مقالات

خیزش جمعیت دیانت اسلامی تبریز ضد سیاست‌های فرهنگی رضاشاه

محرم قلی‌زاده یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تاریخ ایران معاصر، شکل‌گیری و فعالیت گسترده جریان‌های برآمده از بطن جامعه در عرصه سیاسی و اجتماعی است. اغلب این جریان‌ها به صف آرایی نیروهای مردمی در مقابل حاکمیت سیاسیِ متهم به فساد و ستمگری یا نیروهای خارجی متجاوز و کارشکن منجر می‌گردید. نکته شایان توجه آنکه احساسات و باورهای مذهبی مشترک در تحریک عموم «ستمدیدگان» ضد «ستمگر» از مهم‌ترین نیروهای انگیزشی بوده است. در واقع...

جریان‌شناسی سقوط پهلوی

سید مصطفی تقوی چکیده: در خلال سال‌های 40 تا 57 گروه‌ها و سازمان‌های بسیاری در عرصه سیاسی ایران ظاهر شدند که مدعی رهبری مبارزات بودند و مشی سیاسی یا نظامی خویش را راهی صحیح و اصولی می‌دانستند. بعضی از این گروه‌ها همچون نهضت آزادی و جبهه ملی مبارزه در چارچوب قانون اساسی (یعنی پذیرش نظام شاهنشاهی) را هدف قرار داده بودند و برخی دیگر که مشی مسلحانه را به عنوان تنها راه براندازی رژیم پهلوی در پیش گرفته بودند، در عمل در برابر ساواک...

از رکن دوم تا ساواک: خاطرات سرلشکر حسن علوی‌کیا

مجیـد رهبـانی تصویر: شعبان جعفری در کودتای بیست و هشت مرداد فضای نامحدود وِب مجالی فراخ و همگانی فراهم ساخته تا هرکس هرچه می‌خواهد بگوید و بنویسد. اما در میان انبوه حرّافی‌های اغلب بی‌مقدار، به شمار نه چندان کمی از شرح‌حال‌نویسی و خاطرات‌گوییِ کسانی بر می‌خوریم که هر یک به مناسبتی و در موردی ـ از سیاست و قضاء و اقتصاد گرفته تا فرهنگ و هنر و ورزش... ـ در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران تأثیرگذار بوده‌اند. این...

نبرد گفتمانی در جنبش مشروطیت ایران

فرجاد ناطقی این مقاله بخشی از تحقیقات نگارنده در چارچوب پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی در «دانشگاه آزاد- واحد تهران شمال» است که به بررسی شکاف فرهنگی سنت و مدرنیته در جنبش مشروطیت ایران می پردازد. این مقاله موضوع را از منظری می نگرد که تنها به مثابه یک تضاد گفتمانی در حوزه فرهنگ متمرکز نبوده و تمامی حوزه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. تجلی این شکاف در حوزه سیاسی در چارچوب دو گفتمان مشروعه و...

نظر به «شرح اسم»

نگاهی به کتاب ارزشمند «شرح اسم»، زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (1318- 1357) بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله، اللهم لک الحمد، حمدالشاکرین. آخرین جملات کتاب را همراه با صاحب کتاب زمزمه کرد و کتاب را بست. یک‌ساعت از اذان صبح گذشته و او با وجود صدای بلند مؤذن مسجد که هر روز صبح در خانه طنین‌انداز می‌شود، متوجه اذان نشده بود. حالتی غریب بر تمام روح و جانش حاکم شده بود؛ تلفیقی از بُهت، سرمستی، شور و شعف، هیجان و غم، یا...

یك نامه خواندنی!

موارد فراوانی از ایجاد ناامنی و رفتار ضدامنیتی دستگاه امنیت رضاشاه در منابع تاریخی و اسناد آمده است كه نقل همه آنها در این نوشته نمی‌گنجد. برای نمونه، موردی نقل می‌شود كه نامه یكی از افرادی است كه بدون هیچ‌گونه جرمی به خانه‌اش ریخته، وی را دستگیر و زندان كردند. این فرد شرح حال و مشاهدات خود را پس از شهریور 1320 برای روزنامه ستاره ارسال كرد كه در شماره مورخ 20/7/1320 آن روزنامه به صورت زیر چاپ شد: «آقای مدیر روزنامه ستاره استدعا دارم...

دموكراسی پارلمانی در عصر پهلوی دوم!

