مقالات

نیم نگاهی به تأسیس پادشاهی پهلوی

در فاصله سال‌های 1919 تا 1930 ؛ دهه آغازین روابط ایران و امریکا و دوره ای پر حادثه که در آن، خاندان قاجار سرنگون شد و پهلوی‌ها به قدرت رسیدند تا کنون پژوهش تاریخی مفصلی درباره حوادث سال‌های 1919 تا 1930 ایران، بر اساس اسناد قابل اطمینان و به زبان انگلیسی انجام نشده است. علاوه بر این، علاقه و چشمداشت آمریكا به نفت ایران؛ و درگیر بودن با سیاست ایران از طریق مستشاران آمریكایی؛ و آثار باستانی ایران؛ و راه‌آهن ایران، در كنار رابطه دیرپای...

ارتشبد بهرام آریانا کیست؟

ارتشبد بهرام آریانا کیست؟ حسین منوچهری ( بهرام آریانا) فرزند صدر الدین در سال 1285 ش در تهران به دنیا آمد و در سال 1365 ش ، در سن 80 سالگی در پاریس در گذشت . او نسبت مادری خود را به منوچهر خان معتمد الدوله ارمنی والی اصفهان ، می‌رساندکه به علت حمایت از علی محمد باب شهرت دارد و از کارگزاران قسی القلب دوران قاجار‌ محسوب می شود . شهرت معتمد الدوله همچنین به خاطر شقاوت او در سرکوب ایلات و عشایر جنوب ، بویژه ایلات بختیاری و ممسنی است. با...

من جوجه جلال‎آل احمد بودم/ جلال گفت خمینی جیگر دارد این هوا!

بازخوانی گفته ها و خاطرات محمود گلابدره ای به مناسبت درگذشت او من جوجه جلال‎آل احمد بودم/ جلال گفت خميني جيگر دارد اين هوا! محمود گلابدره ای نویسنده عجیبی بود. با جلال آل احمد می گشت و همراه او بود. قبل از انقلاب در مبارزات مردم شركت داشت. آن روزها كه نویسنده ها نوشتن و گفتن درباره انقلاب و دفاع مقدس را ننگ و عار می دانستند او رمان «لحظه های انقلاب» و «اسماعیل اسماعیل» را نوشت. ده سال در آمریكا سر كرد كه به قول خودش بیشترش به...

اسدالله علم و نیرو‌های مخالف رژیم

مظفر شاهدی در طی سالهایی كه اسدالله علم تصدی وزارت دربار را به عهده داشت، گروهها، جناحها، و شخصیتهای مذهبی و غیرمذهبی مخالف رژیم سخت در حال بالندگی بودند. رژیم در طی این سالها (1350ـ1354/1971ـ1975م) هنوز اطلاع دقیقی از میزان قدرت نیروهای مخالف نداشت. اسدالله علم نیز هشدارهایی را كه سازمانهای جاسوسی و نمایندگان كشورهای خارجی در ایران از فعالیت نیروهای مذهبی به او می‌دادند چندان جدّی تلقی نمی‌كرد، زیرا به اعتقاد او پس از حوادث 15...

داریوش همایون و روزنامه آیندگان

داریوش همایون و روزنامه آیندگان داریوش همایون پس از آنكه به خارج گریخت، تلاشهای تازه ای را آغاز كرد: نخست به حمایت از رضا پهلوی برخاست و مشاور او شد،سپس به جمهور یخواهان گرایید و در پایان هوادار نظام سلطنتی مشروطه شد! او حتی كوشید بار دیگر (آیندگان) را در لس آنجلس با همکاری هوشنگ وزیری رو به راه كند و مرا هم به همكاری دعوت كرد؛ اما زود دریافت كه زمینه ای ندارد و بساطش را برچید. سفرهای او به خارج از ایران هم جالب است: در سال 1961 به...

طرحهای جدید شاه برضد مطبوعات

در دوران پهلوی اول روابط دولت با مطبوعات مشخص بود. روزنامه‌ها وظیفه‌ای جز تبلیغ و ترویج نظرات و اقدامات رضا شاه نداشتند و آن ‌را به خوبی انجام می‌دادند. از روزنامه‌هایی كه هنوز هوای «حكومت مشروطه» در سرشان بود، در ده سال آخر حكومت رضاشاه اثری نمانده بود كه مشكلی ایجاد كند. چنان‌كه پیشتر گفتم، دو روزنامه «ایران» و «اطلاعات» به طور منظم منتشر و در روزنامه‌فروشی‌ها عرضه می‌شدند. روزنامه دیگری هم به نام «كوشش» بود كه در شماری...

