مقالات

چند برگ از پرونده يك دودمان

چند برگ از پرونده يك دودمان گاهي بيان رويدادها و اشاره به حوادثي كه در تاريخ عملكرد دودمان به وقوع پيوسته، از هر داوري ديگري راجع به خوب و بد آن دودمان مؤثرتر است. مهم آن است كه بيان روايتها به دور از تحريف وجب و بغض و اعمال سليقه باشد. متن زير بيان چند رويداد از عملكرد سران حكومت پهلوي است كه از منابع مستند تهيه شده است. باهم مي‌خوانيم: بحرين را شوهر داديم! در 24 ارديبهشت1349 دولت در گزارشي به مجلس شوراي ملي، گزارش دبيركل سازمان...

رجال عصر پهلوي هژبر يزداني

رجال عصر پهلوي هژبر يزداني »هژبر يزداني فرزند رضاقلي، در 1313 ش در سنگسر 1 از توابع سمنان متولد شد. او از جمله عناصر مهم و كليدي در صحنة اقتصادي رژيم پهلوي بود كه با حمايت بهائيان و دربار پهلوي به ثروتي مثال زدني و بي‌مانند رسيد. از دوران كودكي و نوجواني وي اطلاع زيادي در دسترس نمي‌باشد. مادر فرح پهلوي وي را چنين توصيف نموده است: «هژبر يزداني در حلقه‌ي دوستان و نزديكان شمس پهلوي قرار داشت. من بارها، هژبر را با آن صورت گوشت آلود و...

اصطبل ساواك در نيويورك

اصطبل ساواك در نيويورك در سال 1355 هجري شمسي ملك بزرگي توسط يك ايراني در شهر نيويورك خريداري شد تا در آن ساختمان‌سازي شود. در آن زمان گفته شد ايراني مذكور ملك مورد نظر را براي احداث يك مركز بزرگ لبنياتي خريداري كرده است. بعد گفته شد اين ملك قرار است به يك مزرعه تبديل شود كه در داخل آن يك اصطبل بزرگ ساخته شود. حتي گفته شد كه اين پروژه توسط تعدادي از ايرانيان مقيم نيويورك خريداري شده است. گزارش متفاوت بعدي حكايت از آن مي‌كرد كه در...

نقد كتاب ما چگونه ما شديم

نقد كتاب ما چگونه ما شديم «ما چگونه ما شديم» عنوان كتابي است كه توسط دكتر صادق زيبا‌كلام به رشته تحرير درآمده است. اين كتاب نخستين بار در سال 1374 به بازار كتاب عرضه و از آن پس بارها تجديد چاپ گرديده به طوري كه در سال 1384، انتشارات روزنه چاپ سيزدهم آن در شمارگان 2000 نسخه به بازار كتاب عرضه داشته است. گفتني است در آخرين چاپ از اين كتاب مجموعه‌اي از نقدهاي صورت گرفته برآن به همراه پاسخ‌هاي نويسنده، به چشم مي‌خورد كه اقدامي مؤثر در...

دردسر سفير هند

دردسر سفير هند در سال 1330 هنگامي كه شكايت انگليس از ايران به علت ملي شدن صنعت نفت مطرح شد (ماه مهر) در رسيدگي به اين شكايت در دادگاه داوري بين‌المللي لاهه، جنب و جوش خبرنگاري من زيادتر شد و هر روز از گوشه و كنار مملكت خبرهايي دست اول گير مي‌آورم كه در روزنامه كيهان چاپ مي‌شد. در آن زمان به علت اينكه در سرويس سياسي روزنامه كيهان خبرنگار بودم، اغلب به سفارتخانه‌هاي خارجي سر مي‌زدم. يكي از اين سفرا «دكتر تاراچز» سفير هند بود كه...

دروغگويي شاه

دروغگويي شاه كتابي كه فريدون هويدا برادر اميرعباس هويدا نخست‌وزير 13 ساله شاه تحت عنوان «سقوط شاه» به رشته تحرير درآورده كوشش ديگري است براي آگاهي مردم از خدمتگزاران رژيم سابق، و تكراري است از قصة شاه و دربار و اوضاع حاكم بر كشور در آن روزها، كه فساد و خيانت و وطن‌فروشي رونقي داشت... و عجيب است كه اين قصه هر چه گفته شود، باز نامكرر است. نويسنده كتاب كه به لطف صدارت برادرش به جاه و مقامي رسيد در چند ساله آخر رژيم شاه مقام سفارت...

