مقالات

سكولارها در جايگاه تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي

سكولارها در جايگاه تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي مروري اجمالي بر تاريخ‌نگاري انقلاب در سه دهه اخير، دغدغه‌اي شناخته شده را در اذهان تمامي ياران انقلاب رقم مي‌زند و آن چيزي نيست جز اينكه در تاريخ معاصر، جريان نهضت‌هاي حق‌طلبانه و اسلامي عمدتاً توسط جريان سكولار به نگارش درآمده است. نهضت مشروطيت از بيروني منازل علماي شاخص تهران آغاز شد و با تأييد علماي نجف قوام يافت، ليكن جريان سكولار، سوار بر امواج نيرومندي كه علما و بدنه...

جايگاه «تاريخ معاصر ايران» در كتابخانه شخصي رهبر انقلاب

جايگاه «تاريخ معاصر ايران» در كتابخانه شخصي رهبر انقلاب دكتر غلامعلي حداد عادل در گزارشي از كتابخانه شخصي حضرت آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب اطلاعات مفيدي از اين كتابخانه و رويكرد آثار موجود در آن ارائه كرد . وي ابتدا گفت : اولين نكته اين است كه قلمرو علايق‌ مطالعاتي ايشان خيلي رسمي و منطبق بر حوزه‌ مطالعات متعارف روحانيان نيست. بيشتر روحانيان به اقتضاي فضاي حوزه و درس و بحثي كه دارند، منطقه خاصي در مطالعه مورد...

مساجد در جهان، ايران، تهران

مساجد در جهان، ايران، تهران تحليل و بررسي دگرگونيهاي جامعه انساني در طول تاريخ بدون توجه به خاستگاه و جايگاه دگرگونيها امكان‌پذير نبوده و يا راهگشا نيست. نقش و اهميت جايگاه تحولات، خود مقوله‌اي مهم در دست‌يابي به حقايق و زواياي تحليل صحيح حوادث بزرگ در تاريخ بشريت است. نقش معابد و پرستشگاهها و آداب و تعاليمي كه در آن در ضمير انسان اعتقاد و هويت و حركت و جهش ايجاد كرده و او را به سرمنزل مقصود و آرزوهاي بزرگ و كوچكش رسانده و يا...

لحظه‌هاي دار زدن شيخ فضل‌الله از زبان محافظ او

لحظه‌هاي دار زدن شيخ فضل‌الله از زبان محافظ او غالب تاريخ‌نويسان مشروطه، شيخ‌فضل‌الله نوري را با عنوان طرفدار استبداد معرفي كرده‌اند و در محكوميتش قلم زده‌اند اما محاكمه و اعدام اين فقيه بزرگ، چهره ديگري از او در تاريخ باقي گذاشته و جوّي را كه در اجتماع اواخر عمر او پيدا شد تا اين اقدام را در حضور مردم موجه نمايد در هم شكست. آقاي علي دواني در جلد اول نهضت روحانيون ايران به نقل از ضياءالدين دري مي‌نويسد: «من تا آن وقت با آن...

روايتي از تبعيد و شهادت مدرس

روايتي از تبعيد و شهادت مدرس روز دهم آذر سالروز شهادت سيدحسن مدرس روحاني مبارز عصر رضاخان پهلوي است. او در ماه مبارك رمضان و با زبان روزه توسط دژخيمان رضاشاهي در منزل خود به شهادت رسيد. مقاله زير گزارشي است از بازداشت تا شهادت اين روحاني مجاهد كه توسط علي مدرسي نوه دختري آن مرحوم در كتاب «مدرس شهيد، نابغه ملي» به رشته تحرير درآمده است. * * * انتخابات دوره هفتم مجلس شوراي ملي تمام شد و مدرس از تهران حتي يك رأي هم در صندوق به نامش...

بدترين قتل‌عام قرن بيستم

بدترين قتل‌عام قرن بيستم مقايسه جمعيت ايران در 1914 و 1915 نشان مي‌دهد كه حدود ده ميليون نفر در اثر قحطي و بيماري از بين رفته‌اند. در اين مقاله، نخست شواهد مربوط به جمعيت ايران در 1914 بررسي مي‌شود؛ و نشان داده خواهد شد كه برخلاف ادعاهاي برخي نويسندگان روس در قبل از جنگ جهاني اول و نيز برخي آثار انگليسي در دهه‌هاي 1960 و 1970 مبني بر اينكه جمعيت ايران [پيش از جنگ جهاني اول] تنها 10 ميليون نفر بوده، جمعيت واقعي ايران در 1914 دست كم 20 ميليون...

