مقالات

نهضت مشروطه و تعرض به مجلس

دکتر سید حمید روحانی در پی پیروزی نهضت مشروطه و به سلطنت رسیدن محمدعلی میرزا، از جریان‌های دامنه‌دار و ناهنجار، درگیری‌ها و کشمکش‌هایی بود که میان او و مشروطه‌خواهان پدید آمد که به بمباران مجلس و سرکوبی خونین مجلسیان کشیده شد و دومین توطئه‌ی پشت پرده‌ی بریتانیا را برای به بیراهه کشانیدن نهضت عدالت خواهی ملت ایران به پایان برد. تاریخ‌نویسان، علت و انگیزه‌ی اصلی این ماجرا را مخالفت و دشمنی محمدعلی میرزا با نظام...

حمايت روسيه و انگليس از محمد‌‌علي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس

درتاريخ چنين آمده است كه حمله نظامي به ساختمان مجلس شوراي ملي در 1287 توسط نظاميان روسيه و به خواست مؤكد محمد‌علي شاه قاجار صورت گرفته و هدف سركوب جنبش مشروطه بوده است. براساس آنچه كه در تاريخ آمده، انگليسي‌ها در ‌آن زمان خود را حامي مشروطه‌طلبان وانمود ساخته و سفارت خود را مأمن و پناهگاه آنان براي در امان ماندن از گزند نيروهاي دولتي محمد‌علي شاه و نظاميان روس حامي وي قرار داده بودند ولي اسنادي كه از وزارت خارجه بريتانيا به...

ارتشبد جم : حتی ارتش از خریدهای نظامی شاه اطلاع نداشت

در یک فاصله زمانی 20 ساله از 1950 تا 1970 کل خریدهای تسلیحاتی ایران از آمریکا به یک میلیارد دلار هم نرسید ولی بین 1970 تا 1978 میلادی یعنی فقط در عرض 8 سال آخر سلطنت شاه میزان خرید سلاح از آمریکا آنقدر سریع افزایش یافت که به رقم نجومی 19 میلیارد دلار بالغ شد.(1) بخش معتنابهی از این سلاحها از آمریکا خریداری می‌شد و اصولا کار تجهیز و مسلح کردن ارتش شاهنشاهی بر عهده آمریکائیها بود. از ابتدای دهه پنجاه و مشخصا از سال 1350 ایران تبدیل به بزرگترین...

اسلام ستیزی در درون سازمان مجاهدین خلق

...مرکزیت سازمان در اسفند ماه 1353 ، از طریق لیلا زمردیان زوج تشکیلاتی شریف واقفی ، که ضمناً رابط وی با سازمان بود ، دریافت که شریف واقفی که به دلیل مخالفت با انحراف ایدئولوژیک قبلاً از مرکزیت تصفیه شده بود ، مسلح است. لیلا در یک متن انتقاد از خود پس از این که از طرف مسئولش متهم شده بود که حقایق را نمی گوید ، اعتراف کرد که از همان آذر ماه 53 می دانسته که شوهرش مسلح است ، ولی گزارش نکرده است (1). ضمناً صمدیه لباف نیز یکی دو بار به وحید...

رضاشاهی که من شناختم

دکتر آرتور میلسپو در تاریخ معاصر ایران به عنوان خزانه دار آمریکایی ایران مشهور است. او یک بار در فاصله سالهای 1301 تا 1306 در زمان رضاخان و یک بار در دی ماه 1321 در بحبوحه جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به عنوان رئیس کل دارائی ایران استخدام شد و به ایران آمد و تا بهمن ماه 1323 همراه با 60 کارشناس آمریکایی به اداره امور مالیه ایران پرداخت. کتاب « آمریکایی‌ها در ایران » خاطرات ماموریت دکتر آرتور میلسپو در ایران است. در این کتاب وی برداشت ها و...

احزاب عصر پهلوی دست به دامان صهیونیستها

اسدالله علم رهبر حزب مردم و منوچهر اقبال رهبر حزب ملیون آموزه های حزبی و شیوه اداره احزاب تحت فرمان خود را از نماینده سیاسی اسرائیل در تهران فرا گرفتند . مئیر عزری نخستین نماینده سیاسی اسرائیل در تهران در خاطراتش مطالبی دربارة دو حزب مردم و ملیون آورده که در حقیقت ماهیت فرمایشی بودن هر دو حزب را افشا کرده است: در سال 1958 که به ایران آمدم، دو حزب در این کشور به تازگی برپا شده بود. حزب مردم که اسدالله علم به فرمان شاه برپا کرده بود و...

راز یک سفر...