اين سند را بخوانيد

اين سند را بخوانيد در نظام اداري و اجتماعي حكومت پهلوي، فساد، دزدي، رشوه‌خواري، اختلاس و خيانت به حقوق مردم، پديده‌اي رايج شده بود. سند زير يكي از هزاران شاهد اين مدعاست. با هم بخوانيم. * * * به: 341 شماره: 12030/10 ه‍ از: 10 هي‍ 3 تاريخ: 22/8/57 موضوع: تشكيل جلسه كلوپ روتاري در ساعت 1300 روز فوق [27/7/57] جلسه هفتگي كلوپ روتاري اصفهان در هتل كورش با حضور 21 نفر از اعضا تشكيل گرديد. در اين جلسه آقاي اسحق‌نژاد كارمند بازنشسته گمرك ميهمان آقاي علي...

نقد كتاب«خاطرات علي اميني»

نقد كتاب«خاطرات علي اميني» خاطرات علي اميني اولين پروژه طرح تاريخ شفاهي ايران در مركز مطالعات خاورميانه دانشگاه هاروارد به حساب مي‌آيد كه به كوشش حبيب لاجوردي ثبت و ضبط شده است. اين اثر در ايران توسط انتشارات «صفحه سفيد» در تيرماه 1383 منتشر شد. مسعود بهنود در مقدمه‌اي بر كتاب كه از آن به عنوان نقد اين خاطرات ياد شده است مي‌نويسد: «كتاب خاطرات علي اميني، حاصل مصاحبه 6 ساعته حبيب لاجوردي در سال 1360 در پاريس با علي اميني است، ......

اندرزهاي تاريخ

اندرزهاي تاريخ براي بيان تاريخ، مانند هر علم ديگري در ابتدا مجبوريم كلياتي را مطرح نماييم تا به نقاط اصلي موضوع بحث بهتر و با حدود مشخص توجه كنيم. 1- تعريف تاريخ: براي تاريخ معاني و تعاريف گوناگوي گفته‌اند و از جمله «تعيين كردن مدتي از ابتداي امري عظيم و قديم و مشهور تا ظهور امر ثاني كه دنبال اوست». اين تعريف و معني بيشتر به خود تاريخ اتكاء دارد تا به موضوعات تاريخ كه نظر ما متوجه آنهاست؛ بنابراين از تعريف ديگري استفاده...

فيضيه و طالبيه

فيضيه و طالبيه پس از آن كه امام خميني در اسفند 1341، براي مقابله با ترفندهاي رژيم شاه عيد نوروز 1342 را تحريم و عزاي عمومي اعلام كرد و اين اعلام با حمايت و همراهي روحانيت و مراجع روبرو شد، شاه درصدد رويارويي مستقيم با روحانيت برآمد. به همين دليل در روز 2 فروردين 1342 كه مصادف با وفات امام جعفر صادق(ع) بود مجالس متعدد عزاداري و روضه‌خواني در شهر قم برپا شد و سخنرانان مذهبي به سخنراني و روضه‌خواني پرداختند. يكي از اين مجالس در منزل امام...

يزد در بهار 1357

يزد در بهار 1357 بهار سال 1357 در حالي آغاز شد كه رويدادهاي نيمه دوم سال 56، كشور ايران را به باور تازه‌اي از مبارزه عليه رژيم ديرپاي شاهنشاهي رسانده بود. نطفة اين باور با واكنشهايي كه مردم در برپايي مراسم گرامي داشت آيت‌الله سيدمصطفي خميني نشان دادند بسته شد؛ چند روز بعد در 19 دي ماه شهر قم ماهيت و جوهره خود را نشان داد و سپس در 29 بهمن تبريز، بالاي برومند خويش را به رخ كشيد. با شروع سال 1357 رسانه‌هاي خارجي از تكرار اخباري كه خبرگزاري...

قيام سيدعبدالحسين لاري

قيام سيدعبدالحسين لاري يكي از مشهورترين رهبران مذهبي – سياسي فارس در اواخر عصر قاجار و دوران پرتلاطم مشروطيت و پس از آن، آيت‌الله سيدعبدالحسين لاري است. او كه از جمله شاگردان «ميرزاي شيرازي» محسوب مي‌شد،(1) در 1309 ه‍ ق /1892م(2) به دعوت شورايي از تجار(3) و بنا به توصية استاد خود(4) جهت حل و فصل مشكلات مذهبي و سياسي جنوب ايران و حمايت از قشر قدرتمند تجار در مقابل تعديات حكام محلي(5) وارد لارستان گرديد. لارستان(6) عنوان عمومي منطقة بزرگي...

