23 آذر 1394
رقیه متانی
24 آذر 57 نقطه تحول حضور مردم کرمان در انقلاب اسلامی، نویسنده: وحید محمدی پای‌اندر، ناشران: دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه هنری استان کرمان و انتشارات سوره مهر، 1394، 160 صفحه
حضور مردم استان کرمان در وقایع تاریخ معاصر کشور به خصوص حضور مردمی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی تأثیراتی در سراسر کشور داشته است. آتش‌سوزی مسجد جامع کرمان که در ماه‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داده، از وقایع مهم کرمان است که مانند همه وقایع تاریخی یک شبه شکل نگرفته است و این مسأله و بررسی ریشه‌های شکل‌گیری این حادثه مورد توجه خاص نویسنده کتاب «24 آذر 57 نقطه تحول حضور مردم کرمان در انقلاب اسلامی» بوده است.
این کتاب نتیجه دو سال تحقیقات و پژوهش‌های نویسنده در مورد واقعه 24 آذر 1357 در کرمان است که براساس مصاحبه‌های انجام شده افراد فعال در نهضت امام خمینی(ره) و شاهدین حادثه و منابع موجود گردآوری و تدوین شده است. مصاحبه‌های انجام شده براساس خاطرات افراد است و اشخاص مختلف با توجه به سن، موقعیت اجتماعی، وضعیت شغلی، ارتباطاتشان با مراکز اصلی جریان انقلاب و... تجاربی را بیان نموده‌اند که تعیین‌‌کننده نقش آنها در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی است. نویسنده در تدوین کتاب، خاطرات افراد را در دو دسته خاطرات مشترک و مشابه افراد در مورد واقعه خاص و خاطرات غیرمشترک و متفاوت طبقه‌بندی کرده است. خاطرات بخش اول کتاب مربوط به سه واقعه مهم در کرمان است و نویسنده برای ملموس‌تر شدن و روشن شدن ریشه وقایع، آنها را از دیدگاه افراد مختلف مورد واکاوی قرار داده است. خاطرات بخش دوم نیز مربوط به تجربه‌های افراد در وقایعی متفرقه و بدون ارتباط با بخش اول کتاب است که شامل مبارزات مخفیانه دهه‌های چهل و پنجاه، راهپیمایی‌ها، برگزاری مراسم‌های مذهبی، چاپ و توزیع اعلامیه و... است. در این بخش سعی شده است تا زوایای پنهان مبارزات و شرایط اجتماعی حاکم بر جامعه و بیم و امید مبارزان انقلابی برای نسل امروز آشکارتر شود.
این اثر در سه بخش تدوین شده است. در فصل اول با عنوان «ریشه‌های نهضت انقلاب اسلامی در کرمان» حرکت نهضت امام خمینی(ره) از آغاز تا سال 1355 مورد بررسی قرار گرفته است. دانستن ریشه‌های اجتماعی یک جریان فکری به درک چگونگی شکل‌گیری و روند حوادث کمک زیادی می‌کند؛ بنابراین استفاده از خاطرات کسانی که در جریان امور بوده یا در شکل‌گیری جریانی نقش داشته‌اند بسیار مهم است. نویسنده در این فصل کتاب، برای شروع مبحث از خاطرات آیت‌الله مرتضی فهیم و آیت‌الله سیدیحیی جعفری از روحانیون تأثیرگذار و فعال قبل از انقلاب در کرمان استفاده کرده است. با شروع مبارزه امام خمینی(ره) و سایر علما با طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی و لغو این تصویب‌نامه، در کرمان نیز انجمن فرهنگیان که قبلاً توسط آیت‌الله فهیم و حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی تشکیل شده بود، فعالیت‌هایی را علیه حکومت پهلوی آغاز کردند.