مرگ مشكوك نصرت‌الدوله

مرگ مشكوك نصرت‌الدوله فيروز فيروز معروف به نصرت‌الدوله از سياستمداران مشهور اواخر دوران قاجار و اوائل حكومت رضاخان پهلوي است. او وزارتخانه‌هاي عدليه، خارجه، دادگستري و ماليه را به ترتيب بر عهده داشت و در ادوار چهارم، پنجم و ششم نماينده مجلس شوراي ملي بود. در 1308 دستگير و به اتهام «ارتشاء» محاكمه شد و به 4 ماه زندان، محروميت از خدمات اجتماعي و پرداخت مبلغي غرامت محكوم شد. در 1309 به خاطر بيماري آزاد شد و در 1315 مجدداً دستگير و به...

وفاي عهد امپراطور روسيه!

وفاي عهد امپراطور روسيه! در زمان مظفرالدين‌شاه كم كم به دليل تغييراتي كه در اروپا ظاهر مي‌شود سياست روس و انگليس در ايران به هم نزديك مي‌گردد و در همان حالي كه آثار انقلاب مشروطيت در ايران ظاهر مي‌شود، انگليس علي‌الظاهر به حمايت از انقلاب مشروطيت و روسيه در مقابل آن قرار مي‌گيرد. در چنين شرايطي بين لرد كرزن وزير خارجه انگليس و كنت لامزدروف وزير خارجه روس مذاكراتي با هدف نزديكي مواضع دو كشور و تقسيم ايران ميان حوزه نفوذ دو...

جريان‌شناسي انجمن حجتيه

جريان‌شناسي انجمن حجتيه چكيده روحانيان در جامعه ايران، به ويژه از هنگام تحريم استعمال توتون و تنباكو، نقش و جايگاه ارزنده‌اي داشته‌اند. آنان همواره تلاش كرده‌اند تا در برابر حكومت‌هاي ستمگر و نفوذ استعمار بايستند و مانع اجزاي اهداف شوم و غارتگرانه بيگانگان شوند. از اين رو، استعمارگران نيز بيكار ننشسته و براي اينكه جلو روحانيان را بگيرند. از راه دين وارد شدند. يكي از اين راه‌ها، فرقه‌سازي و تفرقه‌افكني ميان مسلمان بوده...

معرفي كتاب: جريان‌شناسي فرهنگي بعد از انقلاب اسلامي ايران

معرفي كتاب: جريان‌شناسي فرهنگي بعد از انقلاب اسلامي ايران كتاب «جريان‌شناسي بعد از انقلاب اسلامي ايران – 1357 تا 1380» توسط گروه تحقيق جهاد دانشگاهي به سرپرستي كاظم خورمهر و تحت نظارت مهندس سيدمصطفي ميرسليم معاون فرهنگي‌ اجتماعي مركز تحقيقات استراتژيك، در 5 فصل و مشتمل بر 640 صفحه تهيه و تدوين شده و در سال 1384 توسط انتشارات باز در شمارگان 3000 نسخه براي نخستين بار به بازار كتاب عرضه گرديده است. بر اساس آنچه در نخستين صفحات اين كتاب...

ظل السلطان به ايران نيايد !

ظل السلطان به ايران نيايد ! دخالت بيگانگان در امور كشور ايران در زمان حكومت پادشاهان قاجار آنقدر واضح و روشن است كه هرگونه ترديد در آن، كتمان حقيقت است. آنگونه كه حتي از اسناد وزارت امورخارجه كشورهايي چون روسيه و انگليس برمي آيد، تصميم گيرندگان واقعي بسياري از وقايع و امور كشور ، سفارتخانه هاي خارجي به ويژه دو كشور مذكور بوده اند. براي درك ميزان اين دخالت خوانندگان گرامي را به سندي ارجاع مي دهيم كه در كتاب نارنجي يعني اسناد...

منزلت معلم تاريخ

منزلت معلم تاريخ در تمامي شعبه‌هاي علوم و فعاليتهاي بشري و به خصوص علوم انساني مي‌توان نقش و جايگاه انسان را مشاهده كرد. بعضي از شعبه‌هاي علوم انساني اساساً زاده ذهن و زبان انسان هستند و نقش انسان در پديد آمدن آنها جاي انكارندارد. تاريخ نيز چنين است. تاريخ به وسيله انسان ساخته مي‌شود، رخدادها به وسيله انسان (تاريخ نويس) ثبت و ضبط مي‌شوند و به وسيله انسان مورد مراجعه و مطالعه قرار مي‌گيرند (مطالعه تاريخ). سرانجام اين كه هر...