غربت تاريخ

غربت تاريخ قل سيروا في‌الارض فانظروا كيف كان... دوازده ساله بودم كه به مدرسة راهنمايي دكتر حسابي كه يكي از مدارس نمونه شهر شيراز بود وارد شدم. در دوران ابتدايي دانش‌آموز ممتازي بودم و معدل كلاس پنجم من 65/19 بود. روز يكشنبة اول سال بود و روز دوم سال تحصيلي كه پيرمردي كه ريش و سبيل خود را تراشيده بود وارد كلاس شد و خود را به عنوان معلم تاريخ آموزشگاه معرفي كرد. در جلسة دوم، وي درس را آغاز كرد و به بحث آريائي‌ها و مادها رسيد و اين در...

بدنامي خاندان سلطنتي در سوئيس

بدنامي خاندان سلطنتي در سوئيس در سالهاي اوليه دهه 1970 كه ثروت خانوادة شاه به چند برابر نسبت به گذشته افزايش يافته بود، سلسله پهلوي عصر طلائي خود را مي‌گذراند. در ژانويه 1972 بناي جديدي در محوطه پشت ويلاي «سوورتا» در سن موريتس به عنوان ورزشگاه اختصاصي شاه و ملكه ساخته شد، كه در آن بهترين و مدرن‌ترين وسايل ورزشي وجود داشت. ولي علي‌رغم آن همه مخارج سرسام‌آور شاه در سوئيس، هر سال كه مي‌گذشت ناخرسندي مردم سوئيس از سفرهاي شاه به...

درس‌هاي تاريخ

درس‌هاي تاريخ در زندگي انسان‌ها وقايع بسياري رخ مي‌دهد، اما همه آنها در تاريخ ثبت نمي‌شوند. اين از آن روست كه در تاريخ، فقط وقايع «مهم» مورد توجه قرار مي‌گيرند. اگر قيد «مهم بودن» را براي وقايع جهت ثبت در تاريخ مورد توجه و دقت كافي قرار دهيم، نيك درمي‌يابيم كه از ميان انبوه وقايع و شمار فراوان فعاليت‌هاي انساني، آنچه كه بزرگ، تأثيرگذار، سرنوشت‌ساز، تعيين‌كننده، نقطه عطف، دگرگون‌ساز و حيات‌بخش است، «مهم» به شمار...

اولين مصاحبه امام

اولين مصاحبه امام «لوسين ژرژ» خبرنگار روزنامه فرانسوي لوموند در چهارم ارديبهشت 1357 موفق به انجام مصاحبه جامعي با امام خميني گرديد. اين مصاحبه كه خبرنگار لوموند آن را اولين مصاحبه آيت‌الله خميني ناميده عليرغم اختناق سياسي حزب بعث صورت گرفت. لوسين ژرژ درباره اين مصاحبه كه متن آن در 16 ارديبهشت 1357 در لوموند به چاپ رسيد، چنين مي‌نويسد: از آغاز سال جاري مسيحي، قيامهاي بزرگي مرتباً در ايران، از قم گرفته تا تبريز، به وقوع پيوسته و...

ساواك و ارتش در آخرين روز

ساواك و ارتش در آخرين روز چرا شوراي عالي نيروهاي مسلح پس از دو ساعت ونيم بحث و بررسي به اتفاق آراء بي‌طرفي ارتش را تصويب كرد؟ جلسه شوراي فرماندهان ارتش در ساعت 30/10 روز 22 بهمن ماه 1357 با حضور 27 نفر فرماندهان، معاونين، رؤسا و مسئولين سازمان‌هاي نيروهاي مسلح شاهنشاهي به شرح زير تشكيل گرديد: ارتشبد عباس قره‌باغي رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران. ارتشبد جعفر شفقت وزير جنگ ارتشبد حسين فردوست رئيس دفتر ويژه اطلاعات. سپهبد هوشنگ حاتم...

بازخواني پرونده كودتاي سياه

بازخواني پرونده كودتاي سياه سياست استعمار انگليس همواره بر ضعيف و زبون نگه داشتن كشور ما بوده است زيرا قدرت‌طلبي اين كشور، با تمام خصوصيات ويژه اهل آن اقتضا مي‌كند كه كشور هدف را در ضعف نگه دارد و به عنوان كشوري متوحش و به دور از تمدن قلمداد و معرفي نمايد. اين سياست تا چند سال قبل از كودتا جزء سياستهاي ثابت او بود. در همين رابطه سرگور اوزلي وزير مختار انگليس در سال 1294 شمسي به وزير امور خارجة دولت انگليس مي‌نويسد: «عقيده صريح و...