(ص 27) برگزاری جلسه سخنرانی مذهبی توسط حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، به کوشش روحانیون کرمان در این شهر، در مقابله با اردوی دانشجویان دختر و رواج بی عفتی در آن، از دیگر کارهای مهم در سال‌های 1342 یا 1343 بوده است. (صص 30-34) پخش اعلامیه همزمان با ورود شاه به کرمان به امضای حجت‌الاسلام حجتی کرمانی از دیگر حوادث به یاد مانده در ذهن مردم در سال‌های 1344 یا 1345 در این شهر است که در شکل‌گیری ریشه‌های انقلاب در کرمان تأثیرگذار بوده است.(ص 39)
در فصل دوم با عنوان «زمینه‌های اوج‌گیری انقلاب اسلامی در کرمان» سعی شده است تا به زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و عواملی که در سال‌های 1356 و 1357 به شکل‌گیری انقلاب اسلامی در کرمان منجر شده است پرداخته شود. در سال‌های ابتدایی شکل‌گیری نهضت امام، مردم کرمان همواره در مسائل اجتماعی و سیاسی با رهبران نهضت همکاری داشتند. مراسم استقبال گسترده مردم کرمان از زندانیان سیاسی و تبعیدی‌ها توسط گروه‌های برگزارکننده، موجی از هیجان و احساس را در مردم برای ادامه نهضت ایجاد می‌کرد. در این بخش خاطرات آیت‌الله فهیم جالب و خواندنی است. (صص 43-46) برپایی مراسم‌ها و سخنرانی‌ها توسط روحانیون و شخصیت‌های تأثیرگذار مانند شیخ محمدمهدی موحد، شیخ محمدعلی حجتی کرمانی و محمدرضا مشارزاده در روشنگری و بیداری مردم مؤثر بود و این افراد پرچم انقلاب را در این شهر به دست داشتند. در این باره خاطرات محمدعلی گلاب‌زاده و یدالله علوی‌راد از فعالان سیاسی کرمان آمده است. (صص 47-50) نپذیرفتن برنامه اصلاحات ارضی و خاطرات انجم شعاع (صص 51-54)، ایجاد تشکل‌های کوچک و برگزاری راهپیمایی‌ها و گفتوگو با علی قاسمی و محمد ربانی (پورجوپاری) و حجت‌الاسلام محمود اسدی از نیروهای فعال انقلابی، بخش دیگر مطالب این فصل است. (صص 54-56) سازماندهی مراسم‌ها و تلاش برای هماهنگی با سراسر کشور از دیگر فعالیت‌های انقلابیون کرمان بود. به طور مثال برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی در شرایط خفقان کشور از جمله برنامه‌های مردم کرمان بود که در مسجد امام صادق(ع) این شهر و همگام با سایر شهرها برگزار شد. (ص64) در ماه‌های آذر و دی سال 1356 نیز با اوج‌گیری حرکت‌های مردم در سراسر ایران، در کرمان نیز راهپیمایی‌های منظم و بزرگی شکل گرفت که مرکز بیشتر این اجتماعات مسجد جامع این شهر بود.
در فصل سوم با عنوان «رویدادهای مهم در تاریخ انقلاب اسلامی کرمان» نویسنده به سه واقعه مهم در سال 1357 در کرمان بخصوص واقعه 24 آذر پرداخته است.
