مقالات

«تخته قاپو»ي رضاخاني

«تخته قاپو»ي رضاخاني مقدمه يكي از سياست‌هاي مهم دولت رضاشاه پهلوي در خصوص ايلات و عشاير ايران، سياست اسكان عشاير يا تخته‌قاپو بوده است. تا قبل از آن، عشاير ايران به شيوه كوچ‌نشيني يا چادرنشيني زندگي مي‌كردند و همه ساله در ايام معيني از سردسير يا ييلاق به گرمسير يا قشلاق و بالعكس مهاجرت مي‌نمودند. اين طرز زندگي در همه ابعاد بر جامعه ايران تأثير بسيار گذاشته بود. زندگي عشاير نوعي از زندگي سنتي بود. آنها برخلاف تحولات جديد...

اولين ملاقات من با آيت‌الله

اولين ملاقات من با آيت‌الله حسنين هيكل سردبير روزنامه الاهرام مصر و همقدم جمال عبدالناصر در كتاب «ايران كوه آتشفشان» اولين ملاقات خود با آيت‌الله كاشاني را چنين توصيف مي‌كند: «اولين ملاقات من با آيت‌الله به وسيله دكتر فاطمي انجام شد... وقتي كه از خيابان شاه سوار تاكسي شدم آدرس منزل آيت‌الله را به راننده گفتم. راننده تاكسي ابتدا نگاه تندي به من كرده و گفت: تو مي‌خواهي بروي منزل آيت‌الله؟ پس چرا نمي‌گويي برو منزل...

از كيسه خليفه!

از كيسه خليفه! سرلشكر حسن ارفع در سفر تركيه از جمله ملتزمان ركاب پهلوي بود و خاطره‌هايش از اين سفر جالب و خواندني است. سرلشكر ارفع خاطرات خود را درباره اين سفر با مقدماتي از اختلافات مرزي دو كشور و حل آنها آغاز كرده است. او مي‌گويد: «من عضو هيأت تحديد حدود و حل اختلافات بودم. در اين هيأت كساني چون محمدعلي فروغي و رشدي آراس شركت داشتند. يك روز كه من و يك سرهنگ ترك بر سر موضوعي مورد اختلاف با حرارت بسيار بحث مي‌كرديم رشدي آراس گفت:...

آبروريزي اعليحضرت!

آبروريزي اعليحضرت! عليقلي اردلان از رجال سياسي عصر پهلوي اول و دوم بود. او از دي 1334 تا فروردين 1337 وزير خارجه بود و سپس در ارديبهشت اين سال به سمت سفيركبير ايران در واشنگتن تعيين شد و به واشنگتن رفت. هنگامي كه اردلان سفيركبير ايران در واشنگتن بود محمدرضا پهلوي يك سفر غيررسمي به آمريكا نمود و در يكي از هتل‌هاي بزرگ آن كشور مسكن گزيد و يك ميهماني خصوصي دائر كرد كه فقط جمعي از رجال آمريكا در آن شركت داشتند. در همان روز شاه به هنگام...

معرفي كتابپنجاه سال تاريخ با پان‌ايرانيست‌ها

معرفي كتابپنجاه سال تاريخ با پان‌ايرانيست‌ها «پنجاه سال تاريخ با پان‌ايرانيست‌ها» از جمله آثاري است كه در لس‌آنجلس توسط «شركت كتاب» در شمارگان يكهزار جلد در دي ماه 1379 به چاپ رسيد. نويسنده در مقدمه‌اي تحت عنوان «پيش از خواندن» سعي كرده است توضيحاتي را براي غريب‌نويسي خود عرضه دارد، اما شايد حتي پارسي‌نگاران بسيار با وسواس نيز چنين تشتتي را در نگارش زبان فارسي برنتابند. همچنين در بخش سرآغاز مي‌خوانيم: «به راستي...

در نفي مشروطه

در نفي مشروطه «مشروطه‌اي كه از ديگ پلوي سفارت انگليس بيرون بيايد به درد ما ايراني‌ها نمي‌خورد.» اين جمله شايد كليدي‌ترين اظهارنظر شيخ‌فضل‌الله درباره مشروطه باشد. شيخ‌فضل‌الله خود از طرفداران مشروطه بود اما بيش از آن هوادار اسلام بود. «من والله با مشروطه مخالفت ندارم، با اشخاص بي‌دين و فرقه ضاله و مضله مخالفم كه مي‌خواهند به مذهب اسلام لطمه وارد بياورند. روزنامه‌ها را كه لابد خوانده‌ايد كه به انبيا و اوليا توهين...