جنگ میان پاپ و پادشاه/ امام و شهادت حاج آقا مصطفی/ گوشه ای از تهجد امام

سال 1703 راهبی پارسا كه عمر خود را وقف كلیسا كرده بود به مقام پاپی رسید. گرگوری هفتم خود را رهبر مسیحیان می دانست. در این زمان آلمان دارای یك پادشاه فرانكی بود كه هنری چهارم نام داشت. امپراطوران آلمان و جانشین امپراطوران روم باستان و شارلمانی . . . جنگ میان پاپ و پادشاه در سال 1703 راهبی پارسا كه عمر خود را وقف كلیسا كرده بود به مقام پاپی رسید. گرگوری هفتم خود را رهبر مسیحیان می دانست. در این زمان آلمان دارای یك پادشاه فرانكی بود كه...

موج جدید تقلید از امام خمینی (ره) در نجف اشرف

وقتی آیت الله حكیم از دنیا رفت ، موج جدیدی از تقلید از امام در كشورهای مختلف به وجود آمد و بیت كوچك امام در نجف یك مرتبه به مركز ایاب و ذهاب و رفت و آمد همه ملل و اقوام تبدیل شد . حجت الاسلام محتشمی پور در خاطرات شفاهی خود می گوید : (( وقتی آیت الله حكیم از دنیا رفت ، موج جدیدی از تقلید از امام در كشورهای مختلف به وجود آمد و بیت كوچك امام در نجف یك مرتبه به مركز ایاب و ذهاب و رفت و آمد همه ملل و اقوام تبدیل شد . طبیعتا وجوهاتی هم كه...

آخرین روزهای رضاخان و ترس از مرگ

اعلیحضرت از شنیدن این سخنان سخت برآشفتند و فرمودند : «مگر من زندانی‌ام ! من آزادانه از كشور خود مهاجرت كرده‌ام و به من گفته بودند كه در خارج از كشورم به هر كجا كه می‌خواهم می‌توانم بروم. جزیره موریس كجاست ؟ چرا اجازه نمی‌دهند كه من به آمریكای جنوبی بروم ؟چرا مانع می‌شوید كه ما در بمبئی پیاده شویم و تا رسیدن كشتی اقلا در شهر بمانیم . "اگر نقاش ماهری وجود داشت كه می‌توانست زندگی روزانه رضاشاه را پس از وقایع 1320 ترسیم نماید و یا...

« پوپ » و ترویج فرهنگ باستانگرایی در عصر پهلوی

آرتور اُپهام پوپ (Arthur Upham Pope) (1881-1869) خاورشناس آمریكایی و مشاور مؤسسة هنر شیكاگو در زمینة هنر اسلامی است. او نخست در سال 1304ش، همزمان با تحولات عمیق سیاسی (سقوط سلسله قاجار و روی كار آمدن رضاشاه)، وارد ایران شد. سمت او در آن وقت كارشناس و رایزن مؤسسه هنری شیكاگو بود. پوپ در دوم اردیبهشت 1304 در محل تالار بانك ملی در خیابان فردوسی ـ كه در آن زمان خانه جعفرقلی سردار اسعد بختیاری بود ـ تحت عنوان «هنر ایران در گذشته و آینده» سخنرانی كرد....

رشوه آمریکا و كسب امتیاز نفت شمال

در ماه مارس 1930، مکس ام. دیکسن ، نماینده آمریکایی «شرکت نفتِ باند و شئر» نیویورک همراه با شخصی به نام حسین مصطفی‌اف (حسن مصطفی بِیگ) با هدف کسب امتیاز نفت در پنج استان شمالی که در حوزه امتیاز شرکت نفت انگلیس و ایران نبود وارد تهران شد. تلاش‌های دیکسن نهایتاً نافرجام ماند، ولی مذاکراتی که با تیمورتاش، فروغی، و دیبا، حسابدار دربار، انجام داد تا حدودی نظام رشوه را در محافل عالی مملکت و نحوه تقسیم آن بین رضا شاه و زیردستانش، حداقل تا...

بازنگری كارنامه عبدالله ریاضی

عبدالله ریاضی در سال 1285 در اصفهان متولد شد. پدر وی میرزاهاشم نام داشت‌. عبدالله از پنج‌سالگی به مكتب رفت تا با اصول قدیم درس بخواند. وی تا خواندن سیوطی و شرح لمعه پیش رفت و با اینكه در سلك طلاب بود و با اصول قدیم درس می‌خواند ولی در آلیانس یهودیان كه تمامی دروسش به زبان فرانسه بود رفته و دوره دوساله آن مدرسه را هم طی كرد و سپس در دبستان «گل‌بهار» دوره ابتدایی را به اتمام رساند و پس از آن دوره متوسطه را نیز در اصفهان گذراند و در...