از دموكراسی مدل شاهنشاهی هرچه بگوئیم كم گفته ایم . از نماینده شدن دستوری و بخشنامه ای افراد مجلس در عصر رضاشاه كه بگذریم ، سندی به دست آورده ایم كه نشان می دهد بعضی از نمایندگان مجلس شورای ملی عصر پهلوی دوم با پرداخت پول ، سمت نمایندگی را احراز می كردند و بحث وابستگی به حوزه انتخابیه نیز مطرح نبوده است . بعضی دیگر نیز كمترین شناختی از حوزه ای كه آنها را منتسب به آنجا می كردند ، نداشتند و اصلا حوزه مربوطه را ندیده بودند . متن سند به...

آیت‌الله كاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

آیت‌الله سیدابوالقاسم كاشانی روحانی مبارزی بود كه هدایتگر نهضتی بزرگ علیه استعمار انگلیس در عراق و سپس در ایران بود. سیدابوالقاسم كاشانی (آیت‌الله)، متولد 1264ه‍ ش و متوفی 23 اسفندماه 1340 در تهران از چهره‌های درخشان تاریخ معاصر ایران، عالم روحانی سیاسی شیعه، مجتهدی وارسته و مبارزی نستوه كه سالهای پربركت عمر خویش را در راه خدمت به اسلام و مسلمانان جهان صرف نمود. نسبت آیت‌الله كاشانی به چند واسطه به جناب امام‌زاده یحیی مدفون...

کوچ یادگاران سال‌های مبارزه

زهره زارعی ماه گذشته (خرداد 1391) سه تن از شخصیت‌ها و چهره‌هایی که در مبارزات انقلاب اسلامی تاثیر و نقش بارزی داشتند دار فانی را وداع گفتند. آنچه در پی‌ می‌آید معرفی کوتاهی از آنان را دربر دارد. آیت الله سید عبدالعلی آیت‌اللهی سید عبدالعلی آیت اللهی، فرزند آیت الله سید عبدالمحمد آیت اللهی، فقیه و مجاهد در دوره رضاخان، در سال 1299شمسی در شهرستان جهرم دیده به جهان گشود. جدش مرحوم آیت الله سید عبدالحسین نجفی لاری، رهبر قیام...

مصدق: از نظر من مسلمان و بهايی فرقی ندارند !

بعد از اینکه مصدق نخست وزیر شد، در همان سال اول نخست وزیرى، دوبار با وقت قبلى به ملاقات او رفتم. بار اوّل روزى بود که من، مرحوم حاج آقاباقر قمى، مرحوم آقا سیدمحمدعلى سبط و گویا آقاى سید على نقى تهرانى که از علماء سرشناس تهران بودند، براى موضوعى -که الآن در خاطرم نیست- به منزل دکتر مصدق واقع در خیابان کاخ - فلسطین کنونى- رفتیم. او روى تختخواب دراز کشیده و زیر پتو بود و ما هم روى صندلى نشسته بودیم. ظهر شد. مرحوم حاج آقاباقر برخاست و گفت...

سركوب روزنامه های عصر رضاخان

وابسته نظامی آمریکا ضمن تشریح كتك زدن رضاخان به مدیران روزنامه‌ها، به توقیف سریع روزنامه‌های تهران نیز اشاره می‌کند: «از وقتی که رضاخان به مقام رئیس‌الوزرایی رسیده است [اکتبر 1923] چندین روزنامة عمده تهران توقیف شده‌، و برخی دیگر نیز کاملاً ساقط شده‌اند. با سر کار بودن رژیم کنونی، انتظار نمی‌رود که از سی و چند روزنامه فارسی‌زبانی که در طول دو سال گذشته شروع به کار کرده‌اند، بیشتر از ده تای عمده‌شان هم بتوانند به کار ادامه...

نمونه ای از زمینخواری در عصر پهلوی

یكی از گویاترین موارد فساد در حكومت پهلوی ، دزدی‌های سپهبد پرویز خسروانی و دار و دسته او بود: پرویز خسروانی زمانی كه دانشجوی دانشكده افسری بود، خود و خانواده‌اش بی‌پول بودند. آنها 5 برادر و چند خواهر بودند. از خواهران او تنها یكی‌شان را به اتفاق شوهرش در منزل سپهبد خسروانی دیده‌ام. یكی از برادران خسروانی وكیل مجلس شد [شهاب خسروانی]. برادر دیگر به نام عطاءالله خسروانی وزیر كار و وزیر كشور شد. دیگری [خسرو خسروانی] سفیر شد. مرتضی...

