مقالات

فرهنگ سیاسی ایران در دوره انحطاط

علیرضا ذاکر اصفهانی مناسبات فکری ــ فرهنگی و سیاسی ــ اجتماعی خاورمیانه اسلامی در سالهای ورود به قرن 13ه / 19م چنان به وخامت گرایید که دیگر جایگاهی برای قدرت‏نمایی مادی و معنوی دستگاه حکومتی هند و خلافت عثمانی و ایران صفوی در عرصه نظام بین‏الملل وجود نداشت و این درست در زمانه‏ای بود که هیمنه مدرنیته غرب، که از رنسانس برآمده بود، مسلمان شرقی را مسحور و مفتون خود کرده بود. در همان سالها نه‏تنها عباس میرزا ولیعهد فتحعلی...

فتح اصفهان آری فتح تهران نه - پرهیز از افراطی‏گری، تبعید توسط افراطیون

مرحوم حاج آقا نوراللّه با هدف اعاده مشروطیتی که خود در نظر داشت و مدتی نیز آن را در اصفهان پیاده نموده بود و برای جلوگیری از قدرت یافتن و حاکمیت مجدد استبداد، با همفکری و کمک مرحوم آقانجفی به وسیله نیروهای فدایی مردمی که خود در زمان حاکمیت سیاسی براصفهان تربیت نموده بودند و با کمک گرفتن از ایل بختیاری، استبداد صغیر را شکست. این حرکت اولین صدایی بود که برضد استبداد محمدعلی شاه در سراسر بلاد ایران بلند گردید. به دنبال فتح...

قرارداد جدید اراضی میان شرکت نفت انگلستان و خوانین بختیاری

علیرضا ابطحی در دهم شعبان سال 1339ق قرارداد جدیدی مبنای عمل شرکت نفت و خوانین بختیاری قرار گرفت. رئوس این قرارداد عبارتند از: ماده اول: هرگاه کمپانی زمینی را برای توسعه اداره لازم داشته باشد، به قیمت هر جریب قابل ذرع دیمی واقع در خاک گرمسیر بختیاری، به استثنای محوطه مال امیر [مال‏میر]، گتوند، به‏آب‏بید ولایی و کلیه قطعات املاک آبی از قرار جریبی ده تومان و آنچه زمین غیرقابل زرع است به استثناء نقاط ذکر شده، جریبی پنج تومان...

صدسالگی فتح تهران

مینا شاهمیری انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف تاریخ ایران و سر منشاء تحولات عظیمی بوده است. انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف تاریخ ایران و سر منشاء تحولات عظیمی بوده است. روایت برهه هایی از تاریخ مشروطه، سرشار از لحظه هایی است که ملت ایران، میهن پرستانه برای حفظ دستاوردهایش مبارزه کرده. هنوز...

قوام السلطنه کیست‌؟

قوام السلطنه از جمله سیاستمدارانی است که نام و سرنوشت او به دوران پهلوی اول ودوم گره خورده است‌. او 5 بار نخست وزیر شد؛ اگرچه کابینه‌های وی غالباً عمر کوتاهی داشتند، امّا خطی که قوام در مدیریت سیاسی جامعه ایران ازاولین سال قرن جاری هجری دنبال کرد، مهمترین بستر را برای نفوذ امریکا در اقتصاد و سیاست و فرهنگ جامعه ایرانی باز کرد. شاید بتوان گفت در میان رجال عصر پهلوی قوام نخستین سیاستمدار ایرانی بود که چشم به امریکا و...

هفت پرده‌ از‌ زندگی‌ خصوصی‌ دکتر مصدق

اردیبهشت ماه سال 1261، یعنی درست 131سال قبل وزیر دفتر ناصرالدین شاه صاحب پسری شد که بعدها تمام مناسب مهم سیاسی را تصاحب کرد و قدم آخرش را با ملی کردن صنعت نفت برداشت. قدمی که حالا بعد از 63سال هنوز پررنگ ترین نقطه در تاریخ استقلال اقتصادی ایران به حساب می آید. مصدق چطور مصدق شد؟ محمد مصدق پسر میرزا هدایت‌الله آشتیانی بود که در دوره ناصرالدین شاه به «وزیر دفتر» معروف بود. کسی که ناصرالدین شاه روی او حساب ویژه ای داشت و به همین...

آیت‌الله بروجردی از اعدام نواب صفوی غافلگیر شد - گفتگو با محمدرضا کائینی

آیت‌‌‏الله العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی در سال 1254 شمسی در بروجرد به دنیا آمد. نسب وی با 32 واسطه به حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام می‌رسد. سیدحسین پس از 10 سال تحصیل در اصفهان به سفارش پدر به حوزه علمیه نجف رفت و در حالی که فقط 28 سال داشت به درجه اجتهاد رسید. آیت‌‌‏الله بروجردی در نجف فقه و اصول تدریس می‌کردند. در درس فقه و اصول ایشان بالغ بر دویست نفر از فضلای حوزه علمیه نجف شرکت می‌کردند که در نوع خود بی‌نظیر است. سال‌...

