مقالات

« پوپ » و ترویج فرهنگ باستانگرایی در عصر پهلوی

آرتور اُپهام پوپ (Arthur Upham Pope) (1881-1869) خاورشناس آمریكایی و مشاور مؤسسة هنر شیكاگو در زمینة هنر اسلامی است. او نخست در سال 1304ش، همزمان با تحولات عمیق سیاسی (سقوط سلسله قاجار و روی كار آمدن رضاشاه)، وارد ایران شد. سمت او در آن وقت كارشناس و رایزن مؤسسه هنری شیكاگو بود. پوپ در دوم اردیبهشت 1304 در محل تالار بانك ملی در خیابان فردوسی ـ كه در آن زمان خانه جعفرقلی سردار اسعد بختیاری بود ـ تحت عنوان «هنر ایران در گذشته و آینده» سخنرانی كرد....

رشوه آمریکا و كسب امتیاز نفت شمال

در ماه مارس 1930، مکس ام. دیکسن ، نماینده آمریکایی «شرکت نفتِ باند و شئر» نیویورک همراه با شخصی به نام حسین مصطفی‌اف (حسن مصطفی بِیگ) با هدف کسب امتیاز نفت در پنج استان شمالی که در حوزه امتیاز شرکت نفت انگلیس و ایران نبود وارد تهران شد. تلاش‌های دیکسن نهایتاً نافرجام ماند، ولی مذاکراتی که با تیمورتاش، فروغی، و دیبا، حسابدار دربار، انجام داد تا حدودی نظام رشوه را در محافل عالی مملکت و نحوه تقسیم آن بین رضا شاه و زیردستانش، حداقل تا...

بازنگری كارنامه عبدالله ریاضی

عبدالله ریاضی در سال 1285 در اصفهان متولد شد. پدر وی میرزاهاشم نام داشت‌. عبدالله از پنج‌سالگی به مكتب رفت تا با اصول قدیم درس بخواند. وی تا خواندن سیوطی و شرح لمعه پیش رفت و با اینكه در سلك طلاب بود و با اصول قدیم درس می‌خواند ولی در آلیانس یهودیان كه تمامی دروسش به زبان فرانسه بود رفته و دوره دوساله آن مدرسه را هم طی كرد و سپس در دبستان «گل‌بهار» دوره ابتدایی را به اتمام رساند و پس از آن دوره متوسطه را نیز در اصفهان گذراند و در...

طالقانی در تبعیدگاه بافت و زابل

نفیسه شاطر خبازی انقلاب اسلامی مرهون زحمات مبارزان نستوهی است که برای برپایی حکومت اسلامی، به تبعیت از رهبر کبیر فرزانه خود، در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. بی‌گمان، شناخت این رهبران و چهره‌ها و تبیین عملکرد و جایگاه آنان گامی بزرگ در شناخت ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ملت ایران است. سرگذشتنامة بزرگان هر ملت، راهنما و تجربه‌نامه بسیار ارزنده‌ای برای همه انسانهاست و حتی برای ملتهایی است که سرنوشتی مانند سرنوشت آن...

آیت الله کاشانی و مصدق

آیت الله كاشانی بی توجه به اختلاف نظری كه با مصدق داشت، باتندی قرارداد جدید را رد كرد و امضای آن را خیانت دانست و بعضی ازیاران پیشین مصدق هم كه درشمار مخالفان او درآمده بودند، آن را ردكردند؛ اما سودی نداشت. ازسوی دیگر جمعی از شخصیتهای برجسته آن دوران،ا ز جمله روحانیان نامداری چون آیت الله فیروزآبادی و زنجانی و غروی و طالقانی و سیاستمداران مشهوری چون دهخدا، بازرگان، سحابی و رضوی در نام های به مجلس، مخالفت خود را با قرارداد...

ما روزنامه نگاران عصر پهلوی(خاطرات جهانگیر بهروزی،روزنامه نگار قدیمی)

وحشت منصور خبری چندسطری در یكی از نشریات اكو وحشت و نگرانی حسنعلی منصورـ نخست‌وزیر وقت ـ را برانگیخت و این در سال 1343 چند هفته بعد از «انتصاب» او به نخست‌وزیری بود. دو روز پیش از آنكه در 17 اسفند 1342 فرمان نخست‌وزیری به نام حسنعلی منصور صادر شود، پرویز رائین ـ خبرنگار آسوشیتدپرس در تهران ـ در یك گفتگوی تلفنی خبر نخست‌وزیری او را به من داد. او گفت كه شب پیش با چند تن دیگر در منزل راك ول (Rock Well) مستشار سفارت امریكا مهمان بوده‌اند كه...