تیمور بختیار پایه گذار ساواک و اولین رئیس رئیس آن است. او در پاییز سال 1339 در پی سفری مشکوک به آمریکا مورد غضب شاه قرار گرفت. در اسفند 1339 از مقامش برکنار شد، در سال 1340 از ایران اخراج گردید، در اردیبهشت سال 1347 در لبنان بازداشت شد و در مرداد 1349 توسط ماموران سازمانی که خود آن را در ایران به وجود آورده بود ترور شد. مقاله حاضر، گزارشی از سفر مرموز وی به آمریکا است که سرآغاز سیر نزولی سرنوشت وی به شمار می‌رود. پس از کودتای 28 مرداد 1332،...

محافظ مخصوص شاه: دربار به اندازه يك سگ براي گاردي هاي محافظ ، ارزش قائل نبود!

مامور مخصوص شاه. یکی از نزدیکترین افراد که به دلایل امنیتی حق دارد از شاه حرف شنوی نداشته باشد! نزدیکترین فرد به شاه. حتی نزدیکتر از زنان شاه. این موقعیت بسیار خوب نصیب «علی شهبازی» هم شد. او نه تنها در زمان سلطنت شاه، بلکه پس از فرار هم در حلقه نزدیکان او باقی ماند. این فرد که نمی تواند منکر وفاداری خود به شاه شود، بالاخره به دلیلی از این خانواده رنجیده و از آنها برید. او که ادعای دینداری و پایبندی به دین مبین اسلام را دارد، پاسخ...

بازرسی شاهنشاهی!

در سال 1958 موقعی که هنوز یک سال بیشتر از پیدایش ساواک نمی گذشت، شاه یک ارگان کاملاً مستقل از تشکیلات دولت به نام «سازمان بازرسی شاهنشاهی» تأسیس کرد، که بعدها ریاست آن را به یکی از مشاوران بسیار نزدیک و همکلاسی سابق خود ژنرال «فردوست» سپرد. این سازمان وظیفه داشت به جستجوی موارد فساد، بی‌لیاقتی، و نافرمانی در میان مقامات مسئول کشور بپردازد، و گزارش بررسیهای خود را مستقیماً در اختیار شاه قرار دهد. ولی جالب اینجاست که نتیجة...

چگونه خانه قوام السلطنه به سفارت اسرائیل تبدیل شد؟

محمد تقی تقی پور درباره چگونگی خرید و تهیه ساختمان نمایندگی رژیم صهیونیستی که به سفارت مخفی و غیررسمی اسرائیل شهرت پیدا کرده بود، ادعاها و نقل‌ و قول‌های متفاوت شده است. آنچنان که سال‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، انجمن کلیمیان تهران، طی دادخواست قضایی ادعا کرد که ساختمان سفارت فلسطین در تهران که قبل از این، یعنی در دوران سلطنت پهلوی، محل نمایندگی دولت اسرائیل در تهران بود، متعلق به آن انجمن است. ادعای انجمن کلیمیان...

انگلیسی‌ها مسبب مرگ میلیونها ایرانی هستند

با وجود بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، در طول این جنگ ضربات و خسارات جبران‌ناپذیری بر پیکر میهن‌ و ملت ما وارد آمد. ورود بی‌محابای قوای بیگانه و نیروهای متخاصم به خاک ایران، در فقدان یک دولت قوی و متمرکز و دارای سامانه اداری کارآمد، هرج و مرج و ناامنی و پراکندگی و بی‌ثباتی را دامن زد و به تشدید ضعف دولت مرکزی و وخامت حال و وضع اقتصادی و اجتماعی مردم ایران انجامید. در نتیجه ایران بی‌طرف که با هیچ کشوری در جنگ نبود، تقریباً به...

در کتابخانه‌های دیجیتال(9): روایت دادستان (حسین آزموده)

مجيد رهباني سپهبد حسین آزموده، در سال 1285 در تهران به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سال 1306 وارد دانشکدة افسری شد و در سال 1308 درجة ستوان دومی گرفت. رشتة تحصیلی او در دانشکدة افسری مهندسی نظامی بود و پس از فراغت از تحصیل، در واحدهای مهندسی به خدمت پرداخت. پس از گذراندن دورة فرماندهی و ستاد دانشگاه جنگ به مدارج بالاتر نظامی دست یافت. در پی ختم غائلة آذربایجان (1325)، آزموده که با درجة سرهنگی در دادرسی ارتش خدمت...