راز همسوئی كسروی با رضاخان

علی ابو‌الحسنی منذر احمد كسروی (1308 ق. 1324 ش) یكی از شاخصترین و نیز مؤثر‌ترین تاریخ‌نگاران معاصر است كه كتاب مشهور وی: «تاریخ مشروطه ایران»، در 70 سال اخیر مصدر و محور بسیاری از دیدگاهها و داوریهای تاریخی قرار گرفته است. وی، گذشته از تاریخ‌نگاری، آثار بسیاری در رشته مباحث مربوط به زبان، ادب، دین و سیاست كشور‌مان دارد، كه از آن میان، حملات تند و بی‌پروایش به اسلام و روحانیت، واكنش شدید هموطنانش را برانگیخته و نهایتاً به قتل...

10حكايت آموزنده

جامعه مردگان «یكی از دوستان ما كه مرد نكته‌سنجی است، یك تعبیر بسیار لطیف داشت. اسمش را گذاشته بود منطق ماشین دودی، می‌گفت: من یك درسی از قدیم آموخته‌ام و جامعه را روی منطق ماشین دودی می‌شناسم. وقتی بچّه بودم منزلمان در حضرت عبدالعظیم بود و آنوقتها قطار راه‌آهن به صورت امروز نبود و فقط همین قطار تهران ـ شاه عبدالعظیم بود. من می‌دیدم قطار وقتی كه در ایستگاه ایستاده بچّه‌ها دورش جمع می‌شوند و آن را تماشا می‌كنند و به زبان...

مدرس: رضاخان را عزلش كنیم برود پی كارش…

در بهمن 1300 مجلس شورای ملی دوره چهارم بودجه وزارت جنگ را تصویب كرد و مبلغ نه میلیون تومان به آن اختصاص داد. در اواخر اسفند همین سال، رضا خان مبلغ 000/100/1 تومان (000/200 لیره) از پولی را كه دولت از شركت آمریكایی استاندارد اویل دریافت كرده بود نیز به ارتش اختصاص داد. در اواخر فروردین 1301، او كنترل مستقیم كلیه سازمانهای درآمدزا نظیر: املاك سلطنتی، بلدیه، ادارات مالیات مستقیم، شوارع، گمركات، انحصار تریاك و غیره را به عهده گرفت و عواید آنها...

بلائی كه قزاق‌ها بر سر مجلس آوردند

روز دوم تیر 1287 ساختمان مجلس شورای ملی در دوران حكومت محمدعلی شاه قاجار به دستور وی توسط نظامیان روسیه به توپ بسته شد و موجی از قتل و غارت و سركوب نمایندگان مجلس و حامیان جنبش مشروطیت توسط قزاق‌ها آغاز شد. گزارش زیر تصویری از آنچه كه روسها و قزاق‌ها بر سر «خانه ملت‌» آوردند را به نمایش می‌گذارد. عمارت مجلس و از آن میان بخش‌های غربی آن در پهنة میدان بهارستان، پس از پایان نبرد به تلی از خاك و تكه آجر تبدیل شد و حوضخانة مجلس در اثر...

یك دزد به جای همه دزد‌ها!

درست در همان روزی كه رضاشاه از ایران تبعید می‌شد، در سراسر ایران شایع شد كه وی با خود جواهرات سلطنتی را خارج می‌سازد. همان روز، علی دشتی طی سخنانی در مجلس شورای ملی اظهار داشت: «... باید رسیدگی شود، باید یك هیئت طرف اعتماد مجلس معین شود كه جواهرات را تطبیق كنند با ثبت آنها...» و بالاخره در یك جلسه خصوصی مجلس مهر سكوت از لب نمایندگان برداشته شد رسیدگی به اشیاء گرانبها و جواهرات سلطنتی، باز گرفتن املاك غصب شده، الغای قوانین سالب...

اسنادی از «لاینز»

تاریخ ملت‌ها آكنده از حوادث و رخداد‌هایی است كه با مسئله استعمار و استثمار و زیاد‌خواهی برخی دولت‌ها نسبت به سایر دول و ملت‌های آنان روبرو بوده است. دولتهای افزون‌طلب و حریص برای دست‌یابی به امیال و آرزوهای بی‌حد و حصر خود به انواع حیله‌های شیطانی و راهكار‌های توأم با مكر و فریب متوسل می‌شده‌اند. به تدریج این دولتها روش‌های سنتی خود را به طریقی نو نموده و سعی كرد. از روش‌های به ظاهر مسالمت‌آمیز‌تر و به اصطلاح...