اختناق مطبوعاتي در عصر رضاخان

اختناق مطبوعاتي در عصر رضاخان چكيده مطبوعات به‌عنوان ابزاري آگاهي‌دهنده و جهت بخش به افكار عمومي نقش غيرقابل انكاري در حركت جوامع امروزي داشته‌اند. در ايران نيز تا به امروز اين نقش با فراز و فرود تداوم يافته است. در دوره مورد مطالعه ما در اين مبحث 1304 ـ 1302 ه‍ ش مقارن با نخست‌وزيري سردار سپه و گذار به سوي كسب سلطنت، مطبوعات در كنار جهت‌دهي به افكار عموم مردم، مشمول سياست‌هاي سركوبگرانه رضاخان شدند، اين مقاله كوششي است براي...

اسرائيل؛ الگوي دو حزب مردم و مليون!

اسرائيل؛ الگوي دو حزب مردم و مليون! يكي از كساني كه رهبران هر دو حزب مردم و مليون براي ساماندهي به تشكيلات، فعاليت و آشنايي بيشتر با امور مختلف حزبي دست به دامان او شدند، مئير عزري نخستين نماينده‌ي سياسي دولت اسرائيل در تهران بود. مئير عزري در خاطراتش مطالبي دربارة دو حزب مردم و مليون آورده كه در حقيقت ماهيت فرمايشي بودن هر دو حزب را افشا كرده است: در سال 1958 كه به ايران آمدم، دو حزب در اين كشور به تازگي برپا شده بود. حزب مردم كه...

بازخواني زمينه ها و روند قيام گوهرشاد

بازخواني زمينه ها و روند قيام گوهرشاد مقدمه قيام گوهرشاد را مي‌توان تقابل روحانيت مشهد با مظاهر بي‌ديني و مذهب زدايي رضاخان تفسير کرد. با تثبيت پايه هاي سلطنت پهلوي، رضاخان که قدرت مطلقه را در دست داشت سعي کرد با پياده کردن آنچه که او خود پيشرفت و تعالي جامعه مي‌خواند از دول اروپايي و غربي عقب نماند. وي آغاز ترقي مردم ايران را در ظاهر شدن زنان در جامعه و بي حجابي آنها دانست و پس از سفري که به ترکيه داشت، سعي کرد با تمسک به...

بازخواني زمينه ها و روند قيام گوهرشاد

بازخواني زمينه ها و روند قيام گوهرشاد مقدمه قيام گوهرشاد را مي‌توان تقابل روحانيت مشهد با مظاهر بي‌ديني و مذهب زدايي رضاخان تفسير کرد. با تثبيت پايه هاي سلطنت پهلوي، رضاخان که قدرت مطلقه را در دست داشت سعي کرد با پياده کردن آنچه که او خود پيشرفت و تعالي جامعه مي‌خواند از دول اروپايي و غربي عقب نماند. وي آغاز ترقي مردم ايران را در ظاهر شدن زنان در جامعه و بي حجابي آنها دانست و پس از سفري که به ترکيه داشت، سعي کرد با تمسک به...

پرداخت رشوه‌ براي كسب‌ شناسايي سياسي!

پرداخت رشوه‌ براي كسب‌ شناسايي سياسي! ارتشبد فردوست درباره شناسايي اسرائيل و پيامدها و آثار بعدي آن چنين اظهار كرده است: «محمدرضا رژيم اسرائيل را به طور دو فاكتو به رسميت شناخت و همين كافي بود تا اسرائيل به طور غيررسمي سفارت خود را در تهران داير كند. اين روابط به حدي گسترش يافت كه محمدرضا چند پايگاه برون‌مرزي خود با كشورهاي عربي منطقه را به اسرائيل واگذار كرد و سازمان اطلاعاتي اسرائيل پس از قدرت‌هاي بزرگ فعال‌ترين سرويس...

مفاسد مالي در عصر هويدا

مفاسد مالي در عصر هويدا يكي از خصوصيات دوران حكومت «هويدا» گسترش فساد در ابعاد مختلف بود و فساد مالي منشأ بسياري از مفاسد ديگر به شمار مي‌رفت. «فرد. جي. كوك» در 27 فروردين 1344 طي مقاله‌اي در مجلة نيشن با استفاده از اسناد و مدارك، اختلاس‌ها و خيانت‌هايي از هيئت حاكمة رژيم شاه را در رابطه با دوبيليون دلار پول نقدي كه امريكا به ايران پرداخته بود پرده برداشت. ترجمة فارسي اين مقاله به صورت كتابي به نام «رازبيليون دلار» در سال 57...