گسست از فرهنگ سیاسی مشروطه در انقلاب جنگل و پی آمدهای آن

ناصر عظیمی اشاره: این مقاله حاصل پژوهشی است که نگارنده تحت عنوان« منشاء تئوریک شکست انقلاب جنگل» طی سالهای اخیر انجام داده و اکنون آن پژوهش به صورت کتابی با عنوان «جغرافیای سیاسی جنبش وانقلاب جنگل» منتشر شده است. در واقع این نوشته بخشی از جمعبندی ونتیجه گیری کتاب فوق است که با تغییرات تکمیلی به منظور پاس داشت یکصد و چهارمین سال پذیرش مشروطیت در ایران تنظیم شده است.پیش از آغاز مقاله لازم است در باره ی واژه ی «گسست» دراین...

معرفی توصیفی دوازده کتاب درباره قیام 15 خرداد 42

تاریخ هر ملت بزرگ در نقطه عطف های تاریخی- که نمودار شور و شعور آنان است- جلوه گر می شود. این همه- که در خیزش های خرد و کلان شکل می گیرد- از امید و آرمان یک ملت زنده و چشم به راه اینده ای روشن حکایت دارد. اگر بر این همه که در خودجوش بودن آن هیچ تردیدی نیست، رهبری کاریزماتیک ملت را افزوده و ویژگی های شخصیتی و فکری و سیاسی رهبر را در نظر آوریم، تاریخ و حرکت مردم الهام بخش پیکارگران راه آزادی و استقلال خواهد بود. چنان که پس از قیام 15 خرداد و...

بهشتی؛ تنها طلبه‌ای که به دادگاه مصدق رفت

هفتم تیرماه سالروز انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر سید محمد حسینی بهشتی و بیش از ۷۰ تن از یاران اوست. شهید بهشتی از چهره‌های برجسته انقلاب اسلامی بود که چه پیش از انقلاب و در جریان مبارزات و چه در دو سال حیاتش پس از انقلاب در شکل‌گیری جمهوری اسلامی و تکوین پایه‌های نظام نوپا نقشی بی‌بدیل ایفا کرد. ویژگی‌های فردی و نگاه خاص او در زمینه اداره کشور، در میان رجال سیاسی موافق و مخالف زبانزد است و هنوز با گذشت سه دهه از...

ویژگیهای تاریخنگاری نو

علیرضا ذاکر اصفهانی تاریخنگاری مدرن ایران در تکمیل این پروژه با الهام از آثار آذرکیوانیان صورت می‏پذیرد. ازجمله در اثر معروف جلال‏الدین میرزا با عنوان نامه خسروان1که به شدت هواخواه ناسیونالیسم ایرانی است، این الهامات موج می‏زند. او در دوره فعالیت نوشتاری خود با فردی هندی زرتشتی نامه‏نگاری دارد و از وی، که مثل خودش از سرآمدان ماسونی است، برای نظم دادن به امور زرتشتیان ایران دعوت می‏نماید. نامه خسروان به همان سبک...

ویژگی ساخت قدرت در دوره رضاشاه

علیرضا ذاکر اصفهانی برای بررسی ابعاد سیاست فرهنگی این دوره و گفتمان حاکم سیاسی، قبلاً لازم است که ویژگیهای ساخت قدرت در رژیم شاه مورد بررسی قرار گیرد . تبلور این خصائص را می‏توان در عرصه‏های فرهنگ و اجتماع این دوره مشاهده کرد. بحث درباره رابطه دولت با فرد و، به تعبیر مارکس، دولت با طبقات اجتماعی موضوع جامعه‏شناسی سیاسی است، گرچه در جامعه شناسی سیاسی برخی نه به دنبال این رابطه بلکه در پی فهم مسائل دیگر اجتماع سیاسی می...

ویژگی ادبیات و فرهنگ دوره پهلوی اول

علیرضا ذاکر اصفهانی گرچه ادبیات این دوره از بار سیاسی کمتری برخوردار بود، با این حال، یک مسئله سیاسی همچنان سرلوحه فعالیتهای ادبای وقت بود و آن ناسیونالیسم باستانگرا بود. وجه اختلاف این ناسیونالیسم با ناسیونالیسم دوره قبل جنبه فرهنگی آن بود که آن را با ناسیونالیسم سیاسی قبل متفاوت می‏ساخت، ناسیونالیسمی که به عنوان ایدئولوژی رژیم جهت ایجاد اقتدار و مشروعیت سیاسی از آن بهره گرفته می‏شد. چنین ایدئولوژی‏ای در قالب مباحث...