یکی از نقطه‌های اوج‌گیری حرکت مردم کرمان علیه حکومت پهلوی در پی شهادت دانش‌آموزی به نام محمدحسین انصاری در مردادماه 1357 بود و از این زمان به بعد تظاهرات پراکنده صورت می‌گرفت. در 24 مهر 1357 حدود 20 هزار نفر از مردم به مناسبت چهلم شهدای 17 شهریور و در آستانه اولین سالگرد درگذشت مشکوک آیت‌الله سیدمصطفی خمینی به دعوت علما در مسجد جامع شهر کرمان اجتماع کردند. به گفته شاهدان عینی، در این روز غیرنظامیان وابسته به ماموران حکومت پهلوی، با حمله به مسجد جامع و حمله به مردم و آتش زدن مسجد و قرآن‌ها و اهانت به ناموس مردم موجی از تنفر و انزار را در مردم ایجاد کردند. مهاجمین با چوب و چماق و اسلحه و پرتاب گاز اشک‌آور به جان مردم افتادند و تعداد زیادی از مردم زخمی شدند و به گفته شاهدان حادثه، چماق به دستان بعد از آتش‌زدن مسجد به سمت بازار و خیابان‌ها حرکت کردند و مغازه‌های متعلق به حامیان انقلاب را به آتش کشیدند. واقعه مسجد جامع کرمان در سخنرانی‌ها و عکس‌العمل‌های مردم در روند پیروزی انقلاب نقش زیادی داشته است و بلافاصله در سراسر کشور شعار تظاهرات مردم درباره حمله به مسجد جامع کرمان بود. در پی حادثه کرمان و باخبرشدن مردم سایر شهرها اعتراض‌های شدیدی در شهرهای مختلف صورت گرفت و اکثر بازارها تعطیل شد. در این باره خاطرات شفاهی انجم شعاع، گلاب‌زاده، ربانی، آیت‌الله جعفری، سیدعلی رستمی، احمد شیخ‌بهایی، علی قاسمی، عباس صادقی، محمدعلی مبشری و خانم عرب‌نژاد از شاهدان حادثه و مبارزان انقلابی آمده است. (صص 76-111)
واقعه مسجد ملک، معرفی شهدای 24 آذر واقعه مسجد جامع کرمان، تحصن 29 روزه آموزش و پرورش و روزشمار دی و بهمن 1357 از دیگر موضوع‌های این بخش کتاب است. محاصره تحصن فرهنگیان توسط نیروهای حکومت پهلوی مورد اعتراض شدید روحانیون، دانشگاهیان، بازاریان و دیگر قشرهای مردم قرار گرفت و شهر به حالت تعطیل درآمد و راهپیمایی‌های گسترده‌ای جهت شکسته شدن حلقه محاصره صورت گرفت. (ص 145) پایین کشیدن مجسمه شاه در سیرجان، جیرفت، رفسنجان و کرمان در دی ماه 1357 از حوادث مهم شهر کرمان در روزهای پایانی حکومت پهلوی بوده است. (صص 146 و 147) با ورود امام خمینی(ره) در 12 بهمن 1357 به ایران، مردم کرمان نیز همگام با سایر شهرها بازگشت ایشان را جشن گرفتند و در 19 بهمن پس از راهپیمایی گسترده و اجتماع در مسجد امام این شهر، حمایت خود را از دولت موقت مهدی بازرگان اعلام کردند. درگیری نیروهای نظامی با مردم در روزهای 21 و 22 بهمن به اوج رسید و با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن مردم کرمان نیز با اجتماع بیش از 150 هزار نفر در 23 بهمن، پیروزی انقلاب را جشن گرفتند. (صص 148 و 149)
کتاب «24 آذر 57 نقطه تحول حضور مردم کرمان در انقلاب اسلامی» براساس مصاحبه با افراد شکل گرفته و به صورت مرور حوادث در قالب گفتوگو تدوین شده است. با توجه به رویداد 24 آذر 1357 که در روند تحولات و فعالیت‌های انقلابی مردم کرمان تأثیر داشته است، وجود اسناد و استفاده از کتاب‌های معتبر در مورد این واقعه، در این اثر و برای بررسی علت واقعه و حوادث بعد از آن خالی است. همچنین در ساختار کتاب نیز بهتر بود متن با دقت بیشتر مورد ویراستاری قرار می‌گرفت و کلمات دو بخشی جهت نظم و زیبایی نوشتاری با رعایت نیم فاصله می‌آمد. همچنین غلط‌هایی نیز در برخی از کلمه‌های کتاب دیده می‌‌شود. به طور مثال در صفحه‌های 38 و 80 کلمه‌های مغرب و برگزاری، به صورت غلط حروف‌چینی شده است. در زمینه چاپ نیز کتاب از کیفیت تقریباً پایینی برخوردار است.
تعداد بازدید: 2458