منصور روحاني طراح تخريب كشاورزي ايران

منصور روحاني طراح تخريب كشاورزي ايران منصور روحاني؛ مجري طرح تخريب كشاورزي در ايران منصور روحاني1 يكي از نامدارترين دولتمردان رژيم پهلوي است. او يكي از كاركشته‌ترين وزيران كابينه‌ي اميرعباس هويدا و از ديگر رانت‌خواران بهائي اين دوره بود. روحاني به مدت چهارده سال هدايت وزارتخانه‌‌ي آب و برق، كشاورزي و منابع طبيعي (از اسفند ماه 1342 تا مرداد ماه 1356) را به‌عهده داشت و به‌عنوان يكي از مهره‌هاي ثابت و پرقدرت در كابينه‌ي...

چند برگ از پرونده يك دودمان

چند برگ از پرونده يك دودمان گاهي بيان رويدادها و اشاره به حوادثي كه در تاريخ عملكرد دودمان به وقوع پيوسته، از هر داوري ديگري راجع به خوب و بد آن دودمان مؤثرتر است. مهم آن است كه بيان روايتها به دور از تحريف وجب و بغض و اعمال سليقه باشد. متن زير بيان چند رويداد از عملكرد سران حكومت پهلوي است كه از منابع مستند تهيه شده است. باهم مي‌خوانيم: بحرين را شوهر داديم! در 24 ارديبهشت1349 دولت در گزارشي به مجلس شوراي ملي، گزارش دبيركل سازمان...

رجال عصر پهلوي هژبر يزداني

رجال عصر پهلوي هژبر يزداني »هژبر يزداني فرزند رضاقلي، در 1313 ش در سنگسر 1 از توابع سمنان متولد شد. او از جمله عناصر مهم و كليدي در صحنة اقتصادي رژيم پهلوي بود كه با حمايت بهائيان و دربار پهلوي به ثروتي مثال زدني و بي‌مانند رسيد. از دوران كودكي و نوجواني وي اطلاع زيادي در دسترس نمي‌باشد. مادر فرح پهلوي وي را چنين توصيف نموده است: «هژبر يزداني در حلقه‌ي دوستان و نزديكان شمس پهلوي قرار داشت. من بارها، هژبر را با آن صورت گوشت آلود و...

اصطبل ساواك در نيويورك

اصطبل ساواك در نيويورك در سال 1355 هجري شمسي ملك بزرگي توسط يك ايراني در شهر نيويورك خريداري شد تا در آن ساختمان‌سازي شود. در آن زمان گفته شد ايراني مذكور ملك مورد نظر را براي احداث يك مركز بزرگ لبنياتي خريداري كرده است. بعد گفته شد اين ملك قرار است به يك مزرعه تبديل شود كه در داخل آن يك اصطبل بزرگ ساخته شود. حتي گفته شد كه اين پروژه توسط تعدادي از ايرانيان مقيم نيويورك خريداري شده است. گزارش متفاوت بعدي حكايت از آن مي‌كرد كه در...

نقد كتاب ما چگونه ما شديم

نقد كتاب ما چگونه ما شديم «ما چگونه ما شديم» عنوان كتابي است كه توسط دكتر صادق زيبا‌كلام به رشته تحرير درآمده است. اين كتاب نخستين بار در سال 1374 به بازار كتاب عرضه و از آن پس بارها تجديد چاپ گرديده به طوري كه در سال 1384، انتشارات روزنه چاپ سيزدهم آن در شمارگان 2000 نسخه به بازار كتاب عرضه داشته است. گفتني است در آخرين چاپ از اين كتاب مجموعه‌اي از نقدهاي صورت گرفته برآن به همراه پاسخ‌هاي نويسنده، به چشم مي‌خورد كه اقدامي مؤثر در...

دردسر سفير هند

دردسر سفير هند در سال 1330 هنگامي كه شكايت انگليس از ايران به علت ملي شدن صنعت نفت مطرح شد (ماه مهر) در رسيدگي به اين شكايت در دادگاه داوري بين‌المللي لاهه، جنب و جوش خبرنگاري من زيادتر شد و هر روز از گوشه و كنار مملكت خبرهايي دست اول گير مي‌آورم كه در روزنامه كيهان چاپ مي‌شد. در آن زمان به علت اينكه در سرويس سياسي روزنامه كيهان خبرنگار بودم، اغلب به سفارتخانه‌هاي خارجي سر مي‌زدم. يكي از اين سفرا «دكتر تاراچز» سفير هند بود كه...