يهوديان بهائي

يهوديان بهائي تنها سران بهائيت و هيأتهاي مختلف محافل ملي و محلي بهائي نبودند كه متفقاً دولت اسرائيل و صهيونيسم جهاني را تأييد مي‌كردند و با آن همكاري مي‌نمودند، بلكه در بسياري از نقاط جهان، به ويژه ايران اكثر بهائيان متمايل به «جهودان» و دولت اسرائيل بوده‌اند و در راستاي سياست‌ها و برنامه‌هاي اين كشور پيش مي‌رفتند. در بسياري از كشورها خصوصاً ايران، بهائيان داخل تشكيلات جاسوسي «موساد» شده بودند و همه جا به نفع اسرائيليان...

آيا از تاريخ مي توان آموخت؟

آيا از تاريخ مي توان آموخت؟ تصور اينكه تاريخ بايد موعظه كند، سرگذشتى دراز دارد. به عقيده تاكيتوس(2)، مهمترين نقش تاريخ اين است كه نمىگذارد كارهاى شايسته فراموش شوند و آدميان را از ترس تقبيحآيندگان از كردار بد باز مىدارد. اين نظر بطبع نزد مصلحان اخلاقى سخت مقبول افتاده است.فىالمثل، لوتر مى گويد از تاريخ ياد مىگيريم كه پارسايان و فرزانگان در پى چه چيزها بودند واز چه دورى مىجستند و چگونه مىزيستند و روزگار بر آنان چه سان مىگذشت يا...

جلسات قمار

جلسات قمار يكي از مقامات ساواك در اجراي دستور مافوق خود گزارشي را در تاريخ پنجم مرداد 1350 از جلسات قمار مسئولان كشوري و لشكري تهيه كرده كه با هم مي‌خوانيم: در اجراي امر، جلال آهنچيان احضار و پس از مذاكراتي كه با وي شد و تذكراتي كه به وي داده شد قبول نمود كليه اطلاعات خود را درباره جلسات قماري كه برخي از وزرا و مقامات مسئول در آنها شركت دارند در اختيار گذارده و در آينده نيز مستمراً در اين زمينه همكاري لازم به عمل آورد. نامبرده...

تأسيس ساواك

تأسيس ساواك پس از كودتاي 28 مرداد 1332، آمريكا فضا و شرايط را به منظور حضور و حاكميت بلامانع خويش در ايران مساعد يافته و درصدد برآمد تا در تمام شئون ايران دخالت كرده و جايگزين انگليس شود. يكي از زمينه‌هاي موردنظر، بخش امنيتي و اطلاعاتي بود. تا پيش از اين مقطع، انگليس از حضوري پررنگ‌تر برخوردار بود و آمريكا نيز به منظور كسب جايگاه مناسب تلاش مي‌كرد؛ ولي نتايج جنگ جهاني دوم و توافقات جديد در تعيين حوزه‌هاي نفوذ و همچنين كمك مؤثر و...

«نقد كتاب» ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها

«نقد كتاب» ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها «ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها» عنوان كتابي است كه با تلاش سيروس غني به رشته تحرير درآمده و توسط دكتر حسن كامشاد به فارسي ترجمه شده است. در نگارش اين كتاب كه از سوي انتشارات نيلوفر در سال 1377 براي اولين بار به چاپ رسيد، از پيامهاي تلگرافي موجود در «اداره اسناد عمومي لندن» و «آرشيو ايالات متحده در واشنگتن» نسخه‌برداري شده است. دفتر...

ما غافلگير شديم

ما غافلگير شديم انقلاب ايران يك واقعة‌ تاريخي است كه آن را از نظر عظمت مي‌توان با انقلاب فرانسه و انقلاب روسيه مقايسه كرد. اين واقعه، يك تغيير معمولي رژيم در يك كشور جهان سوم، و تغيير سلطان «ايكس» به ژنرال «ايگرگ» از طريق يك كودتاي نظامي، يا تغيير يك حكومت از طريق انتخابات و حتي سقوط يك ديكتاتوري با اعمال خشونت بدون تغييري اساسي در سازمان حكومت نبود. انقلاب ايران، توأماً فروريختن كامل اساس يك حكومت مقتدر و مستبد و مورد حمايت...

