مقالات

زمين خواران در عصر پهلوي

زمين خواران در عصر پهلوي رضاخان پس از كنار زدن سلسله قاجار ادارة امور ايران را به دست گرفت. او كه در طول بيش از شانزده سال زمامداري خود، علاقه بسياري به زمين و املاك داشت با توسل به شيوه‌هايي چون مصادره اموال و املاك افراد مغضوب، ضبط اموال مجهول‌المالك، خريد املاك از مالكان عمده با قيمت‌هاي بسيار نازل، قبول هدايا، خريد مستغلات و اراضي مزروعي به مبلغ پايين‌تر از قيمت بازار از مالكان مرعوب، و يا از طريق تحت فشار گذاشتن مالكان...

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي گزارش دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي دانشگاه اصفهان – دانشكده ادبيات علوم انساني – 11 آذر 1383 امروزه ورود رسمي «تاريخ شفاهي» Oral History به عرصه تاريخ‌نگاري در بسياري از مراكز علمي و تحقيقاتي و دانشگاهي جهان، چشم‌اندازي در مقابل مورخين و محققين گشوده است. با طرح تاريخ شفاهي فرصتي به دست آمد تا با موضوعات، وقايع و حوادث و پديده‌هاي تاريخي و زواياي پنهان و پيداي آنها از منظري نو نگريسته شود....

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان»

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان» كتاب «شاهد زمان» به قلم دكتر كاظم وديعي براي نخستين‌بار در سال 2007م توسط نشر «دايره مينا» در پاريس منتشر شد. در مقدمه بدون امضا و تاريخي كه بر اين اثر تحت عنوان «درباره نويسنده» به چاپ رسيده است مي‌خوانيم: تجربيات وسيع، او را به نگارش نوع جديد از خاطرات كشاند كه حاصل آن در دست شماست. نگاه او بر محيط خود است و خود در آن غرق مي‌شود. آثار چاپ نشده وي در غربت كم نيست و اينك «ايام نكبت» را مي‌نويسد: در آخرين...

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران ايران عزيز داراي مرزهايي گسترده و طولاني است. اين مرزها شامل مرزهاي خشكي و آبي است كه شكل و اندازه كنوني آنها حاصل يك دوره طولاني از تحولات تاريخي محسوب مي‌شود. در طول تاريخ كهنسال اين مرز و بوم همواره مردان و زنان شجاع و فداكار براي دفاع از مرزهاي ميهن و حفظ عزت و آزادگي و سربلندي خود و فرزندانشان كوشيده‌اند. در كنار آنان شاعران، نويسندگان و به خصوص مورخان نيز با قلم و سخن خويش عشق به...

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران امام خميني(ره) روز 7 دي 1358 در ديدار «حامد الگار» نويسنده و متفكر مسلمان آمريكايي با ايشان به تشريح و تحليل تاريخ ايران و مقايسه حكومت اسلامي با ساير حكومت‌ها و فلسفه انقلاب اسلامي در ايران پرداختند. بخشي از اظهارات ايشان به نقش انگليس در رويارويي با ارزش‌هاي ديني در جامعه ايران و نقش خاندان پهلوي در عهده‌داري اين مسئوليت اختصاص داشت. توجه خوانندگان گرامي را به اين بخش از فرمايشات امام...

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام هر چند از ايران باستان كتابي تاريخي بر جاي نمانده، اما از اشاره‌هاي مورخان يوناني مي‌توان دريافت كه سنت تاريخ‌نويسي در ميان ايرانيان نيز وجود داشته است و دست كم سالنامه‌هايي كه دربردارنده فهرست رويدادها بوده‌اند، در دربارهاي سلطنتي تدوين و نگهداري مي‌شده‌اند. اين سالنامه‌ها ادامه سنت رويدادنگاري آشوريان و بابلي‌ها بود. پس از ورود اسلام به كشورمان، سنت تاريخ‌نگاري در...

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي پيشگفتار سوءاستفاده از قدرت در جمع مال و ثروت، خصلت شوم و ناپسندي بود كه از دربار پهلوي به وابستگان و اطرافيان تا مسئولين ارگان‌هاي مختلف سرايت كرده بود. نمونه اسناد و مداركي كه از سفارت آمريكا به دست ملت ايران افتاد، نشان مي‌دهد كه آمريكائي‌ها، كاملاً در جريان فساد گسترده رژيم، قرار داشته‌اند. به عنوان مثال به موارد ذيل توجه كنيد: «علاقه اشرف پهلوي به تجارت و فعاليت‌هاي بازرگاني كه اغلب از...

