30 فروردین 1394
مظفر شاهدی
سیا از آغاز حضورش در ایران عصر پهلوی ارتباط مستقیمی با سفارت امریكا در تهران پیدا كرد و در واقع بخشی از سفارت امریكا در تهران در اختیار سیا قرار داشت. در بسیاری از امور میان اعضای رسمی سفارت و عوامل سیا هماهنگی لازم برقرار بود. با این حال سیا در فعالیتهایش از استقلال عمل كافی برخوردار بود و چه بسا فعالیتهای پرشماری از آن، از دید و اطلاع اولیای سفارت مخفی می‌ماند. به عبارت دیگر سیا در گزارش اقدامات و فعالیتهایش در امور مختلف به اولیای رسمی سفارت امریكا در تهران الزام و اجباری نداشت. با این حال این به مفهوم تقابل و یا تضاد سفارت و سیا نبود بلكه طرفین در امور بسیاری در هماهنگی با یكدیگر عمل می‌كردند و گزارشات و اقدامات و فعالیتهای آنان در عملكرد و خط مشی طرفین تأثیری انكار‌ناپذیر و به سزا داشت.
در همان حال میان سفارت و نمایندگی سیا در تهران و وزارت خارجه امریكا و نیز سازمان مركزی سیا در امریكا هم ارتباط تنگاتنگ قابل توجهی وجود داشت و اساساً با مجموع تعامل اطلاعاتی و فعالیتهای سیاسی طرفین بود كه سیاستها و تصمیم‌سازیهای ریز و درشت دولتمردان و سیاستگذاران امریكا در مورد ایران به مورد اجرا گذاشته می‌شد و در ارتباط و تعامل حكومت ایران با آن كشور تصمیم لازم اخذ می‌شد. در همان حالی كه سفارت عمدتاً از طریق مستقیم و آشكار، روابط امریكا با حكومت ایران را تنظیم میكرد مجموعه گزارشات و اطلاعات سیا از شئون مختلف زندگی ایرانیان دولتمردان آن كشور را قادر می‌ساخت رفتار سیاسی فیمابین را براساس داده‌های اطلاعاتی مذكور طبقه‌بندی و تنظیم كرده به كار بندند. در رابطه با حكومت ایران هم علاوه بر اینكه رؤسای وقت سیا در ایران ارتباط و تماس مستقیم و منظمی با شاه داشتند. برخی دیدگاهها و خواسته‌های آنان هم از طریق مجاری رسمی سفارت امریكا درتهران به اطلاع مقامات ایرانی می‌رسید. در همان حال روابط سیا و سفارت امریكا درتهران با ساواك هم از قاعده‌های مشابه پیروی میكرد. ساواك كه ارتباط اطلاعاتی ـ امنیتی تنگاتنگی با سیا داشت در هماهنگی اطلاعاتی میان سیا، سفارت و حكومت ایران نقش قابل اعتنایی ایفا میكرد. اسناد بر جای مانده نشان می‌دهد كه سیا، سفارت آمریكا در تهران و حتی وزارت خارجه آن كشور در گزارشات و اطلاعات واصله از ساواك در زمینه حضورشان در ایران بهره‌فراوانی می‌بردند و برخی از مهمترین جنبه‌های زندگی ایرانیان وحتی شناخت ویژگی‌ها و مسائل پرشمار مربوط به مجموعه حاكمیت، دولت، دربار و شخص شاه از كانال ساواك در اختیار سیا و مقامات سفارت و وزارت امور خارجه امریكا قرار داده می‌شد.