دروغگويي شاه

دروغگويي شاه كتابي كه فريدون هويدا برادر اميرعباس هويدا نخست‌وزير 13 ساله شاه تحت عنوان «سقوط شاه» به رشته تحرير درآورده كوشش ديگري است براي آگاهي مردم از خدمتگزاران رژيم سابق، و تكراري است از قصة شاه و دربار و اوضاع حاكم بر كشور در آن روزها، كه فساد و خيانت و وطن‌فروشي رونقي داشت... و عجيب است كه اين قصه هر چه گفته شود، باز نامكرر است. نويسنده كتاب كه به لطف صدارت برادرش به جاه و مقامي رسيد در چند ساله آخر رژيم شاه مقام سفارت...

اين سند را بخوانيد

اين سند را بخوانيد در نظام اداري و اجتماعي حكومت پهلوي، فساد، دزدي، رشوه‌خواري، اختلاس و خيانت به حقوق مردم، پديده‌اي رايج شده بود. سند زير يكي از هزاران شاهد اين مدعاست. با هم بخوانيم. * * * به: 341 شماره: 12030/10 ه‍ از: 10 هي‍ 3 تاريخ: 22/8/57 موضوع: تشكيل جلسه كلوپ روتاري در ساعت 1300 روز فوق [27/7/57] جلسه هفتگي كلوپ روتاري اصفهان در هتل كورش با حضور 21 نفر از اعضا تشكيل گرديد. در اين جلسه آقاي اسحق‌نژاد كارمند بازنشسته گمرك ميهمان آقاي علي...

نقد كتاب«خاطرات علي اميني»

نقد كتاب«خاطرات علي اميني» خاطرات علي اميني اولين پروژه طرح تاريخ شفاهي ايران در مركز مطالعات خاورميانه دانشگاه هاروارد به حساب مي‌آيد كه به كوشش حبيب لاجوردي ثبت و ضبط شده است. اين اثر در ايران توسط انتشارات «صفحه سفيد» در تيرماه 1383 منتشر شد. مسعود بهنود در مقدمه‌اي بر كتاب كه از آن به عنوان نقد اين خاطرات ياد شده است مي‌نويسد: «كتاب خاطرات علي اميني، حاصل مصاحبه 6 ساعته حبيب لاجوردي در سال 1360 در پاريس با علي اميني است، ......

اندرزهاي تاريخ

اندرزهاي تاريخ براي بيان تاريخ، مانند هر علم ديگري در ابتدا مجبوريم كلياتي را مطرح نماييم تا به نقاط اصلي موضوع بحث بهتر و با حدود مشخص توجه كنيم. 1- تعريف تاريخ: براي تاريخ معاني و تعاريف گوناگوي گفته‌اند و از جمله «تعيين كردن مدتي از ابتداي امري عظيم و قديم و مشهور تا ظهور امر ثاني كه دنبال اوست». اين تعريف و معني بيشتر به خود تاريخ اتكاء دارد تا به موضوعات تاريخ كه نظر ما متوجه آنهاست؛ بنابراين از تعريف ديگري استفاده...

فيضيه و طالبيه

فيضيه و طالبيه پس از آن كه امام خميني در اسفند 1341، براي مقابله با ترفندهاي رژيم شاه عيد نوروز 1342 را تحريم و عزاي عمومي اعلام كرد و اين اعلام با حمايت و همراهي روحانيت و مراجع روبرو شد، شاه درصدد رويارويي مستقيم با روحانيت برآمد. به همين دليل در روز 2 فروردين 1342 كه مصادف با وفات امام جعفر صادق(ع) بود مجالس متعدد عزاداري و روضه‌خواني در شهر قم برپا شد و سخنرانان مذهبي به سخنراني و روضه‌خواني پرداختند. يكي از اين مجالس در منزل امام...

يزد در بهار 1357

يزد در بهار 1357 بهار سال 1357 در حالي آغاز شد كه رويدادهاي نيمه دوم سال 56، كشور ايران را به باور تازه‌اي از مبارزه عليه رژيم ديرپاي شاهنشاهي رسانده بود. نطفة اين باور با واكنشهايي كه مردم در برپايي مراسم گرامي داشت آيت‌الله سيدمصطفي خميني نشان دادند بسته شد؛ چند روز بعد در 19 دي ماه شهر قم ماهيت و جوهره خود را نشان داد و سپس در 29 بهمن تبريز، بالاي برومند خويش را به رخ كشيد. با شروع سال 1357 رسانه‌هاي خارجي از تكرار اخباري كه خبرگزاري...

