مقالات

جلسات قمار

جلسات قمار يكي از مقامات ساواك در اجراي دستور مافوق خود گزارشي را در تاريخ پنجم مرداد 1350 از جلسات قمار مسئولان كشوري و لشكري تهيه كرده كه با هم مي‌خوانيم: در اجراي امر، جلال آهنچيان احضار و پس از مذاكراتي كه با وي شد و تذكراتي كه به وي داده شد قبول نمود كليه اطلاعات خود را درباره جلسات قماري كه برخي از وزرا و مقامات مسئول در آنها شركت دارند در اختيار گذارده و در آينده نيز مستمراً در اين زمينه همكاري لازم به عمل آورد. نامبرده...

تأسيس ساواك

تأسيس ساواك پس از كودتاي 28 مرداد 1332، آمريكا فضا و شرايط را به منظور حضور و حاكميت بلامانع خويش در ايران مساعد يافته و درصدد برآمد تا در تمام شئون ايران دخالت كرده و جايگزين انگليس شود. يكي از زمينه‌هاي موردنظر، بخش امنيتي و اطلاعاتي بود. تا پيش از اين مقطع، انگليس از حضوري پررنگ‌تر برخوردار بود و آمريكا نيز به منظور كسب جايگاه مناسب تلاش مي‌كرد؛ ولي نتايج جنگ جهاني دوم و توافقات جديد در تعيين حوزه‌هاي نفوذ و همچنين كمك مؤثر و...

«نقد كتاب» ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها

«نقد كتاب» ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها «ايران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسي‌ها» عنوان كتابي است كه با تلاش سيروس غني به رشته تحرير درآمده و توسط دكتر حسن كامشاد به فارسي ترجمه شده است. در نگارش اين كتاب كه از سوي انتشارات نيلوفر در سال 1377 براي اولين بار به چاپ رسيد، از پيامهاي تلگرافي موجود در «اداره اسناد عمومي لندن» و «آرشيو ايالات متحده در واشنگتن» نسخه‌برداري شده است. دفتر...

ما غافلگير شديم

ما غافلگير شديم انقلاب ايران يك واقعة‌ تاريخي است كه آن را از نظر عظمت مي‌توان با انقلاب فرانسه و انقلاب روسيه مقايسه كرد. اين واقعه، يك تغيير معمولي رژيم در يك كشور جهان سوم، و تغيير سلطان «ايكس» به ژنرال «ايگرگ» از طريق يك كودتاي نظامي، يا تغيير يك حكومت از طريق انتخابات و حتي سقوط يك ديكتاتوري با اعمال خشونت بدون تغييري اساسي در سازمان حكومت نبود. انقلاب ايران، توأماً فروريختن كامل اساس يك حكومت مقتدر و مستبد و مورد حمايت...

خارج‌كنندگان ميلياردها دلار ارز

خارج‌كنندگان ميلياردها دلار ارز در پاييز 1357 كاركنان بانك مركزي اسامي 175 نفر را اعلام داشتند كه ظرف 2 ماه شهريور و مهر 57 يعني در زمان دولت شريف امامي معادل 13 ميليارد تومان ارز خارج كرده‌اند. ازهاري آن را تكذيب كرد، اما بي‌اثر بود. ناچار موضوع را به رسيدگي دادسرا گذاشتند. نتيجه تحقيق مثبت بود، خروج خارج‌كنندگان ارز ممنوع شد اما در همان حال اكثر ممنوع‌الخروجها فرار كردند، در طي همان دو ماه 17 اعتبار با رمز سياسي به حسابهاي...

بهائيت در عصر پهلوي

بهائيت در عصر پهلوي تكاپوهاي بهائيان در عصر اول پهلوي اقدامات آشوبگرانه عده‌اي از سران بهايي در اواخردوره قاجاريه، به انقراض اين سلسله و تأسيس حكومت پهلوي كمك كرد. در اوايل شهريور 1295ش/ذيقعده 1334ق ابوالفتح‌زاده و منشي‌زاده، مشكات‌الممالك، سه بهايي پايه‌گذار گروه تروريستي كميته مجازات، عمليات خود را در قالب گروه جديدي آغاز كردند و به چند فقره قتل(1) همراه با انتشار اعلاميه‌هايي دست زدند كه بازتاب اجتماعي و سياسي فراوان...

«نزن سرباز!»