وزارت امور خارجه در امریكا با مسئولان سیا در ایران جلسات و مذاكرات منظمی داشت و در همان حال سمینارهای متعددی با شركت كارشناسان، متخصصان و نمایندگان فیمابین تشكیل می‌شد كه درباره اوضاع سیاسی، استراتژیكی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مباحث و مسائل گوناگونی مطرح و مذاكره میكرد و از جمع‌بندی این گونه‌جلسات و مذاكرات بود كه درنهایت استراتژی و دكترین امریكا در رابطه با ایران شكل می‌گرفت و به مورد اجرا گذاشته می‌شد. با این توضیح كه مباحث مطروحه در اینگونه سمینارها و جلسات اساساً برپایه اطلاعات و گزارشاتی بود كه از سوی مأموران و نمایندگی سیا و سفارت امریكا در تهران تهیه و ارسال شده بود. در این باره هماهنگی منظم و تعریف شده‌ای میان طرفین وجود داشت. در مواردی وزارت امور خارجه و سازمان مركزی سیا در امریكا فهرستی از سرفصلهای مهم اطلاعاتی ـ امنیتی مورد نیاز را در اختیار ایستگاه سیا و نیز سفارت امریكا در تهران قرار می‌دادند تا براساس راهنمائی ارائه شده داده‌های اطلاعاتی تهیه و در اختیار مركز قرار داده شود. برای نمونه سازمان مركزی سیا در امریكا در نامه‌ای كه در 27 اردیبهشت 1356 ../../../default.htm 17 مه 1977 برای سفارت امریكا در تهران می‌فرستد سرفصلهای مورد نیاز اطلاعاتی وزارت امور خارجه و سیا در مورد ایران را به شرح ذیل تعیین كرده و تقاضا می‌كند اولیای آن سفارت به یاری مأموران سیا درتهران اطلاعات خواسته شده را با مطالعه در موارد اطلاع داده شده برای مركز ارسال دارند.
سری
سرپرست سازمان مركزی اطلاعات (CIA)
كمیته منابع انسانی
طبقه‌بندی: سری
تاریخ: 17 مه 1977
27 اردیبهشت 1356
دفتر رئیس
از: ادوراد، اس، لیتل
به: ویلیام اچ. سولیوان ـ سفیر امریكا ـ تهران
درموقع ارسال «بررسیFOCUS ایران» برای جك میكلوس (كاردار) در ژانویه، سرپرست سازمان مركزی اطلاعات (CIA) اشاره كرد كه یك لیست اولیه با ارجحیت مسائل اطلاعات ملی برای سفارت تهیه خواهد شد. ضمیمه، لیست مزبور است كه به وسیله كمیته منابع انسانی با نظر مأمور اطلاعات ملی برای خاور نزدیك و جنوب آسیا تهیه شده است. چون لیست فشرده است ترتیبی برای ارجحیت منظور نشده است. راهنما جدا از بررسی FOCUS تهیه شده و در فرم اسكلت‌وار به نظر می‌رسد. ما امیدواریم كه این لیست برای شما به عنوان نموداری از مسائل هماهنگ شدة بین سازمانی، مهمترین احتیاجات اطلاعاتی واشنگتن را در برداشته باشد. یك راهنمای مفصل‌تر براساس منظمی از طریق كانالهای سازمانی برای شما تهیه شده است. همچنان كه در برنامه FOCUS تجربه كسب می‌كنیم، امیدواریم كه این ارزیابیهای گزارشی كار هیئتهای خارج از كشور را سهل‌تر و آسانتر سازد. نظرات شما در مورد این موضوع مایة خوشوقتی من است.
سری
راهنما: ایران
لیست زیرین سرفصلهای مورد علاقه جامعه اطلاعاتی و امور خارجه می‌باشد.
الفـ سیاسی
الفـ داخلی
1ـ هدفها و سیاستهای دراز‌مدت شاه و مشاورین اصلی او، نظامی و غیر نظامی.
2ـ تصمیمات اساسی سیاسی، ملی، امنیتی و اقتصادی به وسیله چه كسانی و چگونه گرفته می‌شود.
3ـ نقشی كه ساواك در دولت بازی می‌كند.
4ـ نقش دولت ایران در موضوع حقوق بشر.