طالقانی در تبعیدگاه بافت و زابل

نفیسه شاطر خبازی انقلاب اسلامی مرهون زحمات مبارزان نستوهی است که برای برپایی حکومت اسلامی، به تبعیت از رهبر کبیر فرزانه خود، در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. بی‌گمان، شناخت این رهبران و چهره‌ها و تبیین عملکرد و جایگاه آنان گامی بزرگ در شناخت ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ملت ایران است. سرگذشتنامة بزرگان هر ملت، راهنما و تجربه‌نامه بسیار ارزنده‌ای برای همه انسانهاست و حتی برای ملتهایی است که سرنوشتی مانند سرنوشت آن...

آیت الله کاشانی و مصدق

آیت الله كاشانی بی توجه به اختلاف نظری كه با مصدق داشت، باتندی قرارداد جدید را رد كرد و امضای آن را خیانت دانست و بعضی ازیاران پیشین مصدق هم كه درشمار مخالفان او درآمده بودند، آن را ردكردند؛ اما سودی نداشت. ازسوی دیگر جمعی از شخصیتهای برجسته آن دوران،ا ز جمله روحانیان نامداری چون آیت الله فیروزآبادی و زنجانی و غروی و طالقانی و سیاستمداران مشهوری چون دهخدا، بازرگان، سحابی و رضوی در نام های به مجلس، مخالفت خود را با قرارداد...

ما روزنامه نگاران عصر پهلوی(خاطرات جهانگیر بهروزی،روزنامه نگار قدیمی)

وحشت منصور خبری چندسطری در یكی از نشریات اكو وحشت و نگرانی حسنعلی منصورـ نخست‌وزیر وقت ـ را برانگیخت و این در سال 1343 چند هفته بعد از «انتصاب» او به نخست‌وزیری بود. دو روز پیش از آنكه در 17 اسفند 1342 فرمان نخست‌وزیری به نام حسنعلی منصور صادر شود، پرویز رائین ـ خبرنگار آسوشیتدپرس در تهران ـ در یك گفتگوی تلفنی خبر نخست‌وزیری او را به من داد. او گفت كه شب پیش با چند تن دیگر در منزل راك ول (Rock Well) مستشار سفارت امریكا مهمان بوده‌اند كه...

هراس شاه؛ پیروزی مردم

حماسه سی ام تیر نویسنده: ناصر تكمیل همایون راستی در این است كه از 29 اسفند 1329 و ملی شدن صنعت نفت در سراسر كشور، هر دو قدرت موازنه مثبت (بریتانیا و شوروی) و اصحاب داخلی آنها به دكتر محمد مصدق رهبر نهضت ملی ایران روی خوش نشان نمی دادند و از 12 اردیبهشت 1330 كه به رغم توطئه دربار و «منتظرالصداره» نگاه داشتن سیدضیاء الدین طباطبایی، رهبر نهضت، زمامداری كشور را پذیرفت، توطئه ها و دسیسه ها شكل جدیدی پیدا كردند و گاه با فریب و نیرنگ و...

زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید مطهری

رحیم نیکبخت آیا مطهری تنها یک اندیشمند بود؟ آیا او تنها می‌گفت و می‌نوشت و دستی از دور بر آتش داشت یا دانشمندی بود که در میدان قهرمانیهای عرصه مبارزه نیز شجاعانه وارد می‌شد و علم و عمل را به هم درآمیخته بود؟ مقاله حاضر با روشن‌کردن گوشه‌هایی از زندگی مبارزاتی استاد به این پرسش پاسخ می‌دهد. انقلاب اسلامی در اثر تعامل میان مردم و روحانیت شیعه و در راس آن امام‌خمینی(ره)، به پیروزی رسید. ایشان به‌عنوان رهبر حرکت و نهضت...

حاشیه و متن یک زندگی نظامی: ارتشبد فریدون جم

مجيد رهباني خاطرات ارتشبد فریدون جم (تولد: 1293 در تبریز، درگذشت: 1387 در لندن) در چارچوب تاریخ شفاهی دانشگاه‌ هاروارد، در سال 1981 ثبت و ضبط شده است. گفت‌وگو توسط حبیب لاجوردی و در لندن انجام گرفته است. فریدون جم، فرزند محمود جم (مدیرالملک) بود. پدرش در دستگاه حکومتی کشور از اواخر قاجار تا پهلوی اول عهده‌دار سمت‌های مختلف بود، از ریاست انبار غلّه تا وزارت و سفارت و نخست‌وزیری. او تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تهران، کرمان و...