«نزن سرباز» را باید در شمار مهمترین و اثرگذارترین عکسهای انقلابی جهان به حساب آوریم که به اشکال مختلف بر تاریخ انقلاب اسلامی ایران، تأثیر جدی و آشکار نهاد. این عکس از تظاهرات مردمی و درگیری‌های متعاقب آن با نیروهای نظامی در خیابان سی‌متری جی تهران، در روز دوشنبه 9 بهمن 1357 گرفته شد. مرحوم قربان خلیلی (1326 ـ 1377ش) عکاس روزنامة کیهان آن را به تصویر کشید و لحظه و صحنه شلیک نظامی ارتشی به سوی مردم را ثبت و جاودانه ساخت. این تصویر...

شناخت اسناد آرشيوي

شناخت اسناد آرشيوي فصل اول: سند و مدرك تعريف سند و مدرك از نظر لغوي: سند:‌ دليل،‌ رسيد،‌ قبض،‌ نوشته،‌ مدرك،‌ نوشته اي كه قابل استفاده است،‌ چيزي كه به آن اعتماد كنند،‌ جمع آن اسناد است. سند دو نوع است: 1) رسمي كه در مرجعي ذي صلاحيت تنظيم شده است. 2) عادي كه در مرجعي ذي صلاحيت تنظيم نشده باشد. مدرك: محل ادراك،‌ حس،‌ زمان ادراك،‌ مأخذ و دليل چيزي و جمع آن مدرك است. تعريف سند و مدرك از نظر اصطلاحي: اسناد تاريخي بخشي از...

دردسر نامه‌نگاري براي رضاشاه

دردسر نامه‌نگاري براي رضاشاه زماني كه حرف زدن و نوشتن در كشوري دچار محدوديت و سانسور شديد باشد چه اتفاقات عجيب و غريبي كه رخ نمي دهد. خصوصا كه شخصي مانند رضا شاه بر جامعه سلطنت كند و تصميم بگيرد، همه چيز همسو با خواسته هاي او پيش برود. در چنين شرايطي اتفاقات به گونه اي رخ مي دهد كه بعدها تاريخ آن را به عنوان «طنز»هاي خود به مردم نشان مي دهد. در دوره رضاشاه اصحاب فكر و انديشه و قلم براي آن كه بتوانند دو كلمه حرف بزنند، در برخي...

گاو استالين

گاو استالين امام خميني در هشتم آبان 1357 در جمع دانشجويان مقيم فرانسه كه در روستاي نوفل لوشاتو به ديدارش آمده بودند، نكاتي را از تحولات تاريخ معاصر ايران بيان كردند. ايشان از جمله به ذكر روايتي راجع به استالين پرداختند كه مطالعه آن خالي از لطف نيست. امام خميني پس از اشاره به شعارهاي كمونيستها فرمودند: آنهايي كه اين مسائل را زمزمه مي‌كنند، اينها يا خودشان از عمال آنها هستند يا فريب آنها را خورده‌اند. اين شعارهاي كمونيستي و...

«نقد كتاب»انقلاب اسلامي ايران

«نقد كتاب»انقلاب اسلامي ايران «انقلاب اسلامي ايران» عنوان كتابي است كه از سوي مركز برنامه‌ريزي و تدوين متون درسي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها تهيه شده به عنوان منبع رسمي در واحد درس عمومي «ريشه‌هاي انقلاب اسلامي» در كليه رشته‌ها مورد تدريس قرار مي‌گيرد. در تأليف و تدوين كتاب مزبور پنج تن از استادان و پژوهشگران مشاركت داشته‌اند كه عبارتند از: دكتر مصطفي ملكوتيان، دكتر محمدعلي حسيني‌زاده، دكتر سيدصادق...

تاريخنگاري درباري

تاريخنگاري درباري تاريخ‌نگاري درباري يكي از انواع تاريخ‌نويسي محسوب مي‌شود و در كنار تاريخ‌‌نگاري سنتي، تاريخ‌نگاري استعماري و تاريخ‌نگاري اسلامي، جايگاه خاص خود را دارد. تاريخ‌نگاري درباري، همانگونه كه در شيوة نگارش، ادبيات و قالب خود، داراي ويژگيها و تمايزات جداگانه مي‌باشد؛ در بعد محتوايي نيز چنين است. محتواي اين نوع كتابهاي تاريخي، همچون صورت و قالب آن، بازتابي از فرهنگ درباري مي‌باشد. دانشمندان و مورخان...