زندانیان سیاسی در زندان رضا شاه

علی جان‌مرادی‌جو زندان سیاسی پس از اداره تأمینات (پلیس سیاسی و آگاهی) مهم ترین ادارات شهربانی ادارات شهربانی، و در عین حال فعال ترین آنها ، «اداره زندان» بود؛ و در این میان ، قصر بزرگترین، مهیب ترین و پراهمیت ترین زندانهای تحت کنترل شهربانی محسوب می شد و نام آن لرزه بر اندام مخالفان حکومت می انداخت.کسانی که وارد این زندان می شدند سخت ترین مجازاتها در انتظارشان بود و شکنجه های روحی و جسمی سهمگینی درباره آنان اعمال می...

قطع درختان و اتلاف جنگلها ايران توسط متفقين

حكايت زمانه انهدام جنگل هاى ايران به دست متفقين بخشى از اقدامات متفقين مانند قطع درختان و اتلاف جنگلهاى ايران حتى خارج از پيمان اتحاد بود. در اين باره نيروهاى شوروى متجاوزكارانهتر از متفق انگليسىشان عمل مىكردند. اشغالگران تنها به قصد ساخت تأسيساتى چون اسكله به قطع درختان دست نمىزدند، بلكه از درختان كه سرمايه ملى يك كشور هستند، براى تأمين سوخت خود نيز بهره مىبردند. آنان براى تأمين نيازهاىشان كه بعضا غيرضرورى هم بود،...

دیکتاتوری پهلوی؛ مانع توسعه سیاسی‏

گلناز مقدم فر برخی پژوهشگران با اعتقاد به این‌که دوره پهلوی‌ها، دوره تکوین دولت مطلقه مدرن در ایران است، پیش‌آمد فضای باز سیاسی دوازده ساله اول حکومت محمدرضا شاه را استثنایی در تاریخ معاصر ایران می‌داند؛ چرا که به‌نظر او ساخت دولت مطلقه همواره بر ساخت قدرت پراکنده تفوق یافته است. با فروپاشی نظام مطلقه رضاشاه کار تجدید و بازسازی دولت مطلقه از ‏‎1320‎‏ تا ‏‎1340‎‏ به‌طول انجامید. دربار سلطنتی در این مدت به‌تدریج رقبای...

تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی

مصطفی لعل شاطری محمدرضا شاه پهلوی، همچون پدرش رضاشاه، ناسیونالیسم شاهنشاهی را به عنوان ایدئولوژی مشروعیت بخش نظام خود برگزیده بود. یکی از ویژگی‌های این ایدئولوژی تاکید بر تاریخ و فرهنگ باستانی ایران به خصوص دوره‌ی هخامنشی و بی‌اعتنایی به فرهنگ و تاریخ اسلامی ایران بود که همین امر موجب بی‌اعتنایی مردم به این ایدئولوژی و بیگانگی بیشتر دولت و ملت گردید. در واقع ناسیونالیسم شاهنشاهی با واقعیت‌‌های جامعه ایران سازگار...

بازنگری ریشه‌های قیام 15 خرداد

در دهه‌های اول پس از جنگ دوم جهانی و بویژه متعاقب رشد نهضت اسلامی در فلسطین و الجزایر، آمریکائیها تلاش کردند با ارائه طرحی موسوم به «اصلاحات ارضی» به تقسیم زمین میان دهقانان مبادرت ورزند تا از این طریق بتوانند گامهائی را برای تضعیف یا خنثی کردن این گونه نهضتها بردارند. طرح موفقیت‌آمیز اصلاحات ارضی در کشورهایی چون برزیل و آرژانتین، سردمداران حکومت آمریکا را واداشت تا برای کنار زدن انگلیسی‌ها در خاورمیانه و بخصوص در کشور...

نقش داریوش همایون در جداشدن بحرین از ایران

داريوش همایون که در پی گذراندن یک دوره آموزشی در هاروارد و بازگشت به ایران مفتخر به دیدار با امیرعباس هویدا و اسدالله علم، نخست‌وزیر و وزیر دربار شاهنشاهی شده بود، اندک‌اندک به کمک چهره‌های آشنایی چون علینقی عالیخانی و دوستان ناآشنای دیگر به مراکز تصمیم‌گیری سیاسی در کانون قدرت نزدیک شد. همایون از فرصت به دست آمده نهایت بهره را برد و تحلیل‌های سیاسی و بین‌المللی‌اش را با نوشتن نامه‌هایی به دولتمردان نظام ارائه می‌داد....

