مقالات

«بانك استقراضي» ابزار سلطه روسيه

«بانك استقراضي» ابزار سلطه روسيه بانك استقراضي روسيه عليرغم تعريف ظاهري خود، به ابزاري براي دخالت روسيه تزاري در دربار و مراكز حساس ايران، مداخله نمايندگي‌هاي روسيه در زندگي روزمره مردم و زمينه‌ساز تجزيه بخشهاي شمالي كشور تبديل شده بود. *** بانك استقراضي در 1308 ق، اندكي پس از بانك شاهنشاهي، تأسيس شد. پولياكف (Poliakov) از اتباع روسيه، تأسيس آن را به ناصر‌الدين شاه پيشنهاد داد؛ ناصر‌الدين شاه كه علاقة زيادي به پولياكف داشت،...

پول از انگليسي‌ها و كاغذ از روسها!

پول از انگليسي‌ها و كاغذ از روسها! ايرج اسكندري دبير كل پيشين حزب توده مي‌گويد وقتي براي تهيه كاغذ مورد نياز روزنامه مردم ارگان حزب با مصطفي فاتح مشورت كردم او گفت با «ميس لمبتون» رئيس كل تبليغات سفارت انگليس صحبت مي‌كنم و مشكل را حل مي‌كنم و چنين نيز شد، كاغذ تهيه شد و مسائل مالي هم نمي‌دانم چطور حل شد... *** ايرج اسكندري دبير كل پيشين حزب تودة ايران نوشته است: «... عقيدة من اين بود كه ما بايد حزبي تشكيل بدهيم كه داراي پروگرام...

سقوط هزار فاميل

سقوط هزار فاميل مهمترين پيامد انقلاب سال 1357 ، سقوط شاه نبود بلكه فروپاشي خاندان هزار فاميل حكومتگر ايران بود ، خانداني كه دودمان پهلوي تنها در حد پرانتزي در اين جمع مطرح بود . *** «هزار فاميل» يك مفهوم قراردادي است كه به دودمان‌هاي حكومتگر ايران در دوران قاجار و پهلوي اطلاق مي‌شود. بايد توجه داشت كه در ايران «اشرافيت» به معناي اروپايي آن وجود نداشت. ثبات طولاني دودمان‌هاي سلطنتي و نظام ويژه فئودالي در اروپا سبب شد كه در...

معرفي كتاب « توقيف هويدا »

معرفي كتاب « توقيف هويدا » نكته‌اي كه كتاب «توقيف هويدا» براي تاريخ پژوهان قابل توجه است، اهتمام جدي دستگاههاي تبليغاتي و سياسي آمريكا به مسائل تاريخي است. توجه به زيروبم آنچه در كارنامه كاخ سفيد در ايران به ثبت رسيده و تلاش براي وارونه سازي آن صرفنظر از كسب توفيق يا شكست در نيل بدان هدف، نشان از وجود نگاهي كلان و دورانديشانه به امور فرهنگي و سياسي دارد كه براي ساير ملتها به ويژه آنان كه سالها از سلطه بيگانگان رنج برده اند، مي...

اولين فراماسون ايراني كيست؟

اولين فراماسون ايراني كيست؟ نايب‌السلطنه عباس ميرزا پسر فتحعلي‌شاه در دوران حاكميت خود بر تبريز، شش نفر را روانه انگلستان كرد. اين شش نفر عبارت بودند از: ميرزا صالح شيرازي، ميرزا جعفر مهندس، ميرزا جعفر طبيب، ميرزا رضا (مترجم فارسي ناپلئون بناپارت)، محمد‌علي شاگرد قورخانه و ميرزا حاجي بابا كه خود در لندن مشغول تحصيل علم طب بوده است. در ميان اين عده، ميرزا صالح شيرازي، به خط خود سفرنامه‌اي نوشته كه از روز حركت كردن از تبريز...

اسدلله علم: هرگز شاه را نمي‌بخشم

اسدلله علم: هرگز شاه را نمي‌بخشم پس از اجراي انتخابات مجلس 21، زمينه برپايي حزب تازه‌اي فراهم آمد كه در 24 آذر 1342 به نام «ايران نوين» رسمي و حسنعلي منصور، نماينده تهران در مجلس، دبير كل آن شد. بيشتر نمايندگان مجلس، با هم‌آهنگي پيشين در اين حزب نوپا عضو شدند و از آن پس به ظاهر مي‌بايست حكومت حزبي بر سر كار باشد. در آن هنگام روشن بود كه دولت علم، رفتني است و به جاي وي، منصور نخست‌وزير خواهد شد. شاه به رغم روش رايج خود، علم را از...