هراس شاه؛ پیروزی مردم

حماسه سی ام تیر نویسنده: ناصر تكمیل همایون راستی در این است كه از 29 اسفند 1329 و ملی شدن صنعت نفت در سراسر كشور، هر دو قدرت موازنه مثبت (بریتانیا و شوروی) و اصحاب داخلی آنها به دكتر محمد مصدق رهبر نهضت ملی ایران روی خوش نشان نمی دادند و از 12 اردیبهشت 1330 كه به رغم توطئه دربار و «منتظرالصداره» نگاه داشتن سیدضیاء الدین طباطبایی، رهبر نهضت، زمامداری كشور را پذیرفت، توطئه ها و دسیسه ها شكل جدیدی پیدا كردند و گاه با فریب و نیرنگ و...

زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید مطهری

رحیم نیکبخت آیا مطهری تنها یک اندیشمند بود؟ آیا او تنها می‌گفت و می‌نوشت و دستی از دور بر آتش داشت یا دانشمندی بود که در میدان قهرمانیهای عرصه مبارزه نیز شجاعانه وارد می‌شد و علم و عمل را به هم درآمیخته بود؟ مقاله حاضر با روشن‌کردن گوشه‌هایی از زندگی مبارزاتی استاد به این پرسش پاسخ می‌دهد. انقلاب اسلامی در اثر تعامل میان مردم و روحانیت شیعه و در راس آن امام‌خمینی(ره)، به پیروزی رسید. ایشان به‌عنوان رهبر حرکت و نهضت...

حاشیه و متن یک زندگی نظامی: ارتشبد فریدون جم

مجيد رهباني خاطرات ارتشبد فریدون جم (تولد: 1293 در تبریز، درگذشت: 1387 در لندن) در چارچوب تاریخ شفاهی دانشگاه‌ هاروارد، در سال 1981 ثبت و ضبط شده است. گفت‌وگو توسط حبیب لاجوردی و در لندن انجام گرفته است. فریدون جم، فرزند محمود جم (مدیرالملک) بود. پدرش در دستگاه حکومتی کشور از اواخر قاجار تا پهلوی اول عهده‌دار سمت‌های مختلف بود، از ریاست انبار غلّه تا وزارت و سفارت و نخست‌وزیری. او تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تهران، کرمان و...

فعالیتهای تبلیغاتی اسدالله علم

مظفر شاهدی تلاشهای تبلیغی اسدالله علم، به نفع خاندان پهلوی و شخص شاه، در دوران انتصابش به وزارت دربار اهمیت بیشتر یافت. وی با تماس و ارتباط دایم با بنگاههای خبری و اطلاع‌رسانی جهانی، که عمدتاً به آمریکا و انگلستان وابستگی داشتند، تلاش می‌کرد تا چهره مثبتی از شاه ارائه دهد. علم در این راستا هزینه‌های هنگفتی را از وزارت دربار می‌گرفت و خرج می‌کرد. از جمله برنامه‌های تبلیغی او تماس با تهیه‌کنندگان فیلم در آمریکا و اروپا...

سپیده کاشانی؛نخستین زن شاعر انقلاب‌اسلامی

مهر: یادمان سپیده کاشانی، اولین گردهمایی کانون‌های ادبی سراسر کشور دیروز دوشنبه ۲۶ تیر در کتابخانه ملی برگزار شد. یوسفعلی میرشکاک در این برنامه با اشاره به منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ‌ گفت: هر درختی را که می‌خواهند بکارند، منصور را فرا می‌خوانند. درخت که به ثمر می‌‌رسد، منصور می‌رود و پخته‌خواران از راه می‌رسند. این سخن را من می‌گویم که کسی را نستوده‌ و هیچ مدیری را ستایش نکرده است. سپاس می‌گویم...

بازخوانی حادثه مسجد فيل

حسن شمس آبادی حادثه مسجد فيل از جمله حوادث مهم انقلاب اسلامي در مشهد است كه پس از قيام پانزده خرداد و مهاجرت علما به تهران بوقوع پيوست. اين حادثه زمانی رخ داد كه واعظ شهير سيد عبدالكريم هاشمی‌نژاد جهت ايراد سخنرانی به مسجد فيل واقع در پايين خيابان دعوت شد. در شب بيست و سوم مهرماه 1342ش سومين جلسه از اين سلسله سخنرانيها، جمعيتي حدود شش هزار تا هفت هزار نفر جهت استماع سخنرانی هاشمی‌نژاد گرد هم آمدند. ايشان با تشريح لايحه انجمنهای...