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس به همت پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، نخستين همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس در ساختمان گنجينه اسناد ملي برگزار شد. در اين همايش كه با هدف ايجاد ارتباط و هماهنگي ميان مراكز دست‌اندركار حفظ و حراست از اسناد جنگ تحميلي و فراهم‌سازي زمينه عرضه اسناد به محققان و پژوهشگران تشكيل شد، كارشناسان و صاحب‌نظران و اساتيد دانشگاه به طرح ديدگاه‌هاي خود راجع به اهميت اسناد و چگونگي دسترس‌پذير كردن آنها بيان...

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم بخش عمده مفاسد اداري، مالي، اخلاقي و اجتماعي و عوامفريبي‌هاي عصر پهلوي دوم در دوران 13 ساله نخست‌وزيري هويدا صورت گرفت. بدون ذكر مقدمه با هم نمونه‌هايي از رويدادهايي كه در آن دوران به وقوع پيوسته بود، مي‌خوانيم: نويسنده كتاب «ايران، سراب قدرت» در مورد اشرف خواهر دوقلوي شاه مي‌نويسد: «نقش اشرف از سال‌هاي اول دهه 1970 به بعد كمتر علني بوده است ولي با وجود اين اشرف يكي از چهره‌هاي اساسي حكومت شاه...

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي با استقرار و سلطه دولت كودتايي و وابسته رضاخان در سوم اسفند 1299 سياست‌ها و برنامه‌هاي جديدي در راستاي استراتژي استعمار غرب به اجرا درآمد. بر اساس شناخت و اهداف بلندمدت سلطة بريتانيا در منطقه خاورميانه، به ويژه ايران، اسلام مهم‌ترين تهديد براي منافع آنها بود. از اين رو حذف اسلام از صحنة سياسي و فرهنگي از اصول استراتژيك سلطة انگليس بر منطقه قرار گرفت. ترويج و انتشار تفكر ملي‌گرايي و...

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه «هرولد. جي. ماينور» دبير سفارت آمريكا در تهران دو هفته قبل از ورود نيروهاي متفقين به ايران و سقوط رضاشاه، گزارشي از وضعيت جامعه ايران به كشورش ارسال كرده بود. اين گزارش را با هم مي‌خوانيم: «شكي نيست كه اين توده‌هاي تيره‌بخت واقعاً ناراضي‌اند. ... بهره‌كشي و استثمار توده‌ها واقعاً از اين بيشتر نمي‌شود، و اين دقيقاً‌ همان چيزي است كه توجهم را جلب مي‌كند و آن را با افرادي از اقشار مختلف...

وزيرمختار بدشانس

وزيرمختار بدشانس فرانسه از موفقيت بريتانيا در نشاندن رضاخان به تخت پادشاهي بسيار ناراحت بود. «موري» كاردار آمريكا در تهران در يادداشتي مورخ 6 نوامبر 1926 مي‌نويسد: «آقاي نوري كاردار ايران، سپس اتفاق بسيار عجيب زير را نقل كرد كه تمام كساني كه امكان توطئه‌چيني و رسوايي‌هاي بعد از آن را در خاور نزديك دست كم مي‌گيرند بايد نصب‌العين خود قرار بدهند. از قرار معلوم آقاي «لوسين بونزون» وزيرمختار فرانسه در ايران، يكي از كارمندان...

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم روز 23 آذر 1357 اميرخسرو افشار وزيرخارجه رژيم شاه به اتفاق پرويز راجي سفير شاه در لندن راهي وزارت خارجه انگليس شدند تا با «ديويد اوئن» وزير خارجه بريتانيا ملاقات كنند و از وي بخواهند كه حمايتهايش را از دولت شاه كاهش ندهد. پرويز راجي گزارشي راجع به آن ملاقات دارد كه با هم مي‌خوانيم: ساعت پنج و نيم بعد از ظهر به اتفاق اميرخسرو افشار و حسين اشراقي عازم وزارت خارجه شديم...