انگليسي‌ها و روس‌ها اولين مسببان سانسور مطبوعات در ايران

انگليسي‌ها و روس‌ها اولين مسببان سانسور مطبوعات در ايران از سال 1216 هـ . ش كه نخستين روزنامة فارسي زبان در ايران به نام كاغذ اخبار از سوي ميرزا صالح شيرازي منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 هـ . ش) دوره تأسيس و تكوين مطبوعات ايران است. در اين دوره شمار نشريات و روزنامه‌ها كم‌كم افزايش يافت و به موازات گسترش فعاليت مطبوعاتي، دولت درصدد كنترل مطبوعات برآمد و بدين ترتيب نهاد سانسور شكل گرفت. از انقلاب مشروطه تا تثبيت قدرت رضاشاه...

اين هم يك خيانت

اين هم يك خيانت روز يازدهم آذر 1333 روزنامه اطلاعات در صفحة اول خود خبري تحت عنوان «جريان امضاء مقاوله نامه ايران و شوروي» را منعكس كرد. در شرح اين خبر تنها نوشته شده بود كه ساعت يك بعد از ظهر امروز آقاي «لاورينتف» سفير كبير شوروي در وزارت امور خارجه حضور يافت و مقاوله نامه ايران و شوروي مبني بر رفع اختلافات مرزي و مالي بين دو كشور به امضاي آقايان حميد سياح رئيس هيأت نمايندگي ايران و «لاورينتف» سفير كبير شوروي رسيد. اما سه روز...

دهخدا و مشروطيت

دهخدا و مشروطيت در نهضت مشروطيت، روزنامه صوراسرافيل و مقالات علي‌اكبر دهخدا از جايگاهي بلند برخوردارند و ما در اينجا نگاهي به زندگاني او و آثارش مي‌افكنيم: علي‌اكبر دهخدا در سال 1257 شمسي (1297 هـ.ق/ 1879 ميلادي) در تهران به دنيا آمد پدر دهخدا مرحوم باباخان از مردم قزوين بود كه پيش از تولد او به تهران آمد و در اين شهر اقامت گزيد. دهخدا زبان عربي و معارف اسلامي را در محضر دو تن از استادان وقت شيخ غلامحسين بروجردي و حاج شيخ هادي نجم...

تحريم حزب رستاخيز

تحريم حزب رستاخيز رستاخيز نام حزبي است كه توسط محمد‌رضا پهلوي تأسيس شد. در 11 اسفند 1353 شاه در حضور نخست‌وزير، نمايندگان مجلسين شوراي ملي و سنا، رهبران احزاب و مقامات كشوري، تأسيس «حزب رستاخيز ملت ايران» را اعلام كرد و دستور داد تا همه مسئولين، رؤساي احزاب و مردم به عضويت حزب درآيند. همچنين امير‌عباس هويدا، نخست‌وزير را به دبير كلي حزب برگزيد. او در مورد كساني كه مخالف عضويت در حزب بودند گفت: « كسي كه وارد حزب جديد نشود......

پنج خاطره مطبوعاتي

پنج خاطره مطبوعاتي مشروطه اوّل هنوز يك ماه از اعلان مشروطيت نگذشته بود كه اولين روزنامه چهار صفحه‌اي و به قطع كوچك بنام «صبح صادق» تحت مديريت مؤيدالممالك در تهران انتشار يافت. اداره اين روزنامه در خيابان لاله‌زار بود و روزانه در حدود دويست تا سيصد نسخه تيراژ داشت، و هر نسخه دو شاهي به فروش مي‌رفت. در آن موقع دوازده تا سيزده سال داشتم و كار روزنامه‌فروشي من با انتشار اين روزنامه آغاز گرديد. آن روزها در تمام تهران فقط چهار...

جعل اسناد در تاريخ معاصر

جعل اسناد در تاريخ معاصر علي‌ ابو‌الحسني (منذر) تاريخ، به لحاظ نكته‌ها، درسها و عبرتهايي كه براي امروز و فرداي ما انسانها در بردارد، به حق، «چراغ راه آيندگان» خوانده مي‌شود؛ چراغي كه به مدد آن مي‌توان زوايا و لايه‌هاي پنهان حوادث روز را روشن ساخت و با تشخيص راه‌ها از بيراهه‌ها، از در غلتيدن به ورطة اشتباهات گذشتگان پرهيز جست. دستيابي به «واقعيتها»، و از آن طريق: به «عبرتها»ي تاريخ نيز مستلزم گردآوري، طبقه‌بندي، ارزيابي...

