02 آذر 1394
رقیه متانی
پهلوی، ساواک، شکنجه، تهران: موزه عبرت ایران، 1393
این کتاب حاصل نشست تخصصی «پهلوی، ساواک، شکنجه» با حضور محققین، تاریخ‌پژوهان و زندانیان سیاسی دوران پهلوی است که در 25 دی ماه سال 1391 از سوی موزه عبرت ایران برگزار شد. این اثر شامل مقالات افرادی است که بنابر مستندات و با مشاهدات خودشان از بازداشتگاه کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک (اکنون: موزه عبرت ایران) که در زمان قبل از انقلاب در آن زندانی بوده‌اند، به شرح واقعیت‌ها درباره این زندان و حوادث و وقایع آن پرداخته‌اند.
برای مردم ایران شکنجه، علاوه بر ترس و درد، یادآور دوره‌ای از تاریخ یعنی دوره پهلوی است. پهلوی در ذهن و خاطره مردم ایران با ساواک و شکنجه همراه است؛ بنابراین ثبت و ضبط حقایق تاریخی و حفظ اسناد و مدارک مرتبط با وضع آن دوران، برای جلوگیری از هر گونه تحریف در تاریخ ایران، از کارهای ضروری است. محل اصلی شکنجه‌گاه رژیم پهلوی با این هدف به موزه عبرت ایران تبدیل شده است و کتاب‌های متعددی در این زمینه به چاپ رسیده است که کتاب مورد نظر این نوشته نیز یکی از این آثار است.
شکنجه که در ساده‌ترین تعریف خود، به آزار جسمی یا روحی برای مجبور کردن کسی به کاری اطلاق می‌شود یکی از روش‌های افراد یا حکومت‌ها برای رسیدن به اهدافشان است. شکنجه زندانیان به خصوص زندانیان سیاسی یا افرادی که به دلیل فعالیت‌های سیاسی زندانی شده‌اند از روش‌های گرفتن اعتراف یا ممانعت آنان از فعالیت‌های سیاسی است. مصداق بارز این نوع شکنجه را می‌توان در دوران پهلوی و در نهاد مخوف ساواک و زندان آن (زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری) سراغ گرفت که سخت‌ترین شکنجه‌ها را در حق مبارزان اعمال می‌کرد. ساواک که در سرکوب عناصر مخالف حکومت پهلوی فعالیت گسترده‌ای داشت به عنوان عامل شکنجه و قتل بسیاری از مبارزان با حکومت پهلوی شناخته می‌شد. کمیته مشترک ضدخرابکاری نیز که با مشارکت برخی از عوامل ساواک در سال 1350 تشکیل گردید نقش مهمی در سرکوب و اعمال بدترین شکنجه‌ها داشت. شلاق زدن، اشکلک کردن، سوزن زیر ناخن کردن، تراشه نی زیر ناخن کردن، تجاوز، لگد زدن بر دست‌های بسته زندانیان از جمله شکنجه‌های رایج در زندان‌های عصر پهلوی بود. آپولو هم نام یکی از دستگاه‌های شکنجه و در واقع از ابداعات رژیم پهلوی بود که شامل یک صندلی فلزی، گیره و کلاه فلزی بود که متهم را روی صندلی می‌خواباندند و دست و پای او را با گیره‌ها ثابت نگه می‌داشتند. نحوه بستن دست و پاهای زندانی به گونه‌ای بود که پاهای متهم را به سمت بالا می‌آوردند تا کف پاها رو به بالا قرار گیرد. بعد از آن کلاه‌خود فلزی را که از سقف آویزان بود به سمت پایین می‌کشیدند تا سر و شانه‌های متهم را بپوشاند. سپس با کابل به کف پاهای او می‌زدند. همچنین با سوزاندن بدن زندانی با فندک و سیگار، کشیدن ناخن‌ها با انبردست و یا فروکردن سوزن زیر ناخن‌ها و... او را مورد شکنجه قرار می‌دادند. در صورتی که زندانی از درد و ناله فریاد می‌زد، صدای آن در کلاه‌خود و در نتیجه گوش او می‌پیچید و باعث آزار بیشتر او می‌شد. (صص 52-55)
یکی از موضوع‌های مهم در این کتاب که توسط سخنرانان همایش براساس مستندات، مشاهدات و کتاب‌های مختلف به مدعوین ارائه شده است، اثبات وجود شکنجه مبارزین و زندانیان سیاسی توسط ساواک و کمیته مشترک ضدخرابکاری است که به گونه‌های مختلف اعمال می‌شده است. نفی و انکار شکنجه زندانیان سیاسی توسط برخی از عوامل وابسته به حکومت پهلوی در خارج از کشور مانند پرویز ثابتی، از مدیران ساواک، سبب تحقیق و چاپ آثاری در داخل ایران شده است که وجود شکنجه را در زندان‌های پهلوی اثبات می‌کند. همچنین وجود آثار شکنجه بر بدن زندانیان سیاسی سند زنده و گویای اعمال وحشیانه مأمورین حکومت پهلوی است. مهدی ملک‌الکتاب یکی از زندانیان سیاسی در سخنرانی