تأملي بر تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي

تأملي بر تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي با پيروزي انقلاب اسلامي و سقوط حكومت پهلوي، تاريخ‌نگاري در ايران از لحاظ كمي وسعت يافت و از لحاظ كيفي تحولي عميق پيدا كرد. تاريخ‌نگاري به اعتبار رابطه‌اي كه همواره ميان سياست و تاريخ و بالاخص تاريخ معاصر وجود دارد، در اين تحول سياسي سخت مورد توجه قرار گرفت. با منقرض شدن سلطنت پهلوي، دوران پنجاه و هفت سالة اين سلسله به صورت دوره‌اي تاريخي درآمد و در دستور كار مورخان قرار گرفت. براي تسهيل در...

پاسخ صريح آيت‌الله كاشاني به فرستاده دربار لندن

پاسخ صريح آيت‌الله كاشاني به فرستاده دربار لندن روز 12 مرداد 1330 «استوكس» وزير مشاور انگلستان و فرستاده ويژه دربار لندن، در رأس هيأتي از مقامات بلندپايه كشورش براي گفت و گو با دكتر محمد مصدق نخست‌وزير و آيت‌الله سيدابوالقاسم كاشاني راجع به حل اختلافات دو كشور وارد تهران شد. ورود هيأت در شرايطي بود كه حدود 6 ماه از تصويب قانون ملي شدن صنعت نفت در ايران مي‌گذشت. قانوني كه خلع يد انگليس از منابع نفت كشورمان را دنبال مي‌‌كرد و...

سليمان ميرزا اسكندري و نفت شمال

سليمان ميرزا اسكندري و نفت شمال چكيده تلاش براي گرفتن امتياز نفت شمال، از چالش‌هاي نفتي ايران در 1300 تا 1303 خورشيدي بود كه هر چند تلاشي آگاهانه براي آوردن آمريكا به صحنه اقتصادي – سياسي اين كشور و كاستن از فشار شوروي و انگلستان به شمار مي‌رفت، همچون ديگر كوشش‌هاي ايران به شكست انجاميد. عوامل گوناگوني در شكست قرارداد نفت شمال تأثير گذاردند كه از ديد كلان، آنها را به داخلي و خارجي مي‌توان تقسيم كرد. مخالفت كشورهايي مانند...

روايتي از تاريخ 8 ساله دفاع مقدس

روايتي از تاريخ 8 ساله دفاع مقدس دكتر «الجنابي» محقق عراقي در گفت و گو با «تابناك»، بخش‌هاي ناگفته‌اي از واقعيات جنگ تحميلي هشت ساله صدام عليه ايران را بيان كرد. «الجنابي» در آغاز اين گفت و گو اظهار داشت: شاه حسين اردني، همواره در تلاش بود، پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، خود را در كنار رژيم بعثي صدام قرار دهد. او كه پيش از انقلاب اسلامي از شاه ايران كمك‌هاي نقدي و غيرنقدي دريافت مي‌كرد، در آن شرايط براي اداره امور كشور...

كمك وليعهد قاجار به «امور خيريه»!

كمك وليعهد قاجار به «امور خيريه»! «آرتور هاردينگ» ديپلمات انگليسي در سالهاي خدمت خود در وزارت امور خارجه كشورش مأموريتهايي در روسيه، تركيه، مصر، هندوستان و ايران داشته است. او كه در دوران مظفرالدين شاه وزيرمختار كشورش در تهران بود، در كتاب خود تحت عنوان «خاطرات سياسي سر آرتور هاردينگ» خاطره‌اي از محمدعلي ميرزا پسر بزرگ مظفرالدين شاه نقل كرده كه خواندني است. وي مي‌نويسد: شاهزاده محمدعلي ميرزا مردي بود چاق و سنگين وزن كه...

اولين كسي كه گفت «خليج عربي»

اولين كسي كه گفت «خليج عربي» درباره خليج فارس و نام آن، تاكنون آثار بسياري، چون كتاب و مقاله از ديدگاه‌هاي گوناگون نگاشته شده است و بيشتر كساني كه در مورد خليج فارس سخن گفته و نوشته‌اند، از بيگانگان، به ويژه انگليسي‌ها بوده‌اند، زيرا به لحاظ جايگاه ويژه‌اي كه در اين منطقه داشته‌اند، بيشتر كوشيده‌اند تا حقيقت پنهان ماند و نام ساختگي و نادرست را به جاي نام اصيل و درست خليج فارس، به كار برند. بيشتر مأموران انگليسي نيز در...