فعالیتهای تبلیغاتی اسدالله علم

مظفر شاهدی تلاشهای تبلیغی اسدالله علم، به نفع خاندان پهلوی و شخص شاه، در دوران انتصابش به وزارت دربار اهمیت بیشتر یافت. وی با تماس و ارتباط دایم با بنگاههای خبری و اطلاع‌رسانی جهانی، که عمدتاً به آمریکا و انگلستان وابستگی داشتند، تلاش می‌کرد تا چهره مثبتی از شاه ارائه دهد. علم در این راستا هزینه‌های هنگفتی را از وزارت دربار می‌گرفت و خرج می‌کرد. از جمله برنامه‌های تبلیغی او تماس با تهیه‌کنندگان فیلم در آمریکا و اروپا...

سپیده کاشانی؛نخستین زن شاعر انقلاب‌اسلامی

مهر: یادمان سپیده کاشانی، اولین گردهمایی کانون‌های ادبی سراسر کشور دیروز دوشنبه ۲۶ تیر در کتابخانه ملی برگزار شد. یوسفعلی میرشکاک در این برنامه با اشاره به منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ‌ گفت: هر درختی را که می‌خواهند بکارند، منصور را فرا می‌خوانند. درخت که به ثمر می‌‌رسد، منصور می‌رود و پخته‌خواران از راه می‌رسند. این سخن را من می‌گویم که کسی را نستوده‌ و هیچ مدیری را ستایش نکرده است. سپاس می‌گویم...

بازخوانی حادثه مسجد فيل

حسن شمس آبادی حادثه مسجد فيل از جمله حوادث مهم انقلاب اسلامي در مشهد است كه پس از قيام پانزده خرداد و مهاجرت علما به تهران بوقوع پيوست. اين حادثه زمانی رخ داد كه واعظ شهير سيد عبدالكريم هاشمی‌نژاد جهت ايراد سخنرانی به مسجد فيل واقع در پايين خيابان دعوت شد. در شب بيست و سوم مهرماه 1342ش سومين جلسه از اين سلسله سخنرانيها، جمعيتي حدود شش هزار تا هفت هزار نفر جهت استماع سخنرانی هاشمی‌نژاد گرد هم آمدند. ايشان با تشريح لايحه انجمنهای...

کاریکاتور کلمات

نگاهی به کاریکلماتور قبل و بعد از انقلاب و جایگاه آن در ادبیات نویسنده: مهدی فرج اللهی چکیده: کاریکلماتور جریانی در ادبیات معاصر است که قبل از انقلاب آغاز شد و پس از انقلاب و در حال حاضر دوران نوجوانی خود را سپری می کند. این جریان تحت تاثیر فضای پس از انقلاب قرار گرفته است و توجه به آموزه های دینی ، فرهنگ شهادت و دفاع مقدس در آن نمود دارد.وقتی نوشته‌های پرویز شاپور در مجله خوشه منتشر شد نام کاریکلماتور روی آن گذاشته شده بود....

خیزش جمعیت دیانت اسلامی تبریز ضد سیاست‌های فرهنگی رضاشاه

محرم قلی‌زاده یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تاریخ ایران معاصر، شکل‌گیری و فعالیت گسترده جریان‌های برآمده از بطن جامعه در عرصه سیاسی و اجتماعی است. اغلب این جریان‌ها به صف آرایی نیروهای مردمی در مقابل حاکمیت سیاسیِ متهم به فساد و ستمگری یا نیروهای خارجی متجاوز و کارشکن منجر می‌گردید. نکته شایان توجه آنکه احساسات و باورهای مذهبی مشترک در تحریک عموم «ستمدیدگان» ضد «ستمگر» از مهم‌ترین نیروهای انگیزشی بوده است. در واقع...

جریان‌شناسی سقوط پهلوی

سید مصطفی تقوی چکیده: در خلال سال‌های 40 تا 57 گروه‌ها و سازمان‌های بسیاری در عرصه سیاسی ایران ظاهر شدند که مدعی رهبری مبارزات بودند و مشی سیاسی یا نظامی خویش را راهی صحیح و اصولی می‌دانستند. بعضی از این گروه‌ها همچون نهضت آزادی و جبهه ملی مبارزه در چارچوب قانون اساسی (یعنی پذیرش نظام شاهنشاهی) را هدف قرار داده بودند و برخی دیگر که مشی مسلحانه را به عنوان تنها راه براندازی رژیم پهلوی در پیش گرفته بودند، در عمل در برابر ساواک...