قيام سيدعبدالحسين لاري

قيام سيدعبدالحسين لاري يكي از مشهورترين رهبران مذهبي – سياسي فارس در اواخر عصر قاجار و دوران پرتلاطم مشروطيت و پس از آن، آيت‌الله سيدعبدالحسين لاري است. او كه از جمله شاگردان «ميرزاي شيرازي» محسوب مي‌شد،(1) در 1309 ه‍ ق /1892م(2) به دعوت شورايي از تجار(3) و بنا به توصية استاد خود(4) جهت حل و فصل مشكلات مذهبي و سياسي جنوب ايران و حمايت از قشر قدرتمند تجار در مقابل تعديات حكام محلي(5) وارد لارستان گرديد. لارستان(6) عنوان عمومي منطقة بزرگي...

غربت تاريخ

غربت تاريخ قل سيروا في‌الارض فانظروا كيف كان... دوازده ساله بودم كه به مدرسة راهنمايي دكتر حسابي كه يكي از مدارس نمونه شهر شيراز بود وارد شدم. در دوران ابتدايي دانش‌آموز ممتازي بودم و معدل كلاس پنجم من 65/19 بود. روز يكشنبة اول سال بود و روز دوم سال تحصيلي كه پيرمردي كه ريش و سبيل خود را تراشيده بود وارد كلاس شد و خود را به عنوان معلم تاريخ آموزشگاه معرفي كرد. در جلسة دوم، وي درس را آغاز كرد و به بحث آريائي‌ها و مادها رسيد و اين در...

بدنامي خاندان سلطنتي در سوئيس

بدنامي خاندان سلطنتي در سوئيس در سالهاي اوليه دهه 1970 كه ثروت خانوادة شاه به چند برابر نسبت به گذشته افزايش يافته بود، سلسله پهلوي عصر طلائي خود را مي‌گذراند. در ژانويه 1972 بناي جديدي در محوطه پشت ويلاي «سوورتا» در سن موريتس به عنوان ورزشگاه اختصاصي شاه و ملكه ساخته شد، كه در آن بهترين و مدرن‌ترين وسايل ورزشي وجود داشت. ولي علي‌رغم آن همه مخارج سرسام‌آور شاه در سوئيس، هر سال كه مي‌گذشت ناخرسندي مردم سوئيس از سفرهاي شاه به...

درس‌هاي تاريخ

درس‌هاي تاريخ در زندگي انسان‌ها وقايع بسياري رخ مي‌دهد، اما همه آنها در تاريخ ثبت نمي‌شوند. اين از آن روست كه در تاريخ، فقط وقايع «مهم» مورد توجه قرار مي‌گيرند. اگر قيد «مهم بودن» را براي وقايع جهت ثبت در تاريخ مورد توجه و دقت كافي قرار دهيم، نيك درمي‌يابيم كه از ميان انبوه وقايع و شمار فراوان فعاليت‌هاي انساني، آنچه كه بزرگ، تأثيرگذار، سرنوشت‌ساز، تعيين‌كننده، نقطه عطف، دگرگون‌ساز و حيات‌بخش است، «مهم» به شمار...

اولين مصاحبه امام

اولين مصاحبه امام «لوسين ژرژ» خبرنگار روزنامه فرانسوي لوموند در چهارم ارديبهشت 1357 موفق به انجام مصاحبه جامعي با امام خميني گرديد. اين مصاحبه كه خبرنگار لوموند آن را اولين مصاحبه آيت‌الله خميني ناميده عليرغم اختناق سياسي حزب بعث صورت گرفت. لوسين ژرژ درباره اين مصاحبه كه متن آن در 16 ارديبهشت 1357 در لوموند به چاپ رسيد، چنين مي‌نويسد: از آغاز سال جاري مسيحي، قيامهاي بزرگي مرتباً در ايران، از قم گرفته تا تبريز، به وقوع پيوسته و...

ساواك و ارتش در آخرين روز

ساواك و ارتش در آخرين روز چرا شوراي عالي نيروهاي مسلح پس از دو ساعت ونيم بحث و بررسي به اتفاق آراء بي‌طرفي ارتش را تصويب كرد؟ جلسه شوراي فرماندهان ارتش در ساعت 30/10 روز 22 بهمن ماه 1357 با حضور 27 نفر فرماندهان، معاونين، رؤسا و مسئولين سازمان‌هاي نيروهاي مسلح شاهنشاهي به شرح زير تشكيل گرديد: ارتشبد عباس قره‌باغي رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران. ارتشبد جعفر شفقت وزير جنگ ارتشبد حسين فردوست رئيس دفتر ويژه اطلاعات. سپهبد هوشنگ حاتم...

...

96

...