اعتراض امام خميني به نماينده دولت فرانسه

اعتراض امام خميني به نماينده دولت فرانسه طي اقامت امام خميني در پاريس، نمايندگان دولت فرانسه، چند ديدار و گفتگوي رسمي با ايشان بهعمل آوردند. در اين ملاقاتها عموماً حجج اسلام احمد خميني و اشراقي حضور داشتند. ترجمه مذاكرات از فرانسه يا انگليسي به وسيله صادق قطب‌زاده و دكتر ابراهيم يزدي انجام مي‌گرفت. همچنين دكتر يزدي متن مذاكرات را يادداشت مي‌كرد. اولين ديدار نمايندگان رسمي دولت فرانسه با امام خميني روز 22 مهرماه 1357، در...

آغاز و انجام نهضت به روايت رهبر

آغاز و انجام نهضت به روايت رهبر من خودم جواني پرهيجاني داشتم، هم قبل از شروع انقلاب به خاطر فعاليت‌هاي ادبي و هنري و امثال اينها، هيجاني در زندگي من بود و هم بعد كه مبارزات در سال 1341 شروع شد كه من در آن سال، بيست و سه سالم بود. طبعاً ديگر ما در قلب هيجان‌هاي اساسي كشور قرار گرفتيم. من در سال 42 دو مرتبه به زندان افتادم؛ بازداشت، زندان، بازجويي. مي‌دانيد كه اينها به انسان هيجان مي‌دهد. بعد كه انسان بيرون مي‌آمد و خيل عظيم مردمي را...

چله‌هاي خونين

چله‌هاي خونين نقش چله‌ها در پيروزي انقلاب اسلامي برگزاري اولين چله، بيش از انتظار، مورد استقبال مردم قرار گرفت و اين نمونه‌اي درخشان از استفادة سياسي از سنت‌هاي شيعي بود كه شاه را در بن‌بست سختي قرار داد. «اگر دولت مي‌خواست جلوي برگزاري اين مراسم را كه به تبع حوادث قبلي، تاريخ و روز آن معين بود، بگيرد قطعاً با تظاهرات بسيار عظيم‌تري مواجه مي‌شد».(1) رژيم ناچار شد كجدار و مريز با چله‌ها برخورد كند. اين مراسم موجب شد تا نقش...

تاريخ ايران در اسناد آرشيوي گرجستان

تاريخ ايران در اسناد آرشيوي گرجستان در آرشيو دولتي تاريخ گرجستان و انستيتوي نسخ خطي آكادمي علوم گرجستان (كه كه ليدزه Kekelidze) هزاران سند تاريخي پيرامون تاريخ ايران به زبان‌هاي گرجي، فارسي، روسي، فرانسوي و غيره به صورت اصل يا سواد موجود است. اين اسناد كه متعلق به قرون 16 تا اوايل 20 ميلادي مي‌باشد دربرگيرنده آگاهي‌ها در زمينه‌هاي گوناگون زندگي اجتماعي بوده و از لحاظ تنوع شامل: فرامين و احكام شاهان ايران، احكام عباس ميرزا وليعهد...

دارايي‌هاي رضاخان و فريبكاري فروغي

دارايي‌هاي رضاخان و فريبكاري فروغي محمدعلي فروغي معروف به ذكاءالملك كه خود مسئوليت مهمي در تحكيم رژيم استبدادي پهلوي داشت، در شهريور 1320 تلاش كرد رضاخان به آرامي از مملكت خارج گردد و انتقال سلطنت به وليعهد به سادگي برگزار شود و مجازاتي براي ديكتاتور انجام نگيرد. فراماسونري بودن فروغي عامل اصلي اين رويه مي‌تواند باشد، شايد نقشي را كه شريف‌امامي در سال 1357 ه‍ ش مي‌خواست بازي كند (او هم مثل فروغي استاد اعظم لژ فراماسونري بود) و...

ليموترش

ليموترش سيدضياءالدين طباطبايي اولين نخست‌وزير عصر حاكميت پهلوي پس از احراز مقام نخست‌وزيري موجي از بازداشتهاي گسترده را عليه حاكمان قاجار و شخصيتهاي ذي‌نفوذ آن زمان كه به عقيده وي باعث فلاكت و بي‌ثباتي و فقر در كشور شده بودند به راه انداخت. هر كس به هر روشي متوسل مي‌شد تا از گزند بازداشتها نجات يابد. مي‌گويند هنگامي كه سيدضياءالدين عده‌اي از رجال را توقيف كرده بود يكي از كساني كه با انگليسيها در تهران روابطي داشت براي...

عاقبت چاه‌كني براي ديگران!