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي»

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي» دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران در بخش تلخيص و بررسي كتب تاريخي، گزيده‌اي از كتاب «خاطرات دكتر محمدعلي مجتهدي» به نقد كشيده است. دكتر مجتهدي در سال 1361 به منظور پاره‌اي معالجات به خارج كشور رفت و تا سال 1367 يعني زمان ضبط خاطرات، براي مداواي نارسايي قلب نوه‌اش در شهر نيس اقامت گزيد. در اين سال علي‌رغم اينكه عوارض ناشي از سه بار سكته وي را رنجور ساخته بود، به دعوت فارغ‌التحصيلان دبيرستان...

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه «جان گونتر» نويسنده آمريكايي در كتابش با عنوان «در درون آسيا» كه در سال 1939 منتشر ساخت، فصلي را به رضاشاه اختصاص داده است. گونتر درباره زندانيان سياسي عصر رضاشاه مي‌نويسد: «نه محاكمه‌اي وجود دارد، و نه حكم دادگاهي. خصم بايد از ميان برداشته شود، و اگر مرگش بنا به مصلحت ضرورت يابد، نه با تبر ميرغضب و گلوله تفنگ جوخة اعدام كه با روش ملودرام‌تر خوراندن سم به سراغش مي‌آيد. آنهايي كه روش فوق را...

خاطرات آقابكف

خاطرات آقابكف يكي از حوادث مهمي كه تأثير فراواني در اوضاع سياسي ايران گذاشت و سبب شد دولت ايران از مناسبات خود با روسها بكاهد، انتشار خاطرات «ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف» مأمور عالي‌رتبه «گ.پ.اُ» (سازمان امنيت شوروي» بود. آقابكف، از ارامنة تركستان پس از خدمت در ارتش سرخ، از 1920 به سازمان چكا پيوست. پس از تبديل سازمان چكا به گ.پ.اُ، آقابكف نيز همچنان به كار خود در اين سازمان ادامه داد. او در مأموريت‌هاي مختلفي، به افغانستان و ايران و...

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها بسم‌الله الرحمن الرحيم خلف لكم عبر من آثار الما ضين قبلكم موزه، گنجينة آثار باستاني كلمة موزه از ريشه يوناني موزيون (Mouseion) گرفته شده است. در يونان قديم، معابد رب‌النوع‌هاي يوناني بدين نام خوانده مي‌شده‌اند؛ به همين جهت به مرور زمان براي هر مكاني كه در آن آثار مقدس و گرانبها نگهداري مي‌شد، به كار رفته است، خواه اين آثار ارزشمند مربوط به دوران گذشته و خواه مربوط به زمان حاضر...

نگاه لرد كرزن به خليج فارس

نگاه لرد كرزن به خليج فارس مقدمه از جمله شرق‌شناسان و سفرنامه‌نويساني كه در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم دو بار به ايران سفر كرده، جرج ناتانيل كرزن بوده است. وي در سال 1889م براي اولين بار با عنوان خبرنگار به ايران سفر نمود. كرزن درباره علت اين سفر چنين مي‌نويسد: «هنگامي كه راجع به موضوع موردنظر خود [ايران] بررسي بيشتري نمودم به اين حقيقت پي بردم كه منابع اطلاعاتي ما در باب ايران بسيار ناقص است». غايت سفر وي به ايران تأليف سياسي...

حمايت والاحضرت از توليدات داخلي!

حمايت والاحضرت از توليدات داخلي! روزنامه اطلاعات در تاريخ چهارشنبه هفتم بهمن 1326 در صفحه آخر خود خبري را در قسمت بالا و وسط صفحه به چاپ رساند تحت اين عنوان كه «والاحضرت اشرف پهلوي از اين پس از پارچه‌هاي وطن براي خود لباس درست خواهند كرد.» اين خبر به بازديد اشرف پهلوي از كارخانه پارچه‌بافي «وطن كازروني» اختصاص دارد. در اين خبر آمده است: والاحضرت امروز، براي تشويق از صنايع داخلي به اين نمايشگاه تشريف آورده بودند و با حضور چند تن...