وقایع تاریخی قیام قم از قلم آیت‏الله پسندیده

بسم الله الرحمن الرحیم برای ضبط تاریخ بسیار خلاصه و مختصر از حالات آیت‏الله مرحوم حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی طاب ثراه را به عرض می‏رسانم. معظم له برادر مرحوم آیت‏الله العظمی آقای حاج شیخ محمدتقی نجفی مشهور به آقانجفی بودند که آن مرحوم ارشد و اعرف مجتهدین اصفهانی بودند و در اصفهان در تاریخ 1307 قمری برابر 1267 شمسی ناصرالدین شاه قاجار قرارداد امتیاز تنباکو و توتون را با کمپانی رژی تالبوت و شرکا منعقد و فرمان به امضای شاه رسید....

عملکرد ایالات متحده در ایران طی نیمه دوم سال 1331ش از نگاه روزنامه دنیای امروز

محمدحسن پورقنبر نفوذ ایالات متحده در ایران بعد از جنگ دوم جهانی، رو به فزونی نهاد و از آغاز دهه 1330ش که مقارن با دوره نخستوزیری محمد مصدق بود، تبدیل به نوعی دخالت در امور داخلی ایران گردید، در این مقاله، سعی بر آن است تا با مبنا قرار دادنِ محتوای روزنامه دنیای امروز 1، فعالیتها و، به عبارتی بهتر، دخالتهای مستقیم و غیرمستقیم ایالات متحده در ایران طی نیمه دوم سال 1331ش بررسی شود، یعنی تقریبا همان زمانی که جمهوریخواهان در...

گفتمان سیاسی و ارتباط آن با فرهنگ، ادبیات و نهادهای فرهنگی عصر پهلوی

علیرضا ذاکر اصفهانی گرچه به لحاظ بررسیهای تاریخی، دوره رضاشاه از عصر قبل خود فاصله گرفته به صورت مجرد مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرد، با این حال، در جریان مطالعه حوزه‏های فرهنگ و سیاست، ارتباط تنگاتنگی بین این دو دوره مشاهده می‏کنیم. برخلاف آنچه که برخی آن را در انقطاع کامل با دوره قبل ترسیم می‏نمایند، مطالعه این دو حوزه حکایت از آن دارد که ریشه مسائل سیاسی ـ فرهنگی دوره مورد نظر را باید در عصر مشروطیت شناسایی کرد....

مروری بر پیشینه سیاسی اصفهان

علیرضا اسماعیلی تشکیل سلسله صفوی توسط اعقاب شیخ صفی‏الدین اردبیلی و مریدان آنها به سال 907هـ .ق که برخی از مورخان آن را دولت ملی نامیده‏اند، سرآغاز ایجاد حکومتی با صبغه مذهبی شیعی بر سراسر خطه ایران بود. صفویه نه‏تنها اولین حکومت مرکزی پس از ورود اعراب مسلمان به ایران را بنا نهادند بلکه مذهب تشیع را نیز به عنوان مذهب رسمی ایرانیان اعلام کردند. اصفهان شهری که پیش از این نیز سابقه دارالحکومه‏ای داشت، پس از تبریز و قزوین بنا...

مدخلي بر تاريخ معاصر ايران؛ سخنراني حجت‏الاسلام رسول جعفريان

تنظيم: حبيب‏الله‏ اسماعيلي درباره مبدأ تاريخ معاصر مباحثي شنيده‏ايد. امروز کوشش بنده اين است که حرفي غيرمعمول و نامأنوس مطرح کنم. مقصود من از طرح اين سخنان ايجاد يک پيوند بين تاريخ صفويه و قاجاريه است. تا به حال عمده مطالب در زمينه مبدأ تاريخ معاصر ايران از قاجار فراتر نمي‏رفته. عده‏اي، مقدمات را مبدأ تاريخ معاصر گرفته‏اند و عده‏اي نتايج را. به نظر بنده ما غفلت بزرگي کرده‏ايم و آن ناديده گرفتن دوره صفويه است که به...

گزارشهایی درباره نقش مخرب شوروی در تجارت مازندران (اوایل دوران رضاشاه)

محمدحسن پورقنبر تجارت ایران ـ شوروی بعد از دو دهه آشفتگی سیاسی و اقتصادی در ایران و، همچنین در آنسو، تحولات سیاسی در روسیه که منجر به روی کار آمدنِ نظام کمونیستی در آن کشور گردید، از اوایل دهه 1920م، تقریبا به‌طور رسمی از سر گرفته شد. با این حال، این مناسبات اقتصادی، همواره به سهولت و دوستانه نبود، بلکه در این میان، بازرگانان ایرانی به‌خصوص شمال کشور، با چالشهایی مواجه میشدند. شوروی به‌عنوان کشوری که همه سرزمینهای آن...