عاقبت چاه‌كني براي ديگران! در زمان رياست سوئدي‌ها، مركز شهرباني (نظميه) در ميدان توپخانه بود (جنوب غربي ميدان) و زندان نظميه هم در همان اداره كل شهرباني مركب از دو سه اطاقك كوچك (سلول) كه به حبس نمرة يك معروف بود و چند اطاق و زيرزمين براي زندانيان ديگر كه به صورت دسته‌جمعي زنداني مي‌شدند، منحصر مي‌گرديد و ديگر محل بيشتري وجود نداشت. با ايجاد حكومت ديكتاتوري، ديگر اين محل كافي نبود و بايستي زندان وسيعي در نظر گرفته مي‌شد....

نقد كتاب «خاطرات دكتر علينقي عاليخاني»

نقد كتاب «خاطرات دكتر علينقي عاليخاني» «خاطرات دكتر علينقي عاليخاني» عنوان كتابي است كه به بيان خاطرات نامبرده به عنوان وزير اقتصاد ايران طي سالهاي دهه 1340 اختصاص دارد. آقاي عاليخاني به دعوت تاريخ شفاهي بنياد مطالعات ايران كه ظاهراً بايد همان طرح تاريخ شفاهي ايران در هاروارد باشد، در گفتگو با آقاي غلامرضا افخمي به بيان خاطراتش پرداخته است. متأسفانه ناشر ايراني اين كتاب (نشر آبي) با حذف مقدمه مصاحبه كننده اقدام به چاپ مجدد...

چالشي در ميان اسناد تاريخي

چالشي در ميان اسناد تاريخي محققان تاريخ به خوبي به ارزش و اهميت اسناد و متون قديمي واقف هستند . اسناد تاريخي بعنوان مستندات و مکتوبات وقايع گذشته ، بسته به نوع اطلاع رساني و درجه اطلاعات حاوي آن ، وضعيت خاصي را پيدا مي کند . بنظر مي رسد در ميان ذخيره آرشيوهاي ملي ورسمي، اشکال مختلفي از اسناد موجود است که گاه قضاوت در مورد وضعيت و جايگاه آنها را با دشواري روبرو مي سازد . براي توضيح بيشتر؛ آنچه که در وهله اول از شکل يک سند به ذهن مي...

سكولارها در جايگاه تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي

سكولارها در جايگاه تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي مروري اجمالي بر تاريخ‌نگاري انقلاب در سه دهه اخير، دغدغه‌اي شناخته شده را در اذهان تمامي ياران انقلاب رقم مي‌زند و آن چيزي نيست جز اينكه در تاريخ معاصر، جريان نهضت‌هاي حق‌طلبانه و اسلامي عمدتاً توسط جريان سكولار به نگارش درآمده است. نهضت مشروطيت از بيروني منازل علماي شاخص تهران آغاز شد و با تأييد علماي نجف قوام يافت، ليكن جريان سكولار، سوار بر امواج نيرومندي كه علما و بدنه...

جايگاه «تاريخ معاصر ايران» در كتابخانه شخصي رهبر انقلاب

جايگاه «تاريخ معاصر ايران» در كتابخانه شخصي رهبر انقلاب دكتر غلامعلي حداد عادل در گزارشي از كتابخانه شخصي حضرت آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب اطلاعات مفيدي از اين كتابخانه و رويكرد آثار موجود در آن ارائه كرد . وي ابتدا گفت : اولين نكته اين است كه قلمرو علايق‌ مطالعاتي ايشان خيلي رسمي و منطبق بر حوزه‌ مطالعات متعارف روحانيان نيست. بيشتر روحانيان به اقتضاي فضاي حوزه و درس و بحثي كه دارند، منطقه خاصي در مطالعه مورد...

مساجد در جهان، ايران، تهران

مساجد در جهان، ايران، تهران تحليل و بررسي دگرگونيهاي جامعه انساني در طول تاريخ بدون توجه به خاستگاه و جايگاه دگرگونيها امكان‌پذير نبوده و يا راهگشا نيست. نقش و اهميت جايگاه تحولات، خود مقوله‌اي مهم در دست‌يابي به حقايق و زواياي تحليل صحيح حوادث بزرگ در تاريخ بشريت است. نقش معابد و پرستشگاهها و آداب و تعاليمي كه در آن در ضمير انسان اعتقاد و هويت و حركت و جهش ايجاد كرده و او را به سرمنزل مقصود و آرزوهاي بزرگ و كوچكش رسانده و يا...