معاملات ملكي رضاشاهي!

معاملات ملكي رضاشاهي! نامه‌هاي زير شكوائيه‌هاي دردمندانه كساني است كه در سالهاي حكومت رضاخان، املاكشان توسط مأموران دولتي و به نفع شاه و دربار ضبط و تصرف شده است. نامه اول: نقل از روزنامه تجدد ايران، شماره 3246، يكشنبه 20 مهر 1320 با كمال احترام به عرض مي‌رسانم: در سال 1311 شمسي كارپرداز املاك اختصاصي اعليحضرت سابق در اشراف(بهشهر فعلي) حسب‌الدستور شاه سابق املاك موروثي اين بنده را ضبط و تصرف كردند و دو سال تمام محصول جنسي و نقدي...

سر ميرزا كوچك‌خان را من از تن جدا كردم

سر ميرزا كوچك‌خان را من از تن جدا كردم روزنامه اطلاعات در شماره سوم ارديبهشت 1342، متن گفت و گوي خبرنگار اين روزنامه با كسي كه سر ميرزا كوچك جنگلي را از بدن جدا كرده منتشر نموده است. گزارش روزنامه اطلاعات اين گونه آغاز مي‌شود: مردي كه چند سال پيش سر ميرزاكوچك‌خان را بريده و به تهران آورده بود ديروز از طرف ژاندارمري مركز دستگير شد. خبرنگار ما براي گفتگو با اين مرد به ناحيه يك ژاندارمري رفت و در اطاق آقاي سرهنگ منوچهر اسعدي معاون...

شمشير طلايي كه به سرقت رفت

شمشير طلايي كه به سرقت رفت پس از استعفاي رضاشاه در مجلس شوراي ملي درباره سرنوشت جواهرات سلطنتي برخي از نمايندگان سئوالاتي طرح كردند و منابع دولتي اظهار داشتند كه تصرفاتي در آن نشده است. حال آنكه بعداً طبق گزارش رسمي اداره بيوتات سلطنتي معلوم شد در چند نوبت به ويژه هنگام عروسي وليعهد بخشي از جواهرات سلطنتي كه به دربار فرستاده شده بود، به خزانه عودت داده نشده و مورد دستبرد قرار گرفته است. علاوه بر آن، در دوران سلطنت محمدرضا شاه...

معرفي و نقد كتاب: ايران بين دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامي

معرفي و نقد كتاب: ايران بين دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامي كتاب «ايران بين دو انقلاب، از مشروطه تا انقلاب اسلامي» اثر «يرواند آبراهاميان» و ترجمه آقايان كاظم فيروزمند، حسن شمس‌آوري و محسن شانه‌چي براي اولين بار در سال 1377 به زبان انگليسي و توسط نشر مركز به چاپ رسيد. دربخش «اشاره مترجمان» كه تاريخ نگارش آن مشخص نيست، آمده است: «شايد در مواردي چنين به نظر مي‌رسد كه نويسنده در تحليل و نتيجه‌گيري خود متأثر از برخي...

47تاريخ معاصر ايران به روايت امام خميني

47تاريخ معاصر ايران به روايت امام خميني ما بايد حساب اين مطلب را بكنيم كه آزادي اينها (شاه سابق) و اشخاصي كه الآن كه در مسير او هستند، مي‌خواهند چه است و زنها در غير زمان اين آدم چه نقشي داشتند و بعد از او چه نقشي و در زمان او چه. كسي كه تاريخ اين صد ساله را مطالعه كرده است، مي‌داند كه در جنبشهايي كه در ايران بوده است، جنبشهاي اصيلي كه در ايران بوده است قبل از اين دوره رژيم پهلوي، جنبش تنباكو يا جنبش مشروطيت، زنها همدوش با مردها...

آب، از چشمه گل‌آلود بود

آب، از چشمه گل‌آلود بود مقدمه: فريدون هويدا كه در چند سال آخر حكومت شاه، سفير وي در سازمان ملل بود در كتاب خاطرات خود تحت عنوان «سقوط شاه» گوشه‌هايي از مفاسد سياسي و اداري و اخلاقي و اجتماعي شاه و اطرافيانش را تشريح كرده است. اگر چه نويسنده به دليل آنكه برادرش اميرعباس هويدا سمت نخست‌وزيري حكومت شاه را بر عهده داشت تلاش مي‌كند تا وي را كه سهم بزرگي در اين گونه مفاسد داشته است تبرئه كند، ولي مع‌الوصف خاطرات وي مي‌تواند تصويري...