خاطره‌نويسي براي همه

خاطره‌نويسي براي همه اگر خاطره‌نويسي به يک فرهنگ عمومي تبديل شود و صرفاً مختص رجال مشهور سياسي نباشد، آنگاه متوجه خواهيم شد که چه زمينۀ فرهنگي ارزشمندي را براي توسعه و پيشرفت اجتماعي تدارک ديده‌ايم؛ زمينه‌اي که از طريق آن، هر جوان و نوجوان ايراني مي‌تواند در زمينۀ رشتۀ تحصيلي يا شغلي خود به اطلاعات مفيد و مؤثري دست پيدا کند که توسط قهرمانان و نخبگان آن رشته به صورت خاطره‌نگاري ثبت شده است. جواني که علاقه‌مند به فيزيک...

معرفي كتاب

معرفي كتاب كتاب «مشروطه ايراني» نوشته دكتر ماشاءالله آجوداني در سال 1376 در انگليس به نگارش درآمده و در سال 1382 در ايران توسط «نشر اختران» در شمارگان پنج‌هزار نسخه منتشر شده است. ناشر ايراني كتاب «مشروطه ايراني» در مقدمه كوتاه و چند خطي خود آورده است: « در اين كتاب نيز در مورد جايگاه و نقش افراد، اقشار، گروه‌ها و نهادهاي اجتماعي (از جمله روحانيان) در دوره‌ مورد بررسي داوري‌اي هست كه با داوري و نتيجه‌گيري محقق ديگري هرگاه با...

نامه يكي از رهبران صهيونيسم به رضاخان

نامه يكي از رهبران صهيونيسم به رضاخان اسناد به جا مانده از دوران گذشته، اطلاعات شگفت‌انگيزي را دربارة تكاپوي مرموز صهيوني در ايران عصر پهلوي آشكار مي‌سازند. براساس اسناد معتبر تاريخي، سران و رهبران صهيونيسم، در بعضي مقاطع تاريخي، براي اسكان يهوديان در مناطق مختلف جهان و ايجاد دولت يهود، جز فلسطين، سرزمين‌هاي ديگري را نيز در طرح‌هاي خود مدنظر قرار داده بودند. از ميان سرزمين‌هاي مورد نظر، از كشورهاي آرژانتين، اوگاندا،...

روايتي ديگر از عصر پهلوي

روايتي ديگر از عصر پهلوي انگليسي‌ها پس از تصرف نظامي ايران، بر اين كشور و منابع نفتي آن تسلط كامل و دائم يافتند. تسلط كامل بر ايران از طريق حكومت استبدادي نظامي با كودتاي 21 فورية 1921 ممكن گرديد. با توجه به مداركي كه وزارت امور خارجه به تازگي منتشر كرده مشخص شده است كه با وجود انكار انگليسي‌ها، آنها كودتا را برنامه‌ريزي و هدايت كرده‌اند و نيروهاي نظامي و سفارت انگلستان در اين كودتا نقش داشته‌اند. كودتا را رضا ميرپنج كه افسر...

رابطه پنهان و آشكار آمريكا با بهائيان و تأثير آن در ايران

رابطه پنهان و آشكار آمريكا با بهائيان و تأثير آن در ايران بر اساس گزارش‌هاي رسمي، بهائيان از سال 1318 ه.ق فعاليت خود را در ايالت شيكاگو آغاز كردند. بهائيان آمريكا كه تحت حمايت دولت آمريكا بودند، به دستور ميرزا حسينعلي در امر وقف املاك و بناهاي خود به نام بهائيت تلاش فراواني داشتند و هدايايي را جهت تشويق مردم و جذب آنان به بهائيت و گسترش بهائيت، وقف كرده و در اختيار رهبران بهائي قرار مي‌دادند. شناسايي و ثبت املاك بهائيت ابتدا از...

شرح حال‌نويسي از مشاهير تاريخي

شرح حال‌نويسي از مشاهير تاريخي «شرح حال‌نويسي» يا همان نگارش زندگي‌نامه افراد، يكي از روش‌هاي رايج در نويسندگي است كه از ديرباز مورد توجه برخي از نويسندگان قرار داشته و در آن به رويداد‌هاي زندگي مشاهير دين و دانش و بزرگان ادب و سياست پرداخته مي‌شود. آثاري كه امروزه در قالب كتاب يا مقاله در بزرگداشت شخصيت‌هاي علمي، ادبي، مذهبي و... منتشر مي‌شوند، شامل شرح احوال و رخداد‌هاي زندگي اين شخصيت‌هايند كه گاهي هم با مجموعه...