چرا مجلس اول به توپ بسته شد؟

چرا مجلس اول به توپ بسته شد؟ چكيده ماه رمضان 1322 ه‍ ق را مي‌توان آغاز حركت مردم براي تغيير رژيم استبدادي به مشروطه دانست. زيرا در اين زمان بود كه حوادث يكي پس از ديگري آزاديخواهان را به خيزش واداشت و براي سخنوران و واعظان نيز زمينه فراهم گرديد تا بتوانند سهم خود را در اين ميان ايفا نمايند. نهايتاً پس از مهاجرت اعتراض‌آميز علما به قم و پافشاري و حمايت مردم از آنها بود كه در سال 1324 ه‍ ق (1285ش) مظفرالدين‌شاه قاجار فرمان مشروطيت را...

گردهمايي مطبوعاتي!

گردهمايي مطبوعاتي! روز دوشنبه بيست و يكم مهر از طرف اداره تبليغات به وسيله راديو دعوتي از كليه ارباب جرايد به عمل آمد كه در سالن سخنراني موزه ايران باستان جهت ترتيب توزيع پانصد تن كاغذ اجتماع نمايند. وقتي كه وارد موزه شدم در حدود يكصد نفر پشت در سالن جمع شده بودند. صداي سوت و جيغ و فرياد از داخل سالن به گوش مي‌رسيد. قريب دو هزار نفر در سالن اجتماع كرده بودند. قبلاً آقاي بشير فرهمند طي سخنراني كوتاهي جريان اقدامات دولت را جهت...

عوامل مؤثر در روابط رژيم شاه با اسرائيل

عوامل مؤثر در روابط رژيم شاه با اسرائيل با تأسيس دولت اسرائيل در ارديبهشت 1327، در فاصله كوتاهي پنجاه كشور جهان آن را به رسميت شناختند و اين دولت به عضويت سازمان ملل متحد درآمد. دولت وقت ايران، براي حفظ منافع اتباع ايراني در فلسطين، كه در نتيجه جنگ اعراب عليه دولت تازه‌تأسيس اسرائيل خسارات بسيار متحمل شده بودند، نماينده‌اي به فلسطين اعزام كرد. محمد ساعد مراغه‌اي، نخست‌وزير وقت ايران با اين بهانه كه موفقيت نمايندة ايران بدون...

استخدام افراد موساد در ساواك

استخدام افراد موساد در ساواك سند زير متن گفت و گوي مقدم رئيس ساواك با هوفي (خوفي) رئيس موساد در تاريخ ششم آبان 1357 است. در اين گفت و گو، با اشاره به دوستي نزديك ايران پهلوي و رژيم صهيونيستي، مقدم رئيس ساواك به نقش بسيار مهم موساد در آموزش مأموران ساواك تصريح و طرح استخدام مأموران بازنشسته موساد از سوي ساواك را به ژنرال هوفي پيشنهاد مي‌كند. در اين مذاكرات،‌ رئيس ستاد موساد از همتاي ايراني خود درباره حوادث مربوط به انقلاب اسلامي...

نقد كتاب خاطرات ابوالحسن ابتهاج

نقد كتاب خاطرات ابوالحسن ابتهاج «خاطرات ابوالحسن ابتهاج» عنوان اثري است كه به كوشش عليرضا عروضي در دو جلد تنظيم شده در لندن توسط انتشارات پاكا پرينت (paka Print) در سال 1991م (1370خ) چاپ و عرضه گرديده و در سال 1371 در ايران توسط «انتشارات علمي» در شمارگان 5500 نسخه منتشر شده است. ناشر ايراني كتاب «خاطرات ابوالحسن ابتهاج»، در متن كوتاهي تحت عنوان «ديباچه ناشر» خلاصه‌اي از زندگينامه وي را عرضه داشته، اما مشخص نكرده كه چگونه امتياز نشر اين...

استحاله مشروطيت توسط انگليس از ديدگاه رهبري

استحاله مشروطيت توسط انگليس از ديدگاه رهبري اشاره: يكي از دغدغه‌هاي اساسي ملت ايران مداخلات بيگانان اعم از روس و انگليس در امور ايران ‏بود. تلاش اين دو قدرت بزرگ براي نابودي استقلال ايران بهترين فرصت‌هاي رشد و توسعه را از ‏كشور ما گرفت. سياست انگلستان عقب نگه داشتن ايران براي حفظ هندوستان و سپس تجزيه و يا ‏بلعيدن كامل ايران بود. روسيه نيز قصد بلعيدن ايران و رسيدن به آب‌هاي خليج‌ فارس را در سر ‏مي‌پروراند. قرباني رقابت و...