5ـ برنامه‌ریزی‌های آینده و فعل و انفعالات شخصی كه جانشین را تعیین می‌كند.
ب‌ـ خارجی
1ـ منابع تهدیدات نظامی خارجی برای ایران.
2ـ موازنه قدرتها در منطقه به نحوی كه ایران را متأثر می‌سازد.
3ـ روابط با اتحاد شوروی و كشورهای خلیج فارس، خصوصاً عربستان سعودی و عراق.
4ـ روابط با هند، پاكستان، افغانستان و تركیه
ب ـ اقتصادی
الف ـ برنامه‌های رشد اقتصادی، بویژه، استراتژی و سیاستهای فروش شركت ملی نفت ایران.
ب ـ طرهایی كه برای توسعه اتمی ریخته شده.
3ـ قابلیتهای نظامی نیروهای مسلح سلطنتی ایران. 1
از میان سفیران امریكا در تهران حداقل سه تن پیش از انتصاب به این مقام در سازمان سیا عضویت داشتند كه از آن میان ریچارد هلمز مشهورترین آنهاست، ریچارد مك‌كارا هلمز كه در امریكا به دیگ شهرت داشت برادرش در سوئیس همكلاسی محمد‌رضا شاه پهلوی بود. از اواخر دهة 1930 م در سازمانهای اطلاعاتی ـ جاسوسی امریكا جذب شد و از آغاز تأسیس سیا در 1947 به استخدام آن درآمد و به سرعت از مسئولان درجه اول سیا شد و در 1962 به معاونت عملیاتی سیا ارتقاء مقام یافت و نهایتاً در 30 ژوئن 1966 به عنوان رئیس سیا منصوب گردید. وی در میان اعضای بلندپایه سیا تحت عنوان «سلطان مطلق جاسوسان» لقب داشت. ریچارد هلمز در تمام دورانی كه در ریاست سیا بود از حكومت ایران سخت پشتیبانی میكرد و شاه نیز متقابلاً با او احساس نزدیكی فزاینده‌ای داشت. ریچارد هلمز طی سالهای 1345 ـ 1351 ش/ 1966 ـ 1972 م. به مدت هفت سال رئیس سیا بود و طی این سالها بارها به ایران مسافرت كرد. آگاهان به امور ریچارد هلمز را «یكی از دو مرد آگاه جهان» می‌دانستند. نفر بعدی رئیس كا.گ.ب بود. ریچارد هلمز به دنبال رسوایی واترگیت از مقامش عزل شد(20 نوامبر 1972) و مدت كوتاهی بعد به عنوان سفیر امریكا درتهران منصوب شد. 2
ورود ریچارد هلمز به تهران به عنوان سفیر جدید امریكا اوج دوران قدرت محمد‌رضا شاه پهلوی محسوب می‌شد. شاه به عنوان ژاندارم منطقه در دفاع و حمایت از اهداف و خواسته‌های غرب و امریكا در منطقه برای خود رسالتی قائل بود ودر همان حال فعالیتهای مشترك سیا، ساواك، موساد و نیز اینتلیجنت سرویس انگلستان در منطقه در یكی از حساس ترین مقاطع خود قرار گرفته بود. یك سال پیش از ورود هلمز به تهران كانوی رئیس سابق سیا در تهران جای خود را به نیكولاناتزیوس با نام مستعار ویلیام برومل داده بود كه عضو كهنه‌كار سیا محسوب می‌شد و از شاخص‌ترین اعضای سیا در سراسر جهان به شمار می‌رفت. او پیش از آن در ایستگاه‌های سیا در كره جنوبی، آرژانتین و هلند خدمات شایانی برای سیا انجام داده بود. با ورود ویلیام برومل به ایران بودكه ایستگاه منطقه‌ای سیا از قبرس به تهران منتقل شد و از آن پس تهران به مركز فرماندهی دستگاه جاسوسی ـ اطلاعاتی امریكا در منطقه خاورمیانه تا مشرق دور ارتقاء مقام یافت. وجود ریچارد هلمز در تهران در همین مقطع اهمیت و حساسیت قابل توجه ایران را برای مراجع اطلاعاتی ـ جاسوسی و وزارت امور خارجه امریكا آشكار می‌كند. 3 ریچارد هلمز تا ژوئن 1977 ../../../default.htm 1355 ش. مقام سفارتش را درتهران حفظ كرد. 4 در دوران وی بود كه علاوه بر گسترش فعالیتهای سیا در شئون مختلف سفارت امریكا در تهران نیز نقش بسیار برجسته‌ای در گسترش روابط ایران و امریكا بر عهده گرفت.