لحظه‌هاي دار زدن شيخ فضل‌الله از زبان محافظ او

لحظه‌هاي دار زدن شيخ فضل‌الله از زبان محافظ او غالب تاريخ‌نويسان مشروطه، شيخ‌فضل‌الله نوري را با عنوان طرفدار استبداد معرفي كرده‌اند و در محكوميتش قلم زده‌اند اما محاكمه و اعدام اين فقيه بزرگ، چهره ديگري از او در تاريخ باقي گذاشته و جوّي را كه در اجتماع اواخر عمر او پيدا شد تا اين اقدام را در حضور مردم موجه نمايد در هم شكست. آقاي علي دواني در جلد اول نهضت روحانيون ايران به نقل از ضياءالدين دري مي‌نويسد: «من تا آن وقت با آن...

روايتي از تبعيد و شهادت مدرس

روايتي از تبعيد و شهادت مدرس روز دهم آذر سالروز شهادت سيدحسن مدرس روحاني مبارز عصر رضاخان پهلوي است. او در ماه مبارك رمضان و با زبان روزه توسط دژخيمان رضاشاهي در منزل خود به شهادت رسيد. مقاله زير گزارشي است از بازداشت تا شهادت اين روحاني مجاهد كه توسط علي مدرسي نوه دختري آن مرحوم در كتاب «مدرس شهيد، نابغه ملي» به رشته تحرير درآمده است. * * * انتخابات دوره هفتم مجلس شوراي ملي تمام شد و مدرس از تهران حتي يك رأي هم در صندوق به نامش...

بدترين قتل‌عام قرن بيستم

بدترين قتل‌عام قرن بيستم مقايسه جمعيت ايران در 1914 و 1915 نشان مي‌دهد كه حدود ده ميليون نفر در اثر قحطي و بيماري از بين رفته‌اند. در اين مقاله، نخست شواهد مربوط به جمعيت ايران در 1914 بررسي مي‌شود؛ و نشان داده خواهد شد كه برخلاف ادعاهاي برخي نويسندگان روس در قبل از جنگ جهاني اول و نيز برخي آثار انگليسي در دهه‌هاي 1960 و 1970 مبني بر اينكه جمعيت ايران [پيش از جنگ جهاني اول] تنها 10 ميليون نفر بوده، جمعيت واقعي ايران در 1914 دست كم 20 ميليون...

مرگ مشكوك نصرت‌الدوله

مرگ مشكوك نصرت‌الدوله فيروز فيروز معروف به نصرت‌الدوله از سياستمداران مشهور اواخر دوران قاجار و اوائل حكومت رضاخان پهلوي است. او وزارتخانه‌هاي عدليه، خارجه، دادگستري و ماليه را به ترتيب بر عهده داشت و در ادوار چهارم، پنجم و ششم نماينده مجلس شوراي ملي بود. در 1308 دستگير و به اتهام «ارتشاء» محاكمه شد و به 4 ماه زندان، محروميت از خدمات اجتماعي و پرداخت مبلغي غرامت محكوم شد. در 1309 به خاطر بيماري آزاد شد و در 1315 مجدداً دستگير و به...

وفاي عهد امپراطور روسيه!

وفاي عهد امپراطور روسيه! در زمان مظفرالدين‌شاه كم كم به دليل تغييراتي كه در اروپا ظاهر مي‌شود سياست روس و انگليس در ايران به هم نزديك مي‌گردد و در همان حالي كه آثار انقلاب مشروطيت در ايران ظاهر مي‌شود، انگليس علي‌الظاهر به حمايت از انقلاب مشروطيت و روسيه در مقابل آن قرار مي‌گيرد. در چنين شرايطي بين لرد كرزن وزير خارجه انگليس و كنت لامزدروف وزير خارجه روس مذاكراتي با هدف نزديكي مواضع دو كشور و تقسيم ايران ميان حوزه نفوذ دو...

جريان‌شناسي انجمن حجتيه

جريان‌شناسي انجمن حجتيه چكيده روحانيان در جامعه ايران، به ويژه از هنگام تحريم استعمال توتون و تنباكو، نقش و جايگاه ارزنده‌اي داشته‌اند. آنان همواره تلاش كرده‌اند تا در برابر حكومت‌هاي ستمگر و نفوذ استعمار بايستند و مانع اجزاي اهداف شوم و غارتگرانه بيگانگان شوند. از اين رو، استعمارگران نيز بيكار ننشسته و براي اينكه جلو روحانيان را بگيرند. از راه دين وارد شدند. يكي از اين راه‌ها، فرقه‌سازي و تفرقه‌افكني ميان مسلمان بوده...

...

99

...