کاریکاتور کلمات

نگاهی به کاریکلماتور قبل و بعد از انقلاب و جایگاه آن در ادبیات نویسنده: مهدی فرج اللهی چکیده: کاریکلماتور جریانی در ادبیات معاصر است که قبل از انقلاب آغاز شد و پس از انقلاب و در حال حاضر دوران نوجوانی خود را سپری می کند. این جریان تحت تاثیر فضای پس از انقلاب قرار گرفته است و توجه به آموزه های دینی ، فرهنگ شهادت و دفاع مقدس در آن نمود دارد.وقتی نوشته‌های پرویز شاپور در مجله خوشه منتشر شد نام کاریکلماتور روی آن گذاشته شده بود....

خیزش جمعیت دیانت اسلامی تبریز ضد سیاست‌های فرهنگی رضاشاه

محرم قلی‌زاده یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تاریخ ایران معاصر، شکل‌گیری و فعالیت گسترده جریان‌های برآمده از بطن جامعه در عرصه سیاسی و اجتماعی است. اغلب این جریان‌ها به صف آرایی نیروهای مردمی در مقابل حاکمیت سیاسیِ متهم به فساد و ستمگری یا نیروهای خارجی متجاوز و کارشکن منجر می‌گردید. نکته شایان توجه آنکه احساسات و باورهای مذهبی مشترک در تحریک عموم «ستمدیدگان» ضد «ستمگر» از مهم‌ترین نیروهای انگیزشی بوده است. در واقع...

جریان‌شناسی سقوط پهلوی

سید مصطفی تقوی چکیده: در خلال سال‌های 40 تا 57 گروه‌ها و سازمان‌های بسیاری در عرصه سیاسی ایران ظاهر شدند که مدعی رهبری مبارزات بودند و مشی سیاسی یا نظامی خویش را راهی صحیح و اصولی می‌دانستند. بعضی از این گروه‌ها همچون نهضت آزادی و جبهه ملی مبارزه در چارچوب قانون اساسی (یعنی پذیرش نظام شاهنشاهی) را هدف قرار داده بودند و برخی دیگر که مشی مسلحانه را به عنوان تنها راه براندازی رژیم پهلوی در پیش گرفته بودند، در عمل در برابر ساواک...

از رکن دوم تا ساواک: خاطرات سرلشکر حسن علوی‌کیا

مجیـد رهبـانی تصویر: شعبان جعفری در کودتای بیست و هشت مرداد فضای نامحدود وِب مجالی فراخ و همگانی فراهم ساخته تا هرکس هرچه می‌خواهد بگوید و بنویسد. اما در میان انبوه حرّافی‌های اغلب بی‌مقدار، به شمار نه چندان کمی از شرح‌حال‌نویسی و خاطرات‌گوییِ کسانی بر می‌خوریم که هر یک به مناسبتی و در موردی ـ از سیاست و قضاء و اقتصاد گرفته تا فرهنگ و هنر و ورزش... ـ در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران تأثیرگذار بوده‌اند. این...

نبرد گفتمانی در جنبش مشروطیت ایران

فرجاد ناطقی این مقاله بخشی از تحقیقات نگارنده در چارچوب پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی در «دانشگاه آزاد- واحد تهران شمال» است که به بررسی شکاف فرهنگی سنت و مدرنیته در جنبش مشروطیت ایران می پردازد. این مقاله موضوع را از منظری می نگرد که تنها به مثابه یک تضاد گفتمانی در حوزه فرهنگ متمرکز نبوده و تمامی حوزه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. تجلی این شکاف در حوزه سیاسی در چارچوب دو گفتمان مشروعه و...

نظر به «شرح اسم»

نگاهی به کتاب ارزشمند «شرح اسم»، زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (1318- 1357) بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله، اللهم لک الحمد، حمدالشاکرین. آخرین جملات کتاب را همراه با صاحب کتاب زمزمه کرد و کتاب را بست. یک‌ساعت از اذان صبح گذشته و او با وجود صدای بلند مؤذن مسجد که هر روز صبح در خانه طنین‌انداز می‌شود، متوجه اذان نشده بود. حالتی غریب بر تمام روح و جانش حاکم شده بود؛ تلفیقی از بُهت، سرمستی، شور و شعف، هیجان و غم، یا...

یك نامه خواندنی!