لایحه حاج محمدحسین کازرانی در خصوص خودکفایی ملی

تفکر ملی خودکفایی، اندیشه غالب و حاکم و غیرقابل تخلق در ماهیت حکومت حاج آقا نورالله بوده است و این مهم در باور و عملکرد تجار و کلیه اصناف نیز قابل تحقیق می‏باشد، به یک نقل تاریخی در مورد اندیشه یکی از تجار سرشناس در این رابطه نظر می‏نماییم: سؤال و جواب؛ عنوان مکتوبی است که رئیس تجار ملی اصفهان که از پیروان دو مجتهد و از اعضای فعال انجمن مقدس ملی اصفهان است در جواب سؤوالات مختلف ایراد کرده و نظر به طرز تفکر کسانی که در اصفهان...

مجادله

آنتونی گورست ـ لوئیز جانمن برگردان علی معصومی ـ غلامرضا امامی مشاجره تاریخ‏نگارانه بر سر بحران سوئز فشرده و گسترده بود و با نخستین یادداشتها آغاز شد. «نکته‏های محرمانه رویداد سوئز» نوشته برامبرگرز در سال 1957 منتشر شد و به دنبال آن، دسترسی به مواد مرجع به شکل خاطرات و اسناد رسمی، آن را تکمیل کرد. پرسشهایی چون نقش رویداد سوئز در «سقوط» بریتانیا از مقام یک قدرت بزرگ و موضوعاتی چون که آیا این بحران می‏توانست به جای توسّل به...

پارسونز از جشن هنر شیراز می‌گوید

در شهریور 1346 و در ماه مبارک رمضان، شهر شیراز شاهد نمایش‌ها و صحنه‌های وقیحی بود که حکومت شاه از آن به عنوان «جشن هنر» یاد کرده و هزینه‌های سنگینی را صرف اجرای آن نمود. هدف از برگزاری این جشن که همه ساله برای اجرای مجدد آن سعی و کوشش به عمل آمد، استحاله فرهنگی اسلامی مردم و باز کردن راه نفوذ فرهنگ غرب به داخل کشور بود. کسانی که به عنوان هنرمند از آمریکا و کشورهای اروپایی برای شرکت در جشن هنر شیراز به ایران دعوت شده بودند، شامل...

از طهران تا تهران

اين اواخر ظاهراً به دستور فرهنگستان، چنين معمول شده است كه نام «طهران» پايتخت دولت شاهنشاهي را «تهران» با «تاء دو نقطه» بنويسند و چنين مي‌نمايد كه غرض كساني كه اين پيشنهاد را كرده و رأي خود را در اين مورد به كرسي قبولي نشانده‌اند، تا حدي تبعيت از حس «وطن‌پرستي جغرافيايي» و رهايي از شرّ يكي از غليظ‌ترين حروف الفباي مخصوص عربي، يعني «طاء مؤلف» بوده كه انصافاً تلفظ آن، اگر ايرانيان هم بخواهند آن را مانند قُرّاءِ حِجازي بر زبان...

از سپهبدی تا ریاست اداره اصلاح نژاد اسب!

حسین مکی در کتاب خاطرات خود می‌نویسد: در دوره‌ی پانزدهم دو مرتبه سپهبد امیر‌احمدی به سمت وزیر جنگ در کابینه‌های عبدالحسین هژیر و ساعد مراغه‌ای به مجلس معرفی شده بود. هنگام طرح برنامه دولت هژیر نسبت به حکومت اختناق و دیکتاتوری، حایری‌زاده و من مطالب تندی گفته بودیم پس آنکه مخالف و موافق در چند جلسه صحبت کردند و دولت هژیر رأی اعتماد گرفت و جلسه خاتمه یافت در سرسرا با سپهبد امیر‌احمدی مواجه شدم و خواست که چند دقیقه با من به...

24 ساعت از زندگي رضاخان

زندگاني خصوصي رضاشاه به قدري نظم داشت كه حتي آب خوردن و سيگار كشيدن وي از روي ساعت و دقيقه بود. مثلاً هر وقت به ساعت خود نگاه مي‌كرد، پيشخدمت مي‌فهميد كه در اين دقيقه گيلاس آبخوري يا فنجان مخصوص چاي را بايد بياورد. او چهار ساعت بعد از نصف‌ شب بيدار شده و لباس پوشيده آماده مي‌شد قبل از سلطنت به وسيله اسب يا درشكه و بعد از سلطنت (كه قدري پير و شكسته شده بود) سوار اتومبيل شده و هر روز به يكي از سربازخانه‌ها و مؤسسات ارتش سركشي...

...

72

...