می‌خواستیم هویدا را نجات بدهیم - گفت‌وگوی با هنری پرشت (8)

بخش هشتم- سفر دردسرساز شاه ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** برگردیم به بعد از تسخیر سفارت سر روز ولنتاین....

در زیرزمین سفارت آمریکا دنبال سران حکومت شاه بودند - گفت‌وگوی با هنری پرشت (7)

بخش هفتم - چالش با ایران انقلابی ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** روز ۱۱ فوریۀ ۱۹۷۹. قبل از اینکه برگردیم...

هیچ کس بختیار را جدی نگرفت - گفت‌وگوی با هنری پرشت (6)

بخش ششم - و ناگاه انقلاب ترجمه: بهرنگ رجبی تاریخ ایرانی: هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** به نظرتان آمد دکتر برژینسکی داشته در...

کارتر مخالف سیاست مشت آهنین شاه بود - گفت‌وگوی با هنری پرشت (5)

بخش پنجم - دو دستگی در واشنگتن ترجمه: بهرنگ رجبی تاریخ ایرانی: هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** ولی در این مورد خاص...

سیا گفت سینما رکس را ساواک آتش زد - گفت‌وگوی با هنری پرشت (4)

بخش چهارم - صدای اعتراض در تهران ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** شما در ژوئن ۱۹۷۸ شدید مسئول میز...

۵۰ هزار آمریکایی در ایران بودند - گفت‌وگوی با هنری پرشت (3)

بخش سوم - خریدهای نظامی شاه ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** در دوران شما آنجا حرفی در مورد شخصیت شاه...

سفیر اسرائیل مخالفت مذهبی‌‌ها را پیش‌بینی کرده بود - گفت‌وگوی با هنری پرشت (2)

بخش دوم - مخالفان داخلی شاه ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰] در گفت‌وگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی، خاطراتش را بازگو کرده که «تاریخ ایرانی» ترجمه متن کامل آن را منتشر می‌کند. *** احتمالاً نگرانی ما در آن برههٔ خاص کمونیست‌ها...

آمریکا درباره دوام شاه هیچ تردیدی نداشت - گفت‌وگوی با هنری پرشت (1)

بخش اول - از موریتانی تا ایران ترجمه: بهرنگ رجبی هنری پرشت متولد ۱۹۳۲ است. ابتدا سال‌هایی را در نیروی دریایی ایالات متحده گذراند و بعد به استخدام وزارت امور خارجهٔ آمریکا درآمد. زندگی او که طی دوران کارش در این وزارتخانه، در کشورهایی چون ایتالیا و مصر خدمت کرد، در دو برهه مستقیماً با سیاست ایران گره خورد، یک بار در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] که افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در ایران شد و بار...

انقلاب اسلامی و ادوار تاریخ‌نگاری آن

هدایت‌الله بهبودی دگرگونی‌های بزرگ اجتماعی، همچون انقلاب، پیامدهای گونه‌گونی دارد. از آن شمار است برانگیخته شدن میل مورخان به نگارش رویدادهایی که به انجام یک حکومت و آغاز حکومتی دیگر منجر گشته. انقلاب اسلامی نیز بنا به طبع دگرگون‌ساز خود چنین خواستی را در ضمیر تاریخ‌نگاران ایران و جهان پدید آورد و به فراخور دانش، علاقه و تخصص‌شان، آنان را وادار به این واکنش طبیعی کرد. و از آنجا که نوشتن از رخدادهای تاریخی توقف‌ناپذیر...

نگاهی گذرا به حیات اجتماعی و سیاسی محمد مصدق

حسین عبدالملکی تصویر اول: *خود تصمیم می گیرد به تنهایی، در سازمان ملل از حقوق ملت ایران دفاع کند. در آنجا سخنرانی غرّایی می کند و برای مردم ایران اشک می ریزد. مردمی که مطمئن است در راه رسیدن به استقلال وآزادی از یوغ وابستگی به بیگانه، پشتیبان او خواهند بود. سازمان ملل را با خود همراه می کند و همان شهرت و معروفیت که در ایران داشت را یک شبه در جهان به دست می آورد. آن قدر با درایت و کیاست مخصوص خود، جهانیان را حیرت زده می کند که...

گفت‌وگوی منتشرنشده با داریوش همایون: جنون عظمت شاه عامل اصلی انقلاب ایران بود

هفته‌نامه «پنجره» در شماره نوروزی خود گفت‌وگویی منتشرنشده دارد با داریوش همایون. در این گفت‌وگو که بخش‌هایی از کتاب در دست انتشار «آیندگان و گذشتگان؛ خاطرات داریوش همایون» است، وزیر اطلاعات و جهانگردی دولت آموزگار، سخنان جالبی درباره شاه، هویدا و انقلاب اسلامی دارد که بخش‌هایی از آن به انتخاب «تاریخ ایرانی» در پی می‌آید: * پادشاه یک دوره هشت‎ساله حقیقتا بد رفتار کرد. محمدرضا شاه دوره بدِ بدش بود، جز آن شش‎ماهه آخر...