از رکن دوم تا ساواک: خاطرات سرلشکر حسن علوی‌کیا

مجیـد رهبـانی تصویر: شعبان جعفری در کودتای بیست و هشت مرداد فضای نامحدود وِب مجالی فراخ و همگانی فراهم ساخته تا هرکس هرچه می‌خواهد بگوید و بنویسد. اما در میان انبوه حرّافی‌های اغلب بی‌مقدار، به شمار نه چندان کمی از شرح‌حال‌نویسی و خاطرات‌گوییِ کسانی بر می‌خوریم که هر یک به مناسبتی و در موردی ـ از سیاست و قضاء و اقتصاد گرفته تا فرهنگ و هنر و ورزش... ـ در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران تأثیرگذار بوده‌اند. این...

نبرد گفتمانی در جنبش مشروطیت ایران

فرجاد ناطقی این مقاله بخشی از تحقیقات نگارنده در چارچوب پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی در «دانشگاه آزاد- واحد تهران شمال» است که به بررسی شکاف فرهنگی سنت و مدرنیته در جنبش مشروطیت ایران می پردازد. این مقاله موضوع را از منظری می نگرد که تنها به مثابه یک تضاد گفتمانی در حوزه فرهنگ متمرکز نبوده و تمامی حوزه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. تجلی این شکاف در حوزه سیاسی در چارچوب دو گفتمان مشروعه و...

نظر به «شرح اسم»

نگاهی به کتاب ارزشمند «شرح اسم»، زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (1318- 1357) بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله، اللهم لک الحمد، حمدالشاکرین. آخرین جملات کتاب را همراه با صاحب کتاب زمزمه کرد و کتاب را بست. یک‌ساعت از اذان صبح گذشته و او با وجود صدای بلند مؤذن مسجد که هر روز صبح در خانه طنین‌انداز می‌شود، متوجه اذان نشده بود. حالتی غریب بر تمام روح و جانش حاکم شده بود؛ تلفیقی از بُهت، سرمستی، شور و شعف، هیجان و غم، یا...

یك نامه خواندنی!

موارد فراوانی از ایجاد ناامنی و رفتار ضدامنیتی دستگاه امنیت رضاشاه در منابع تاریخی و اسناد آمده است كه نقل همه آنها در این نوشته نمی‌گنجد. برای نمونه، موردی نقل می‌شود كه نامه یكی از افرادی است كه بدون هیچ‌گونه جرمی به خانه‌اش ریخته، وی را دستگیر و زندان كردند. این فرد شرح حال و مشاهدات خود را پس از شهریور 1320 برای روزنامه ستاره ارسال كرد كه در شماره مورخ 20/7/1320 آن روزنامه به صورت زیر چاپ شد: «آقای مدیر روزنامه ستاره استدعا دارم...

دموكراسی پارلمانی در عصر پهلوی دوم!

از دموكراسی مدل شاهنشاهی هرچه بگوئیم كم گفته ایم . از نماینده شدن دستوری و بخشنامه ای افراد مجلس در عصر رضاشاه كه بگذریم ، سندی به دست آورده ایم كه نشان می دهد بعضی از نمایندگان مجلس شورای ملی عصر پهلوی دوم با پرداخت پول ، سمت نمایندگی را احراز می كردند و بحث وابستگی به حوزه انتخابیه نیز مطرح نبوده است . بعضی دیگر نیز كمترین شناختی از حوزه ای كه آنها را منتسب به آنجا می كردند ، نداشتند و اصلا حوزه مربوطه را ندیده بودند . متن سند به...

آیت‌الله كاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

آیت‌الله سیدابوالقاسم كاشانی روحانی مبارزی بود كه هدایتگر نهضتی بزرگ علیه استعمار انگلیس در عراق و سپس در ایران بود. سیدابوالقاسم كاشانی (آیت‌الله)، متولد 1264ه‍ ش و متوفی 23 اسفندماه 1340 در تهران از چهره‌های درخشان تاریخ معاصر ایران، عالم روحانی سیاسی شیعه، مجتهدی وارسته و مبارزی نستوه كه سالهای پربركت عمر خویش را در راه خدمت به اسلام و مسلمانان جهان صرف نمود. نسبت آیت‌الله كاشانی به چند واسطه به جناب امام‌زاده یحیی مدفون...

...

87

...