دست نوشته‌های آیت‌الله مکارم‌شیرازی از درون زندان

آیت‌الله مکارم‌شیرازی فرزند علی محمد به سال 1305 ش در شیراز متولد شد. دوره ابتدایی و مقدمات علوم دینی را در زادگاه خود طی کرد و سپس در 1324 عازم قم شد. پس از طی درجاتی از علوم دینی به نجف اشرف مهاجرت کرد و به درجه اجتهاد رسید. ایشان پس از بازگشت به قم و آغاز تدریس، دست به خلق آثاری زد که از جمله آنهاست: فیلسوف نماها، خدا را چگونه بشناسیم، رهبران بزرگ، معمای هستی، تفسیر نمونه و... . آثار ایشان نزدیک به سی جلد است. تأسیس مجله مکتب اسلام در...

سرنوشت نظارت مجتهدین بر مصوبات مجلس

دومین اصل از مواد اساسی اصول 51 گانه نظامنامه اساسی مجلس شورا كه وظایف و تكالیف نمایندگان آن مجلس در حدود و روابط با ادارات و دولت را دربرمی‌گرفت، درباره چگونگی نظارت هیأت مجتهدین طراز اول بر مصوبات و قوانینی است كه در مجلس مزبور طرح و تصویب می‌شد. در نخستین روزهای تشكیل اولین دوره از مجلس شورای ملی سخن از «تكمیل قانون اساسی» به میان آمده، عده‌ای از نمایندگان هم در چندین جلسه از نبود قانون شكایت كردند. در همان اوان چند تن از...

یك سنداعتراض زنان مسلمان ایران به ادامه بازداشت امام خمینی

سند زیر كه تاریخ هفتم تیر 1342 را دارد از سوی جمعی از زنان مسلمان ایران خطاب به شاه نوشته شده است : پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی خاطر ملوكانه استحضار دارند كه بر اثر بازداشت حضرت آیت‌الله العظمی مرجع عالیقدر عالم تشیع آقای خمینی قلوب مرد و زن مسلمان ایران جریحه‌دار گردیده و اضطراب عظیمی در تمام شئون ملی رخ داده كه جز با آزادی معظم‌له به هیچ‌نحو دیگری تسكین‌پذیر نیست. زنان مسلمان ایران افتخار دارند كه در پرتو تعالیم...

پانزده خرداد در مطبوعات داخلی

میرزا باقر علیان‌نژاد تاریخ مطبوعات ایران در تناسب با تاریخ سیاسی و سپس تاریخ فرهنگی كشور، قابل ارزیابی است‌. چه بسا این تناسب در دوره پهلوی روشن‌تر از دیگر ادوار باشد; چرا كه فراز و فرود امور سیاسی‌، چه در دوره رضاشاه و چه در زمان سلطنت پسرش‌، و متعاقب آن دگرگونیهای فرهنگی‌، به نحوی چشمگیر بود كه نخستین امواج آن ابتدا به صفحات جراید می‌رسید و سپس دیگر صحنه‌های جامعه را در بر می‌گرفت‌. وابستگی سیاسی‌، رشد و فراگیر شدن...

روایت دروغ از یك جنایت

روزنامه های اطلاعات و كیهان در روز پنجشنبه 31 فروردین 1354 در گزارشی تحت عنوان « نُه زندانی در حین فرار كشته شدند » چنین نوشتند : امروز مقامات انتظامی اعلام كردند « 9 نفر از زندانیانی كه قصد فرار داشتند كشته شدند » طبق اعلام مقامات مزبور تعدادی از زندانیان ماجراجو در داخل زندان مبادرت به تحریك سایر زندانیان می‌نمودند . مقامات زندان تصمیم گرفتند آنها را به زندان دیگری منتقل نمایند . هنگامی كه اتوبوس حامل زندانیان مورد بحث جهت انتقال...

زمین‌خواری، میراث پهلوی‌ها

خاندان پهلوی كه پس از سقوط قاجار اداره‌ی امور كشور ایران را به دست گرفت، در طول بیش از نیم قرن زمام‌داری خود، علاقه‌ی بسیاری به زمین و داشتن املاك نشان داد. همواره یكی از راه‌های ثروت‌اندوزی این خاندان، زمین و عواید آن بود. رضا‌خان كه در آغاز كار، نه ثروتی داشت و نه قطعه‌ زمینی، با ادامه‌ی سلطنت و بسط قدرت، املاك و زمین‌های زیادی را در حاصل‌خیز‌ترین نقاط كشور تصاحب و ثروتی هنگفت كسب كرد؛ چنان‌كه به هنگام ترك ایران در سال...