قصر قجر

قصر قجر در زمان سلطنت رضاخان دستگاه اطلاعاتي به معني خاص آن، يعني مركزي كه به جمع‌آوري خبر از كشور هدف اشتغال داشته باشد در ايران وجود نداشت. او همه چيز را از نظميه كه بعدها به شهرباني تغيير نام يافت، مي‌گرفت. سفارتخانه‌هاي ايران در كشورهاي مختلف نيز راه ديگري براي جمع‌آوري اطلاعات بود. رضا شاه كه بقاي حكومت خود را در به بند كشيدن آزاديخوا‌هان مي‌ديد، مدت زيادي از به قدرت رسيدنش نگذشته بود كه «ماركوف» روسي را مأمور بررسي و...

نقش اسناد ساواك در روشن ساختن زواياي تاريك تاريخ

نقش اسناد ساواك در روشن ساختن زواياي تاريك تاريخ 1-نحوه كار ساواك با نگاهي گذرا به اسناد و بقاياي كار ساواك، از لحاظ اداري آن را به سه دوره يعني: دورة اول: تشكيل ساواك و رياست تيمور بختيار، دوره دوم: بازسازي به كمك فردوست و دوره سوم: دوره حاكميت نصيري بر ساواك تقسيم كرد كه شاخصه دوره اول شباهت تهيه و تنظيم گزارش‌هاـ از لحاظ شكل و محتواـ به شهرباني است كه در بندهاي بعد بيشتر توضيح داده خواهد شد و شاخصه دوره سوم تغييرات شكلي و...

آيشمن ايران

آيشمن ايران سرتيپ حسين آزموده دادستان نظامي تهران در دوران كابينه سپهبد فضل الله زاهدي ، از نخستين نظامياني بودكه حبس و شكنجه زندانيان عصر پهلوي را آغاز كرد . او گروه گروه از محبوسين را بي هيچ محاكمه اي به چوبه دار مي سپرد . در نيمه هاي شب به ديدن زندانيان سياسي مي رفت و گروهي را براي مرگ جدا مي كرد ، برخي را دستور مي داد در سحرگاه تيرباران كنند و گروهي را در هواپيما مي نشاند . بعد هم خلبان به سوي كوير قم به پرواز در مي آمدو همه...

تاريخ شفاهي مكمل تاريخ كتبي

تاريخ شفاهي مكمل تاريخ كتبي با گسترش روزافزون علوم در هر يك از رشته‌ها، انتظار به وجود آمدن رشته‌هاي تخصصي نيز وجود دارد. علم تاريخ طي فراز و نشيبهايي كه فراروي آن بود، شاهد گسترش شيوه‌هاي نوين تاريخ‌نگاري بود. با ايجاد مكاتب تاريخ‌نگاري و شيوه‌هاي علمي نگارش، و نيز از سه دهة گذشته با شكل گرفتن تاريخ شفاهي، گامي نوين در مطالعات تاريخي برداشته شد. در اين شيوه، پژوهشگر از چارچوب نوشتاري خارج مي‌شود و با روي آوردن به مصاحبه،...

گزارش ميلسپو از فساد در قشون رضاخان

گزارش ميلسپو از فساد در قشون رضاخان «آرتور ميلسپو» خزانه‌دار آمريكايي ايران كه توسط دولت رضاشاه به اين سمت منصوب شده بود، در سال 1305 هجري شمسي (13 ژوئية 1926 ميلادي) گزارشي از وضعيت فساد مالي در قشون رضاخان منتشر كرد. گزارش ميلسپو در 69 صفحه 14 اينچي و بدون فاصله بين سطرها تهيه شده بود. او در گزارش خود از فساد گسترده، اختلاس و اخاذي افسران قشون خبر مي‌دهد. «ارتش ملي» رضا [خان] كه تشكيل آن را از بزرگترين دستاوردهاي او خوانده و تحسين...

از ميان نامه‌ها

از ميان نامه‌ها «ديويد ويليامسون» كاردار آمريكا در ايران عصر رضا شاه پهلوي در نامه‌اي به وزارت امور خارجه كشورش، به گوشه‌هائي از اختناق رضاخان عليه روحانيت اشاره كرده است. در اين گزارش كه به تاريخ 12 ارديبهشت سال 1308 مخابره شده، چنين مي‌خوانيم: احتراماً به اطلاع مي‌رساند كه اوضاع سياسي داخلي در ماه گذشته بسيار آرام بود... شاه دارد همچنان به جنگ خاموش ولي مؤثرش بر ضد قشر روحاني ادامه مي‌دهد. روش او ساده‌ترين روش است. ملاهاي...