موارد فراوانی از ایجاد ناامنی و رفتار ضدامنیتی دستگاه امنیت رضاشاه در منابع تاریخی و اسناد آمده است كه نقل همه آنها در این نوشته نمی‌گنجد. برای نمونه، موردی نقل می‌شود كه نامه یكی از افرادی است كه بدون هیچ‌گونه جرمی به خانه‌اش ریخته، وی را دستگیر و زندان كردند. این فرد شرح حال و مشاهدات خود را پس از شهریور 1320 برای روزنامه ستاره ارسال كرد كه در شماره مورخ 20/7/1320 آن روزنامه به صورت زیر چاپ شد: «آقای مدیر روزنامه ستاره استدعا دارم...

دموكراسی پارلمانی در عصر پهلوی دوم!

از دموكراسی مدل شاهنشاهی هرچه بگوئیم كم گفته ایم . از نماینده شدن دستوری و بخشنامه ای افراد مجلس در عصر رضاشاه كه بگذریم ، سندی به دست آورده ایم كه نشان می دهد بعضی از نمایندگان مجلس شورای ملی عصر پهلوی دوم با پرداخت پول ، سمت نمایندگی را احراز می كردند و بحث وابستگی به حوزه انتخابیه نیز مطرح نبوده است . بعضی دیگر نیز كمترین شناختی از حوزه ای كه آنها را منتسب به آنجا می كردند ، نداشتند و اصلا حوزه مربوطه را ندیده بودند . متن سند به...

آیت‌الله كاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

آیت‌الله سیدابوالقاسم كاشانی روحانی مبارزی بود كه هدایتگر نهضتی بزرگ علیه استعمار انگلیس در عراق و سپس در ایران بود. سیدابوالقاسم كاشانی (آیت‌الله)، متولد 1264ه‍ ش و متوفی 23 اسفندماه 1340 در تهران از چهره‌های درخشان تاریخ معاصر ایران، عالم روحانی سیاسی شیعه، مجتهدی وارسته و مبارزی نستوه كه سالهای پربركت عمر خویش را در راه خدمت به اسلام و مسلمانان جهان صرف نمود. نسبت آیت‌الله كاشانی به چند واسطه به جناب امام‌زاده یحیی مدفون...

کوچ یادگاران سال‌های مبارزه

زهره زارعی ماه گذشته (خرداد 1391) سه تن از شخصیت‌ها و چهره‌هایی که در مبارزات انقلاب اسلامی تاثیر و نقش بارزی داشتند دار فانی را وداع گفتند. آنچه در پی‌ می‌آید معرفی کوتاهی از آنان را دربر دارد. آیت الله سید عبدالعلی آیت‌اللهی سید عبدالعلی آیت اللهی، فرزند آیت الله سید عبدالمحمد آیت اللهی، فقیه و مجاهد در دوره رضاخان، در سال 1299شمسی در شهرستان جهرم دیده به جهان گشود. جدش مرحوم آیت الله سید عبدالحسین نجفی لاری، رهبر قیام...

مصدق: از نظر من مسلمان و بهايی فرقی ندارند !

بعد از اینکه مصدق نخست وزیر شد، در همان سال اول نخست وزیرى، دوبار با وقت قبلى به ملاقات او رفتم. بار اوّل روزى بود که من، مرحوم حاج آقاباقر قمى، مرحوم آقا سیدمحمدعلى سبط و گویا آقاى سید على نقى تهرانى که از علماء سرشناس تهران بودند، براى موضوعى -که الآن در خاطرم نیست- به منزل دکتر مصدق واقع در خیابان کاخ - فلسطین کنونى- رفتیم. او روى تختخواب دراز کشیده و زیر پتو بود و ما هم روى صندلى نشسته بودیم. ظهر شد. مرحوم حاج آقاباقر برخاست و گفت...

سركوب روزنامه های عصر رضاخان

وابسته نظامی آمریکا ضمن تشریح كتك زدن رضاخان به مدیران روزنامه‌ها، به توقیف سریع روزنامه‌های تهران نیز اشاره می‌کند: «از وقتی که رضاخان به مقام رئیس‌الوزرایی رسیده است [اکتبر 1923] چندین روزنامة عمده تهران توقیف شده‌، و برخی دیگر نیز کاملاً ساقط شده‌اند. با سر کار بودن رژیم کنونی، انتظار نمی‌رود که از سی و چند روزنامه فارسی‌زبانی که در طول دو سال گذشته شروع به کار کرده‌اند، بیشتر از ده تای عمده‌شان هم بتوانند به کار ادامه...