خارج‌كنندگان ميلياردها دلار ارز

خارج‌كنندگان ميلياردها دلار ارز در پاييز 1357 كاركنان بانك مركزي اسامي 175 نفر را اعلام داشتند كه ظرف 2 ماه شهريور و مهر 57 يعني در زمان دولت شريف امامي معادل 13 ميليارد تومان ارز خارج كرده‌اند. ازهاري آن را تكذيب كرد، اما بي‌اثر بود. ناچار موضوع را به رسيدگي دادسرا گذاشتند. نتيجه تحقيق مثبت بود، خروج خارج‌كنندگان ارز ممنوع شد اما در همان حال اكثر ممنوع‌الخروجها فرار كردند، در طي همان دو ماه 17 اعتبار با رمز سياسي به حسابهاي...

بهائيت در عصر پهلوي

بهائيت در عصر پهلوي تكاپوهاي بهائيان در عصر اول پهلوي اقدامات آشوبگرانه عده‌اي از سران بهايي در اواخردوره قاجاريه، به انقراض اين سلسله و تأسيس حكومت پهلوي كمك كرد. در اوايل شهريور 1295ش/ذيقعده 1334ق ابوالفتح‌زاده و منشي‌زاده، مشكات‌الممالك، سه بهايي پايه‌گذار گروه تروريستي كميته مجازات، عمليات خود را در قالب گروه جديدي آغاز كردند و به چند فقره قتل(1) همراه با انتشار اعلاميه‌هايي دست زدند كه بازتاب اجتماعي و سياسي فراوان...

«نزن سرباز!»

«نزن سرباز» را باید در شمار مهمترین و اثرگذارترین عکسهای انقلابی جهان به حساب آوریم که به اشکال مختلف بر تاریخ انقلاب اسلامی ایران، تأثیر جدی و آشکار نهاد. این عکس از تظاهرات مردمی و درگیری‌های متعاقب آن با نیروهای نظامی در خیابان سی‌متری جی تهران، در روز دوشنبه 9 بهمن 1357 گرفته شد. مرحوم قربان خلیلی (1326 ـ 1377ش) عکاس روزنامة کیهان آن را به تصویر کشید و لحظه و صحنه شلیک نظامی ارتشی به سوی مردم را ثبت و جاودانه ساخت. این تصویر...

شناخت اسناد آرشيوي

شناخت اسناد آرشيوي فصل اول: سند و مدرك تعريف سند و مدرك از نظر لغوي: سند:‌ دليل،‌ رسيد،‌ قبض،‌ نوشته،‌ مدرك،‌ نوشته اي كه قابل استفاده است،‌ چيزي كه به آن اعتماد كنند،‌ جمع آن اسناد است. سند دو نوع است: 1) رسمي كه در مرجعي ذي صلاحيت تنظيم شده است. 2) عادي كه در مرجعي ذي صلاحيت تنظيم نشده باشد. مدرك: محل ادراك،‌ حس،‌ زمان ادراك،‌ مأخذ و دليل چيزي و جمع آن مدرك است. تعريف سند و مدرك از نظر اصطلاحي: اسناد تاريخي بخشي از...

دردسر نامه‌نگاري براي رضاشاه

دردسر نامه‌نگاري براي رضاشاه زماني كه حرف زدن و نوشتن در كشوري دچار محدوديت و سانسور شديد باشد چه اتفاقات عجيب و غريبي كه رخ نمي دهد. خصوصا كه شخصي مانند رضا شاه بر جامعه سلطنت كند و تصميم بگيرد، همه چيز همسو با خواسته هاي او پيش برود. در چنين شرايطي اتفاقات به گونه اي رخ مي دهد كه بعدها تاريخ آن را به عنوان «طنز»هاي خود به مردم نشان مي دهد. در دوره رضاشاه اصحاب فكر و انديشه و قلم براي آن كه بتوانند دو كلمه حرف بزنند، در برخي...

گاو استالين

گاو استالين امام خميني در هشتم آبان 1357 در جمع دانشجويان مقيم فرانسه كه در روستاي نوفل لوشاتو به ديدارش آمده بودند، نكاتي را از تحولات تاريخ معاصر ايران بيان كردند. ايشان از جمله به ذكر روايتي راجع به استالين پرداختند كه مطالعه آن خالي از لطف نيست. امام خميني پس از اشاره به شعارهاي كمونيستها فرمودند: آنهايي كه اين مسائل را زمزمه مي‌كنند، اينها يا خودشان از عمال آنها هستند يا فريب آنها را خورده‌اند. اين شعارهاي كمونيستي و...

...

98

...