اسناد خانه «مستر سدان»

اسناد خانه «مستر سدان» يكي از مسائل جنجال‌برانگيز دوران خلع يد از شركت سابق نفت، همين كشف اسناد است كه جمعي از روزنامه‌نگاران، نمايندگان، سناتورها، وزراء و مسئولين درجه اول كشور را متهم به خيانت به كشور ساخت. اسنادي فاش شد كه معلوم مي‌كرد دخالت شركت سابق در امور ايران تا به آن حد بوده است كه نخست‌وزيراني مثل رزم‌آرا و منصور كار خودشان را به شركت نفت ايران و انگليس گزارش مي‌دادند يا كسب تكليف مي‌نمودند. شركت براي بعضي...

چگونه نام سيدضياء از صندوق رأي بيرون آمد

چگونه نام سيدضياء از صندوق رأي بيرون آمد آنچه كه انتخابات دوره چهاردهم يزد را پرهياهو ساخت، بيرون آمدن نام سيدضياءالدين طباطبايي از صندوق يزد بود. هر چند كه انتخاب سيدضياء از يزد با اعمال نفوذ مستقيم دولت وقت و نيز عوامل انگليسي صورت گرفت اما انتخاب وي چندان هم بي‌مقدمه نبود. پدر سيدضياءالدين يعني آقاسيدعلي يزدي كه از آخوندهاي درباري عصر قاجار و در ابتدا يكي از مخالفان سرسخت مشروطه بود. بعد از جريان به توپ بسته شدن مجلس به...

پژوهشي در تاريخ‌نگاري «آنال»

پژوهشي در تاريخ‌نگاري «آنال» مسئله پژوهش حاضر اين است كه چرا از ميان روش‌هاي تاريخ‌نگاري حاكم بر حوزه‌هاي علوم انساني در دو قرن پيش اروپا، مكتب آنال توانست جايگاهي استوار يافته و نزديك به يك قرن به عنوان روش مسلط تاريخ‌نگاري فرانسه شناخته شود؟ اين كه مكتب آنال از چه امكانات بالقوه‌اي كه پيش از آن در پژوهش‌هاي تاريخي غفلت شده بود، استفاده كرد و اين رويكرد چه تأثيري بر ميزان موفقيت آن داشت، پرسش‌هايي است كه در اين مقاله...

حكاياتي عبرت‌آموز از ستمهاي عصر قاجار

حكاياتي عبرت‌آموز از ستمهاي عصر قاجار بزنيد تا من برگردم يكي از نظاميان عصر قاجار و پهلوي كه مردي ظالم و ستمگر بود، جان‌محمدخان سرتيپ است كه ملك‌الشعراي بهار در كتاب خود «تاريخ مختصر احزاب سياسي ايران» درباره ستمگريهاي او به مردم مطالب بسيار نوشته است. در يكي از داستانهاي بهار درباره جان‌محمدخان سرتيپ مي‌خوانيم: «درباره جناب سرتيپ روايات فراواني موجود است. از جمله، روزي يك تن نظامي تيره‌بخت مورد خشم سرتيپ قرار مي‌گيرد....

خاطره‌نويسي خونبار

خاطره‌نويسي خونبار از مشخص‌ترين رويدادهاي سال اول سلطنت رضاشاه، برخي اقدامات ستيزه‌جويانة داخلي در مخالفت با اقتدار وي بود. يكي از اقدامات خصمانة مربوط به روابط ايران و شوروي، شورش لهاك‌خان در اوايل بهار 1926/1305، در ايالت خراسان، در نواحي مرزي شوروي، بود. لهاك‌خان، افسر شورشي ارتش ايران ملقب به سالارجنگ، فرماندهي گروهي از نظاميان را به عهده گرفت كه در وهلة اول پادگان مراوه‌تپه را، در مرز ايران و شوروي، به تصرف خود...

نقد كتابكنكاش در بهايي‌ستيزي

نقد كتابكنكاش در بهايي‌ستيزي كتاب «كنكاش در بهائي‌ستيزي» نوشته آقاي سهراب نيكو صفت نخستين بار در خرداد 1385 توسط انتشارات پيام منتشر شد اما محل انتشار كتاب در شناسنامه قيد نگرديده است. اين كتاب در چهار بخش شامل جغرافياي جمعيتي بهائيان ايران، كانونهاي استعماري و بهائي‌گري، بهائي‌گري و سازمان‌هاي اطلاعاتي و تروريسم، و ماهيت بلواهاي ضدبهايي تهيه و تنظيم شده است. دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران، كتاب «كنكاش در...

...

99

...