بررسي نقش انگلستان در تجزيه و تقسيم ايران

بررسي نقش انگلستان در تجزيه و تقسيم ايران ايران در تاريخ پر فراز و نشيب روابط خارجي خود با قدرت‌هاي بزرگ و استعمارگري چون انگلستان و ‏روسيه (و بعداً آمريكا) روبرو بوده است. در دوران ضعف ايران، كشورهاي مذكور در صدد تكه تكه كردن ‏سرزمين ايران و بلعيدن تكه‌ها برآمده‌اند. در اين مسابقة بريدن و خوردن! گاه منافع نامشروع آنها با هم تضاد ‏يافته و كار به جاهاي باريك كشيده است. در چنين مواقعي ابتدا قدرت‌هاي بزرگ بر سر بلعيدن تكه‌هاي...

چگونه ممنوع‌المنبر شدم

چگونه ممنوع‌المنبر شدم حجت‌الاسلام محمدتقي فلسفي در كتاب خاطرات خود مي‌نويسد: روز بعد از افتتاح مسجد ارك تهران، ‏مصادف با سوم خرداد 1331 شمسي اولين روز ماه مبارك رمضان بود. طبق روال چند سال گذشته كه پس ‏از اقامة نماز ظهر در مسجد شاه منبر مي‌رفتم و مستقيماً از راديو پخش مي‌شد، وارد صحن مسجد شدم. ‏وضعيت غيرعادي بود. عده‌اي كه نزديك درب شبستان بودند در محوطه بيرون ايستاده بودند، تا مرا ديدند ‏شروع به شعار دادن كردند. به داخل...

اولين ديدار وزير مختار آمريكا با رضاشاه

اولين ديدار وزير مختار آمريكا با رضاشاه در اواخر سال 1929، وزارت امورخارجه آمريكا اعلام كرد كه «چارلز كامرهارت» وزيرمختار سابق آمريكا در ‏آلباني، به سمت وزيرمختار جديد آمريكا در ايران منصوب شده است.‏ هارت و خانواده‌اش در اوايل ژانويه 1930 وارد تهران شدند. او طي چهار سالي كه در ايران اقامت داشت، ‏گزارش‌هاي بسيار مفيدي درباره اوضاع سياسي و مالي مملكت به وزارت امورخارجه ارسال كرد. هارت اولين ‏ملاقات خود را با رضاشاه به هنگام...

‏«مدرس» در نگاه كاردار آمريكا

‏«مدرس» در نگاه كاردار آمريكا ‏«والاس موري» چهاردهمين نماينده سياسي آمريكا در ايران بود. او در 1324 شمسي به مقام سفيري در ‏تهران منصوب شد و مدت مأموريتش مانند بسياري ديگر از همكارانش در ايران از نظر زماني محدود و ‏كوتاه بود. همتاي ايراني او در واشنگتن حسين علاء بوده است.‏ والاس موري در اوايل حكومت رضاخان كاردار كشورش در تهران بود. او پس از ملاقاتي كه در 18 مهر ‏‏1303 با مرحوم سيدحسن مدرس رهبر جناح اقليت مجلس شوراي ملي داشت،...

كودتاي 28 مرداد از زبان طراح آن‏

كودتاي 28 مرداد از زبان طراح آن‏ روزنامه كيهان در تاريخ 21 و 26 فروردين 1358 متن مصاحبه كرميت روزولت طراح كودتاي 28 مرداد با ‏روزنامه «لوس‌آنجلس تايمز» چاپ آمريكا را به چاپ رساند. وي در اين مصاحبه براي اولين بار پرده از ‏جزئياتي راجع به اين كودتا برداشته است. با هم اين گزارش را مي‌خوانيم:‏ در سال 1953 آيزنهاور، رئيس‌جمهوري آمريكا طرح رهبري و هزينه كودتايي كه منجر به سقوط دولت ‏دكتر مصدق گرديد فراهم كرد. اينك عامل و اجراكنندة طرح...

...

96

...