در رژیم شاه آزادیهاى فردى پایمال و انتخابات واقعى و مطبوعات و احزاب از میان برده شده‌اند

بازخوانی نخستین مصاحبه بین المللی امام خمینی با لوسین ژرژ خبرنگار لوموند؛ به دنبال وقوع قیام‌های بزرگ مردمی در قم و تبریز در اواخر سال 56 و گسترش آن به سایر شهرها و همراهی دانشگاه‌ها و تثبیت رهبری حضرت امام از منظر رسانه‌های بین‌المللی، لوسین ژرژ خبرنگار روزنامه لوموند اولین خبرنگاری بود موفق شد چهارم اردیبهشت سال 57 در نجف اشرف مصاحبه‌ای را با امام خمینی(س) ترتیب دهد. این مصاحبه 6 می 1978 میلادی مطابق 16 اردیبهشت 57 در روزنامه...

وزیرى بى وزارت

حجت الاسلام و المسلمین مهدی حاضری بعضى از انسان‏ها توان تأثیرگذارى بسیار بالایى در میان جامعه خود داشته و مى‏توانند تحولى شگرف ایجاد کنند. البته میزان این تحول بستگى به جامعیت آنها و فرصت و ظرفیت جامعه و افراد آن دارد. یکى مانند امام خمینى(س) کشورى و حتى منطقه‏اى را متحول مى‏کند و جهانی را از خود متأثر مى‏سازد. به طورى که مسیر و جهت تاریخ را عوض مى‏کند، یکى در محدوده شهر و دیار خود و دیگرى در میان اقران و همسالان این تحول...

حکایت‌هایی از ترور و کودتا

مجيد رهباني سرلشکر محمد دفتری در سال 1285 در تهران به دنیا آمد. پدرش محمودخان اعتضاد لشکر (عین الممالک)، از خانوده‌ای دیوانی بود و در هنگام درگذشت‌اش سمت مستشاری دیوان عالی کشور را داشت. محمود متین دفتری برادرزادة دکتر محمد مصدق بود و پسرش، احمد متین دفتری (نخست‌وزیر ایران در سال 1318) داماد او. تحصیلات مقدماتی خود را در ایران به پایان رساند. پس از آن که از دانشکدة افسریسن‌سیر در فرانسه فارغ‌التحصیل شد (1928)، به کشور بازگشت و با...

اولین بیانیه سیاسی امام خمینی(س) کجا نگهداری می شود؟

نخستین بیانیه سیاسی امام خمینی(س) به صورت نامه ای منتقدانه و حماسی خطاب به علما و ملت در دفتر یادبود کتابخانه وزیری شهر یزد نگاشته شد. لحن و محتوای بیانیه گواه آن است که نویسنده روشن بین و آینده نگر آن، در شرایط موجود زمان نگارش، انتظار قیام و خیزشی را نداشته، اما بدین طریق زنگ خطر و بیدار باش را به صدا در آورده است. این پیام با موضوع دعوت به قیام برای خدا صادر شده و یکى از تاریخى ترین اسناد مبارزاتى امام خمینى به شمار مى‏ رود و...

استالین‌گرایی و حزب توده ایران

الهه کولایی، استاد علوم سیاسی و مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران تاریخ ایرانی: پس از مرگ لنین انتظار می‌رفت تروتسکی فرمانده ارتش سرخ و یار نزدیک لنین جانشین وی گردد. او از ۱۹۱۷م. (۱۹۲۶ هـ. ش.) دست راست لنین بشمار می‌رفت. استالین در آن هنگام فرد قابل توجهی نبود و بیشتر در حزب به کارهای تشکیلاتی می‌پرداخت. تروتسکی نیز هیچ‌گاه از جانب او خطری احساس نمی‌کرد، ولی پس از مرگ لنین، استالین بازی‌های سیاسی خود را آغاز کرد. در حقیقت...

در یازدهم مرداد 1342

بعد از نزدیک به دو ماه در یازدهم مرداد 1342 امام را به منزلی در قیطریه آورده و در آنجا تحت نظر قرار می‌دهند. در همین روز است که امام از واقعۀ پانزده خرداد مطلع می‌شود. نهایتاً امام در هجده فروردین سال بعد از اسارت مأموران آزاد و روز بیستم فروردین 1343 در قم با خانوادۀ شهدای پانزده خرداد دیدار کردند. لکن از شدت تأثر سخنی نگفتند. به گزارش قدس انلاین به نقل از مشرق، امام خمینی در سحر چهارده خرداد 1342 در منزلش دستگیر و روانۀ تهران شد. صبح...

...

75

...