پژوهشگران و آگاهان به امور برای سفارت امریكا در تهران در پیشبرد اهداف اطلاعاتی‌ـ جاسوسی آن كشور در ایران و منطقه خاورمیانه نقش قابل توجهی قائل شده‌اند. حضور و فعالیت گستردة مأموران سیا در پوششهای مختلف سیاسی‌ـ دیپلماتیك در سفارت و نیز حضور چهره‌های برجسته سیا به عنوان سفیر و كاردار و نظایر آن در ایران این فرضیه را سخت قوت می بخشد كه مسائل اطلاعاتی‌ـ امنیتی و جاسوسی در روابط ایران و امریكا جایگاه بی‌بدیلی داشت. منصور رفیع‌زاده آخرین نماینده ساواك در امریكا تأكید دارد كه سفارت امریكا در تهران در درجه اول به عنوان پایگاهی برای انجام فعالیتهای جاسوسی ـ اطلاعاتی سیا در ایران انجام وظیفه می‌كرده است.5 این مهم البته از دید ساواك و حكومت ایران پنهان نبود و چه بسا جهت پیشبرد اهداف فوق مساعدتهای قابل اعتنایی هم در اختیار آن قرار می‌گرفت. 6
علاوه بر سفارت امریكا در تهران حداقل سه نمایندگی سیاسی دیگر آن كشور در شهرهای مختلف ایران فعالیتهای سیاسی، اطلاعاتی ـ جاسوسی پرشماری در راستای اهداف سیا به انجام می‌رسانیدند و در هر یك از این نمایندگیها مأمورانی از سیا حضور داشتند و فعالیت اطلاعاتی ـ جاسوسی این مراكز تحت هدایت سفارت امریكا در تهران قرار داشت. این نمایندگیها در شهرهای تبریز، اصفهان و شیراز واقع بود. طی سالهای پایانی حكومت در شهرهای دیگر هم فعالیتهای سیاسی ـ اطلاعاتی امریكاییان گسترش یافت. 7
سفارت امریكا درتهران دارای شش بخش مجزا بود كه عبارت بودند از: «1ـ بخش امور سیاسی 2ـ بخش نظامی 3ـ بخش اقتصادی و بازرگانی 4ـ كمیسیون مشترك ایران و امریكا 5ـ بخش كنسولی و 6ـ بخش امور اداری. 8
دیگر نمایندگیهای مهم و مراكز سیاسی و دیپلماتیك امریكا در تهران و سایر نقاط ایران عبارت بود از: 1ـ كنسولگری امریكا در تبریز 2ـ كنسولگری امریكا در اصفهان 3ـ كنسولگری امریكا در شیراز 4ـ كنسولگری امریكا در مشهد 5ـ انجمن كارمندان امریكایی 6ـ سازمان ارتباطات بین‌المللی 7ـ سازمان مبارزه با مواد مخدر 8ـ دفتر وابسته كشاورزی امریكا در تهران.» 9
در این مراكز و نمایندگیها كه افراد پرشماری در پوششهای مختلف خدمت می‌كردند سیا مأموران متعددی داشت كه در پوششهای سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیك و ... وظایف محوله در امور اطلاعاتی ـ جاسوسی را به انجام می‌رسانیدند.