«آليانس» پوشش فعاليت صهيونيستها در ايران

«آليانس» پوشش فعاليت صهيونيستها در ايران يهودي‌ها در قرن نوزده ميلادي با در دست گرفتن قدرت پولي و اقتصادي، جايگاه بسيار ممتاز و ويژه‌اي در اروپا به دست آورده بودند. نفوذ در كانون‌هاي سياسي قدرت، به دست گرفتن اهرم‌هاي تأثير‌گذار فكري و فرهنگي، حضور در اركان حقوقي و مجامع قانونگذاري، موقعيت بسيار مناسبي را براي اين قوم فراهم آورده بود. در چنين دوره‌اي بود كه شماري از رهبران و سران يهود، ترويج و تبليغ انديشة قديمي استقرار...

برگي از پرونده مداخلات روس

برگي از پرونده مداخلات روس مقدمه مرتضي قلي‌خان اقبال‌السلطنة ماكوئي (سردار ماكو)، از طايفة بيات ماكوئي بود. اين خاندان، در اواخر دورة صفويه به اين ناحيه كوچانده شدند و بتدريج توانستند نقش مهمي در تحولات اين منطقه از ايران ايفا كنند و حكومت موروثي اين ناحيه را به دست آورند. اقبال‌السلطنه بعد از مرگ پدرش تيمور‌پاشاخان (حكومت 1291 ـ 1316ق.)، به حكومت اين ناحيه رسيد و وارث اقتدار و ثروت خاندان خويش در اين منطقه گرديد. او در تداوم...

حسنين هيكل نويسنده مصري: انقلاب اسلامي ايران، اولين نمونه در تاريخ است

حسنين هيكل نويسنده مصري: انقلاب اسلامي ايران، اولين نمونه در تاريخ است هيكل نويسنده و متفكر نامدار عرب، از نزديكترين ياران جمال عبد‌الناصر، رئيس جمهوري فقيد مصر بود. هيكل به عنوان سردبير روزنامه كثير‌الانتشار «الاهرام» بيان‌كننده سياست و خط‌مشي رژيم ناصر، به شمار مي‌رفت. تحليلهاي سياسي هيكل در الاهرام، بيشترين خواننده را در دنياي عرب داشت. وي از هواخواهان نهضت ملي ايران بود و پس از كودتاي 28 مرداد 1332 كتابي تحت عنوان...

سند و خاطره در پژوهشهاي تاريخي

سند و خاطره در پژوهشهاي تاريخي پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357، ضمن آنكه تحولي مهم در عرصة سياست جهاني بود، به لحاظ تاريخ‌نگاري هم تأثيرات مهمي در عرصة پژوهش و تحقيق به بار آورد. ورود دو گونه منبع جديد به عرصة پژوهش ـ كه شامل اسناد دولتي نهاد‌هاي سياسي و امنيتي و خاطرات شفاهي است ـ انقلابي در اين عرصه به شمار مي‌آيد. تا پيش از انقلاب برخي اسناد كه اغلب متعلق به خاندانهاي دورة قاجار بود ، مورد استفادة پژوهشگران قرار گرفت. ليكن...

شاه: هيچكس مرا نمي‌خواهد

شاه: هيچكس مرا نمي‌خواهد هاميلتون جوردن رئيس ستاد انتخاباتي جيمي كارتر رئيس جمهور اسبق آمريكا در كتابي تحت عنوان «بحران» به شرح حادثه تسخير سفارت آمريكا در تهران و بازتاب آن در هيأت حاكمه آمريكا و تأثير حضور شاه در آمريكا در تشديد اين بحران پرداخته است. هاميلتون در كتاب خود به تلاش گسترده دولت آمريكا براي پيدا كردن جائي كه حاضر به تحل شاه و خانواده‌اش باشد اشاره مي‌كند تا بتواند از تأثيرات مخرب حضور وي در آمريكا رهائي...

ميدان مشق

ميدان مشق ميدان مشق سابق يا باغ ملي فعلي از ميادين تاريخي تهران با تاريخچه‌اي مملو از مسائل سياسي، اجتماعي، نظامي، فرهنگي و هنري به شمار مي‌آيد. اين محوطه كه از بزرگترين ميدان‌هاي نظامي بوده در حدود 400 متر طول و 400 متر عرض داشته است و مساحت آن بيش از 160 هزار متر مربع ارزيابي شده است كه حدوداً برابر 16 هكتار مي‌باشد، سربازخانه مركزي در آن واقع بوده و نظاميان در آن مشق نظام مي‌كردند. اين ميدان در زمان فتحعلي شاه قاجار (1212 ـ 1250 ه‍....

...

94

...