روایت وزیر مختار انگلیس از ارتش قاجار

« سرآرتورهاردینگ » وزیر مختار انگلیس در ایران در دوره مظفرالدین شاه قاجار بود. وی پیش از این در روسیه ، تركیه ، رومانی ، هندوستان ، مصر و زنگبار خدمت كرده بود و پس از ایران نیز سفارتخانه های كشورش را در بروكسل و مادرید اداره كرد. « سرآرتورهاردینگ » كه در 1859 میلادی متولد شد ، در 1920 بازنشسته گردید و در 1933 در 74 سالگی درگذشت . او در ایام بازنشستگی خاطرات خود را طی سالهای ماموریت خود در كشورهای مختلف جهان انتشار داد . هاردینگ در بخشی...

شاهپور علیرضا به روایت یكی از درباریان

مطلب حاضر ، گزارش آقای بیگدلی از درباریان عصر پهلوی راجع به شخصیت علیرضا تنها برادر تنی شاه مخلوع است . غلامحسین بیگدلی از دوران كودكی از همكلاسیهای شاهپور علیرضا در مدرسه نظام بود و از طریق او به دربار پهلوی راه یافت . وی در باره شخصیت علیرضا اینگونه توضیح می‌دهد : من در 1312 شمسی دبستان نظام را به پایان رساندم و وارد دبیرستان نظام شدم . رئیس دبیرستان نظام در آن زمان سرهنگ غلامحسین خان نقدی پسر سرلشكر نقدی بود . سرلشكر نقدی همدم و...

فرح و دفتر حفظ آثار باستانی !

در دفتر فرح پهلوی واحدی تعریف شده بودتا ضمن حفظ و حراست از آثار باستانی و عتیقه جات ، آثار فرهنگی و هنری ایران را كه در طول زمان به عناوین مختلف به خارج از كشور منتقل شده بود به كشور برگرداند . فرح برای تحقق این هدف كارشناسان و مشاورانی را به كار گرفت و با تحمیل میلیاردها تومان هزینه ، وانمود كرد كه قصد جمع آوری و حفاظت از آثار باستانی را دارد. اما همان كسانی به كار گرفته شدند كه سابقا در غارت آثار باستانى شركت داشته و میلیونها بلكه...

نامه‌ای از جمالزاده

نامه زیر در 17 شهریور 1343 از سوی مرحوم محمد‌علی جمال‌زاده در ژنو به رشته تحریر درآمده است: به مناسبت مناقشات لفظی تأسف‌انگیزی كه هر چندی یك بار در خصوص نام «خلیج فارس» میان ایران و ممالك یا مملكتی از كشور‌های همجوار ما به میان می‌آید بد نیست بدانیم جغرافیون هزار سال پیش به خلیج فارس چه اسمی می‌داده‌اند و آنرا به چه نامی می‌خوانده‌اند. كتاب «حدود‌العالم، من‌المشرق الی المغرب» كه درست در یك هزار و ده یازده سال پیش از این...

بازنگری پرونده بدنام ترین زن دربار پهلوى

روز چهارم آبان 1298 در بیمارستان احمدیه تهران زنى به نام تاج الملوك (دختر تیمورخان آیرملو) هنگامى كه همسرش در مأموریت بود در یك وضع حمل دو فرزند به دنیا آورد. یك پسر به نام محمدرضا و یك دختر كه اشرف خوانده شد. دوران كودكى اشرف در تنهایى سپرى شد زیرا هر گاه رضاخان هواى محبت كردن و سروكله زدن با بچه‏ها به سرش مى‏زد اول شمس كه دختر ارشد او بود و بعد محمدرضا كه پسر بود در آغوش او جاى مى‏گرفتند و تنها كسى كه به حساب نمى‏آمد، اشرف...

نقش انگلیس در اشاعه سانسور در ایران

مجموعه‌ حاضر حاوی اسنادی در زمینه نقش سفارت انگلستان در تهران در ترویج سانسور در رسانه‌های گروهی ایران است. سند‌ها عمدتاً حاوی دستورات وزیر مختار یا سفیر انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه كشورمان است كه هدف سرپوش نهادن بر اقدامات نیرو‌های متفقین به طور اعم و انگلیسی‌ها به طور اخص در سالهای حضور نظامی اشغالگرانه‌شان در ایران را دنبال می‌كند. سند شماره 1 مكاتبه سفارت انگلیس در تهران با وزارت امور خارجه درباره تخطی...

...

89

...