ در یکی از محلات تبریز به دنیا آمد. در سنین نوجوانی به کار فروش دارو سرگرم شد. حدود سال ۱۳۰۷ در ۴۱ سالگی به تهران آمد و در بیمارستان احمدی تهران که بعد‌ها به بیمارستان سپه موسوم گردید، به کار پرستاری پرداخت. او با مشاهده اعمال پزشکان سعی می‌کرد امور پزشکی را بیاموزد. سر و کار با بیماران متعدد اهمیت واقعی بیماری و درد را در نظرش کم اهمیت جلوه می‌داد. او...

زنان بهایی زمینه ساز کشف حجاب در ایران

نویسنده:زهرا حاجی پور کشف حجاب از زنان مسلمان و انهدام وجدان مشترک اسلامی، واقعیت تردید ناپذیر تاریخی است که از دیرباز مورد توجه جدی استعمار جهانی بوده است. از سال های دور کوشش های فراوانی شده است تا زمینه های روانی، فرهنگی و اجتماعی گریز از ارزش های اسلامی ایجاد شود. پیدایش مسلک بابیگری در ایران نیز همین مقصود را تعقیب می کند. این نوشتار شخصیت زنان بهایی را که زمینه ساز و مجری توطئه کشف حجاب در ایران بودند، مورد بررسی قرار...

۶۰ سال پس از کودتا؛ درام یک دموکراسی ناکام

پالاش گوش/ ترجمه: شیدا قماشچی درام پیچیده‌ای که ایران، آمریکا، بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی در ایجاد آن نقش داشتند؛ وضعیتی چنان دشوار و آشتی‌ناپذیر که شکل‌گیری بسیاری از روابط بین‌المللی تا به امروز را تبیین کرده است. آگوست ۱۹۵۳، نیروهای وابسته به محمدرضا پهلوی، شاه ایران، با پشتیبانی سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا، محمد مصدق نخست‌وزیر را از قدرت ساقط کردند. تاثیرگذاری سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس بر...

درخواست ثریا از شاه - شاه فوزیه را کی طلاق داد؟!

ثریا اسفندیاری بختیاری در اول تیر ۱۳۱۱ در بیمارستان میسیونرهای انگلیسی در اصفهان متولد شد. پدرش خلیل فرزند اسفندیار، سردار اسعد بختیاری بود. خلیل، زمانی که در آلمان رشته حقوق و اقتصاد سیاسی می‌خواند با اوا کارل ازدواج کرد. اوا، خود متولد سن پترزبورگ، پایتخت دولت روسیه تزاری بود و پیش از شروع جنگ اول جهانی به همراه خانواده‌اش به آلمان بازگشته بود خلیل پس از پایان تحصیلاتش به همراه اوا به ایران آمد و شش سال از ازدواج آن دو...

...

70

...