نمونه ای از زمینخواری در عصر پهلوی

یكی از گویاترین موارد فساد در حكومت پهلوی ، دزدی‌های سپهبد پرویز خسروانی و دار و دسته او بود: پرویز خسروانی زمانی كه دانشجوی دانشكده افسری بود، خود و خانواده‌اش بی‌پول بودند. آنها 5 برادر و چند خواهر بودند. از خواهران او تنها یكی‌شان را به اتفاق شوهرش در منزل سپهبد خسروانی دیده‌ام. یكی از برادران خسروانی وكیل مجلس شد [شهاب خسروانی]. برادر دیگر به نام عطاءالله خسروانی وزیر كار و وزیر كشور شد. دیگری [خسرو خسروانی] سفیر شد. مرتضی...

راز همسوئی كسروی با رضاخان

علی ابو‌الحسنی منذر احمد كسروی (1308 ق. 1324 ش) یكی از شاخصترین و نیز مؤثر‌ترین تاریخ‌نگاران معاصر است كه كتاب مشهور وی: «تاریخ مشروطه ایران»، در 70 سال اخیر مصدر و محور بسیاری از دیدگاهها و داوریهای تاریخی قرار گرفته است. وی، گذشته از تاریخ‌نگاری، آثار بسیاری در رشته مباحث مربوط به زبان، ادب، دین و سیاست كشور‌مان دارد، كه از آن میان، حملات تند و بی‌پروایش به اسلام و روحانیت، واكنش شدید هموطنانش را برانگیخته و نهایتاً به قتل...

10حكايت آموزنده

جامعه مردگان «یكی از دوستان ما كه مرد نكته‌سنجی است، یك تعبیر بسیار لطیف داشت. اسمش را گذاشته بود منطق ماشین دودی، می‌گفت: من یك درسی از قدیم آموخته‌ام و جامعه را روی منطق ماشین دودی می‌شناسم. وقتی بچّه بودم منزلمان در حضرت عبدالعظیم بود و آنوقتها قطار راه‌آهن به صورت امروز نبود و فقط همین قطار تهران ـ شاه عبدالعظیم بود. من می‌دیدم قطار وقتی كه در ایستگاه ایستاده بچّه‌ها دورش جمع می‌شوند و آن را تماشا می‌كنند و به زبان...

مدرس: رضاخان را عزلش كنیم برود پی كارش…

در بهمن 1300 مجلس شورای ملی دوره چهارم بودجه وزارت جنگ را تصویب كرد و مبلغ نه میلیون تومان به آن اختصاص داد. در اواخر اسفند همین سال، رضا خان مبلغ 000/100/1 تومان (000/200 لیره) از پولی را كه دولت از شركت آمریكایی استاندارد اویل دریافت كرده بود نیز به ارتش اختصاص داد. در اواخر فروردین 1301، او كنترل مستقیم كلیه سازمانهای درآمدزا نظیر: املاك سلطنتی، بلدیه، ادارات مالیات مستقیم، شوارع، گمركات، انحصار تریاك و غیره را به عهده گرفت و عواید آنها...

بلائی كه قزاق‌ها بر سر مجلس آوردند

روز دوم تیر 1287 ساختمان مجلس شورای ملی در دوران حكومت محمدعلی شاه قاجار به دستور وی توسط نظامیان روسیه به توپ بسته شد و موجی از قتل و غارت و سركوب نمایندگان مجلس و حامیان جنبش مشروطیت توسط قزاق‌ها آغاز شد. گزارش زیر تصویری از آنچه كه روسها و قزاق‌ها بر سر «خانه ملت‌» آوردند را به نمایش می‌گذارد. عمارت مجلس و از آن میان بخش‌های غربی آن در پهنة میدان بهارستان، پس از پایان نبرد به تلی از خاك و تكه آجر تبدیل شد و حوضخانة مجلس در اثر...

یك دزد به جای همه دزد‌ها!

درست در همان روزی كه رضاشاه از ایران تبعید می‌شد، در سراسر ایران شایع شد كه وی با خود جواهرات سلطنتی را خارج می‌سازد. همان روز، علی دشتی طی سخنانی در مجلس شورای ملی اظهار داشت: «... باید رسیدگی شود، باید یك هیئت طرف اعتماد مجلس معین شود كه جواهرات را تطبیق كنند با ثبت آنها...» و بالاخره در یك جلسه خصوصی مجلس مهر سكوت از لب نمایندگان برداشته شد رسیدگی به اشیاء گرانبها و جواهرات سلطنتی، باز گرفتن املاك غصب شده، الغای قوانین سالب...

...

88

...