12 خرداد 1394
مینو خانی*
اشاره:
مطالعه تاریخ هنر نشان می‌دهد که اتفاقات اجتماعی یکی از موارد مهمی است که تغییر و تحول بنیادین در آثار هنری ایجاد می‌کنند. انقلاب اسلامی ایران تغییر و تحول بنیادینی در اساس جامعه به وجود آورد و هنرمندان انقلاب در راستای ایدئولوژی انقلاب و تبلیغ آرمان‌ها و شعارهای انقلاب به ایجاد اثر پرداختند. 15 خرداد 1342 به عنوان بستری که زمینه ساز انقلاب اسلامی شد، یکی از اتفاقاتی است که توجه هنرمندان انقلاب را به خود جلب کرده است. «صبح 15 خرداد» اثر مصطفی گودرزی از جمله آثاری است که به این واقعه تاریخی می پردازد.
نام اثر: صبح 15 خرداد
نام هنرمند: مصطفی گودرزی
ابعاد: 100*150
سال خلق: 1365
تکنیک: رنگ روغن روی بوم
چند زن با چادر مشکی به دنبال هم ردیف شده‌اند و انگار مشغول راهپیمایی هستند. زن اول، عکسی از آیت‌الله خمینی در دست دارد. پسر بچه‌ای با سربند سبز، پرِ چادر او را گرفته است. یکی دیگر از زنان نیز کودکی را در آغوش گرفته است. در پلان دوم، پرچم‌های سبز برافراشته در هوا، در حال اهتزازند. در پلان آخر، گلدسته و گنبد زیارتگاهی خودنمایی می‌کنند. آسمان، آبستن ابرهای باران‌زاست.
مصطفی گودرزی از هنرمندانی است که چند سال بعد از راه‌اندازی حوزه هنری، به گروه نقاشان این مرکز پیوست. وی که ابتدا به خلق آثاری رئال و نمادین با موضوع جنگ می‌پرداخت، با خلق تابلوی صبح 15 خرداد به موضوعات مربوط به انقلاب نیز توجه نشان داده است.
گودرزی در رابطه با خلق این اثر می‌گوید: «علاقه زیادی به خلق آثاری با موضوع تاریخی و اسلامی داشتم. دوست داشتم از قیام امام حسین (ع) تا نهضت انقلاب اسلامی را طراحی و نقاشی کنم. هر چند به دلایل گوناگون موفق به اجرای این پروژه نشدم، اما تابلوی صبح 15 خرداد محصول همین خواست و علاقه است.»
گودرزی برای این‌که اثری تاریخی با زبان نمادین خلق کند، تحقیقات بسیاری انجام داده و در جریان این تحقیقات، متوجه می‌شود که زنان نقش مهمی در پایه‌گذاری نهضت اسلامی داشته‌اند. از سوی دیگر، در صحبت‌ها و سخنرانی‌های امام (ره) می‌خواند که ایشان در پاسخ به این سوال که «سربازان شما چه کسانی هستند؟» می‌فرمایند که سربازان من، اکنون در آغوش مادرانشان و در گهواره‌ها هستند. این تحقیقات، گودرزی را به سمت خلق اثری با حضور زنان و کودکان هدایت می‌کند تا به گونه‌ای، به نقش زنان در جریانات اجتماعی بپردازد، زنانی که روحیه حمایت‌گر و هدایت‌کننده‌ای در جریان انقلاب و بعد از آن در دفاع‌مقدس داشته‌اند.
با وجود این‌که هیچ مردی در اثر دیده نمی‌شود، اما حضور دو کودک که یکی از آن‌ها سربند سبز دارد، نشانه علویت و نگاه شیعی بوده و تاکیدی بر حضور مبارزان و انقلابیون در آینده است. بلوز کودک، سفید است و بر معصومیت و پاکی او تاکید دارد. سربند سبز او با پرچم‌های سبز در پلان دوم اثر، ارتباط مفهومی خوبی برقرار کرده است. گودرزی با دقت‌نظر، کودکانی را ترسیم می‌کند که در زمان انقلاب، حداکثر 20 ساله هستند و به نوعی سرنوشت آن را در دست می‌گیرند. نگاه زنان، همگی به سمت راست تصویر است، انگار که به جایی خیره شده‌اند و تنها پسر در پلان اول است که به بیننده چشم دوخته است. علاوه بر پسر، رد نگاه امام(ره) در عکسی که در دست زن است، رو به‌سوی بیننده است.
هنرمند با دقت‌نظر، عکسی از امام(ره) در زمان حال، برای مقطع وقوع قیام 15 خرداد 1342 را انتخاب کرده است؛ هر چند آن را با تنالیته قهوه‌ای که کمی قدیمی به نظر می‌رسد، اجرا کرده است. گلدسته‌ها و گنبد زیارتگاه در پلان آخر، مشخص کننده مکان وقوع راهپیمایی، یعنی قم است. از نکات قابل توجه در این اثر، چهره زنان است. گودرزی در این اثر، چندین زن خلق کرده که با چهره‌های متفاوت و سنین مختلف دیده می‌شوند. زن در پلان اول، جوان و حدود 25 سال سن دارد، زن پشت سر وی مسن‌تر و رنگ چهره‌اش تیره‌تر به نظر می‌رسد. زنان دیگر نیز به همین شکل از یکدیگر متفاوت هستند و این امر، برخلاف تعدادی از هنرمندان است که در تابلوهای متفاوت، چهره و سن زنان را یکسان حلق می‌کنند.
در این اثر، نور بر روی صورت مادر و پسر در پلان اول است و توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند. بخش عمده‌ای از این اثر، توسط زنان مشکی پوش پُر شده و رنگ گرمی را ایجاد کرده است. آسمان که پُر از ابرهای بازان زاست، حکایت‌گر روزگاری سرشار از اتفاقات است.
نکته دیگری که در این اثر باید به آن دقت کرد، عنوان آن است: «صبح 15 خرداد». این عنوان، در عین این‌که بیننده را به سمت این امر سوق می‌دهد که این اتفاق در صبح رخ داده، اما در عین حال، بار مفهومی دیگری نیز دارد. صبح، آغاز است و صبح 15 خرداد می‌تواند، آغازگر اتفاقاتی باشد که به نهضت انقلاب اسلامی منتهی شود.
زبان تصویری هنرمند در این اثر، به‌قدری ساده است که هر بیننده‌ای به سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند و این یکی از عوامل موفقیت این اثر است. هر چند دهه 1360 زمانی بود که زبان تصویری اغلب هنرمندان، زبان ساده و روایتگری بود تا مخاطب عام بتواند با اثر ارتباط برقرار کند.
* دکترای تاریخ هنر
تعداد بازدید: 4556