اعتراضی به حکومت پهلوی و با اشاره به مصاحبه اوریانا فالاچی با محمدرضا پهلوی در سال 1355 و اعترافات شاه به شکنجه در زندان‌ها، به اثبات این موضوع می‌پردازد و از همه مراجع بین‌المللی و حقوقدانان خواستار دفاع از حقوق زندانیان سیاسی در دوره پهلوی است. (صص 59-62) علی‌محمد ختنی‌فرد یکی دیگر از زندانیان سیاسی به معرفی شخصیت عیسی پژمان از مأمورین ساواک و نویسنده کتاب «اثر انگشت ساواک» که در آن به موضوع تطهیر ساواک و نفی شکنجه پرداخته است می‌پردازد. وی با خطاب قرار دادن پرویز ثابتی و فرح پهلوی به موضوع شکنجه اشاره دارد و با استناد به گزارش صلیب سرخ در بازدید از زندان‌های دوره پهلوی و وجود آثار شکنجه بر بدن زندانیان سیاسی، به تبعات جنایت‌های ساواک و رژیم پهلوی در این خصوص می‌پردازد. (صص 65-72)
رفتار غیرانسانی ساواک مختص مخالفین حکومت پهلوی نبود و افراد رده بالای آن دوران نیز گاهی گرفتار رفتارهای وحشیانه ساواک می‌شدند. به طور مثال رفتار ساواک با آذر آریانپور، همسر دکتر شیخ‌الاسلام، وزیر بهداری پهلوی که گرفتار خشونت ساواک گردید نمونه‌ای از درنده‌خویی سازمان اطلاعات و امنیت کشور در دوره پهلوی (ساواک) بود. (صص 17- 18)
ارایه تاریخچه کوتاهی از زندان و شکنجه از دوران قاجار تا پایان دوران پهلوی توسط مهیار خلیلی، نویسنده کتاب «شکنجه در عصر پهلوی» از دیگر مباحث این اثر است که به بررسی انواع شکنجه در زندان شهربانی، فرمانداری نظامی، ساواک و کمیته مشترک ضدخرابکاری می‌پردازد. (صص 49-54) همچنین بررسی شکل‌گیری ساواک و اقدامات آن و ارتباط با آمریکا و اشغالگران قدس از دیگر موضوع‌های این اثر است که به طور مفصل توسط عباس سلیمی‌نمین به آن پرداخته شده است. (صص 13-31)
بدون هیچ تردیدی هر نظام و حکومتی برای حفظ جامعه و برقراری نظم و آرامش، امنیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در داخل و خارج، به یک سیستم اطلاعاتی و امنیتی نیاز دارد. اما با تشکیل ساواک در سال 1335 این سازمان به مرکزی برای شکنجه، خیانت و جنایت تبدیل شد. دستگیری، زندان، شکنجه و تبعید، قتل، ممنوع‌المنبر کردن وعاظ و روحانیون، ممنوعیت کتاب‌های دینی و بستن مراکز مذهبی از جمله حوزه‌های مأموریتی ساواک بود که در ادامه از بین بردن هویت اسلامی این سرزمین توسط حکومت پهلوی به آنها وارد می‌شد. کتاب «پهلوی، ساواک، شکنجه» با بررسی نقش ساواک در دوران پهلوی و برخی عناصر مهمی از آن چون پرویز ثابتی و شناخت افرادی که خود قربانی جنایت‌های آن مجموعه بودند در پی پاسخ‌گویی به دیدگاه‌های نادرست دشمنان جمهوری اسلامی ایران است تا نسل آینده همواره مواظب و مراقب توطئه‌های دشمن باشند و فریب نیرنگ‌های آنان را نخورند.
این اثر علاوه بر متن مقاله‌ها و سخنرانی‌های افرادی چون عباس سلیمی‌نمین، حجت‌الاسلام محمدحسن ابوترابی‌فرد، مهیار خلیلی، مهدی ملک‌الکتاب، علی‌محمد ختنی‌فرد، علی‌محمد بشارتی، قاسم تبریزی، مرضیه حدیدچی(دباغ)، مجتبی قانع و قاسم حسن‌پور، در بخش ضمائم به معرفی پرویز ثابتی، یکی از گردانندگان اصلی ساواک و فعالیت‌های او می‌پردازد و در ادامه اعترافات بهمن نادری‌پور (معروف به تهرانی) و فرج‌الله سیفی کمانگر (کمالی)، شکنجه‌گران معروف ساواک به همراه تصاویر شخصیت‌های مرتبط با موضوع کتاب را آورده است که بر ارزش این اثر می‌افزاید.
با توجه به موضوع همایش انتظار می‌رفت سخنرانان همایش به موضوع شکنجه به صورت جزیی‌تر بپردازند و آثار سوء‌شکنجه و تبعات آن علاوه بر مشکلات جسمی، از نظر روحی و سلامت روان افراد شکنجه شده نیز مورد بررسی قرار گیرد. در چاپ این اثر بهتر بود موزه عبرت تصاویر مرتبط با شکنجه‌شدگان و وسایل مختلف شکنجه را نیز به تصاویر بخش ضمائم اضافه می‌کرد. جلد کتاب با موضوع اثر همخوانی ندارد و بهتر بود تصویر روی جلد تداعی‌کننده اقدامات وحشیانه ساواک درباره زندانیان سیاسی باشد.
تعداد بازدید: 2022