از منابع اطلاعاتی و كسب خبر سفارت امریكا در تهران و نیز سیا در بخشهای مختلف كشور، عوامل و عناصر ایرانی مرتبط با سفارت بود. در اسناد و مدارك بر جای مانده از سفارت امریكا در تهران اسامی و مشخصات افراد پرشماری ذكر شده است كه با سفارت در تماس دائمی و منظمی بودند و اخبار و اطلاعات ارزشمندی را از حوزه فعالیت خود در اختیار آنان قرار می‌دادند. برخی از مهمترین فعالان سیاسی مخالف، روشنفكران، اساتید و مدیران دانشگاهها، رجال و كارگزاران دولتی وحكومتی در زمره این افراد بودند. سفارت امریكا در تهران و نیز سیا در موارد متعدد با كمترین مشكل اطلاعات ذی‌قیمت قابل توجهی از این منابع و رابطین خود به دست می‌آوردند. بسیاری از كسانی كه در امریكا تحصیلات عالیه خود را پشت سر گذارده بودند، روابط نزدیكتری با سفارت و نمایندگان پیدا و پنهان سیا در تهران و سایر نقاط كشور داشتند اطلاعات ارائه شده از سوی رابطین و دوستان ایرانی سفارت و سیا در تغذیه اطلاعاتی‌ـ جاسوسی سیا اهمیتی انكار ناپذیر داشت. 10 در یك مورد سفارت امریكا در تهران از مهدی هروی نام می‌برد كه «مأموران گوناگون سفارت با او آشنایی» تامی داشتند. او كه تحصیلات دانشگاهی‌اش را در ا مریكا انجام داده بود «در اوایل سال 1975 به عنوان مشاور با نمایندگان امریكا در سومین كنگره حزب ایران نوین كار میكرد.» و بعدها پس از تأسیس حزب رستاخیز این مهم را در حزب جدید بر عهده گرفت و روابط اطلاعاتی‌اش را با سفارت كماكان حفظ نمود. 11
سفارت امریكا و سیا در ایران از این دوستان ایرانی وفادار بسیار داشتند.
سفارت امریكا در تهران تا پایان دوران سلطنت محمد‌رضا شاه كماكان از حضور و وجود فعال این رابطین و خبررسانان سود می‌برد و حكومت ایران و نیز ساواك هم هیچ‌گاه مانعی بر سر راه این ارتباطات كه چندان پنهان هم نبود ایجادنكردند.
بدین ترتیب اولیای سفارت و نیز نمایندگان و مأموران سیا در ایران تا واپسین روزهای عمر رژیم پهلوی از مزیت این منابع اطلاعاتی ارزشمند كه عمدتاً حساس‌‌ترین و كلیدی‌ترین پستهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی را در اختیار داشتند كماكان بهره بردند. ضمن سیاسی و بویژه مخالفین میانه‌رو حكومت هم ارتباطات بسیاری با سفارت امریكا در تهران داشتند و این تماسها تا آخرین روزهای عمر رژیم پهلوی ادامه داشت.
پی نوشت ها
1ـ ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد دوم، صص 210ـ 216.
2ـ سینتیا هلمز، خطارات همسر سفیر، صص 3ـ 6.
3ـ همان، ص 217.
4ـ مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریكا، جلد 8، صص 94ـ 95.
5ـ اسكندر دلدم، پیشین، صص 24ـ 29.
6ـ یوسف ترابی، صص 91ـ 93.
7ـ همان، صص 95ـ 102.
8ـ همان، صص 102ـ 108.
9ـ مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریكا، جلد 17، صص 107ـ 108.
10ـ همان، صص 108ـ109.
11ـ همان، ص 109.
منبع: پورتال نور
منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 49
تعداد بازدید: 1269
