12 دی 1394
سیدرضا فندرسکی
نقده یکی از شهرهای جنوبی استان آذربایجان غربی است که در دوره انقلاب شهری کوچک اما فعال در مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. در ادامه، برخی از رویدادهای این مبارزه مرور می‌شود.
در مجلس ترحیمی که به مناسبت درگذشت یکی از اهالی قریه محمدیار از توابع نقده در تاریخ پنجم بهمن سال 1356 برگزار شده بود یکی از روحانیون به نام شیخ محمدتقی محرر که دبیر هم بود از تظاهرات مردم قم و شهادت چند نفر از طلاب سخن گفت. وی ادامه داد که مردم خواهان بازگشت امام خمینی(ره) و برپایی حکومت جمهوری شده‌‌اند.
بر طبق رأی کمیسیون امنیت اجتماعی نقده در تاریخ هفتم اسفند دو نفر به نام‌های شیخ مرتضی رضوی و حاج نصیر مرادی به اتهام تحریک مردم برای بستن مغازه‌ها در روز بیست ونهم بهمن مصادف با چهلمین روز شهادت شهیدان قیام 19 دی قم هر یک به هشت ماه تبعید محکوم شدند.(1)
در روز سی‌ام فروردین سال 1357 یکی از دبیران اُشنویه به علت داشتن تعدادی اعلامیه که حاوی مطالبی علیه حزب رستاخیز بود توسط مأمورین ژاندارمری بازداشت شد. همچنین در مورد فعالیت‌های یکی از دبیران درس دینی مدارس نقده به نام رجبعلی علمی‌نیک، به دلیل ترغیب غیرمستقیم دانش‌آموزان به فعالیت‌های انقلابی و معرفی کتاب های انقلابی به آنان، تشکیل جلسه‌ها و ارتباط با روحانیون تبعیدی مانند آیت‌الله مکارم شیرازی هشدارداده شد. فردی نیز به دلیل داشتن نوار سخنرانی دستگیر شد.
در روز بیست وهفتم خرداد به مناسبت چهلمین روز شهادت شهیدان حوادث قم و کازرون نیمی از مغازه‌های شهر نقده تعطیل بود.
به گزارش ساواک در روز بیست وهفتم مرداد دو نفر به در خانه مأمور نیروی پایداری (یعنی افرادی که به نظامیان حکومت پهلوی کمک می‌کردند) در شهر نقده رفته و از او خواسته‌اند تا کاریکاتورهایی را که از کتابخانه شیخ مرتضی رضوی برداشته است تحویل آنها بدهد، درغیر این صورت وی را به قتل خواهند رساند. به نظرساواک این دو تن از طرفداران شیخ مرتضی رضوی بوده و نوشتن شعارهای انقلابی در سطح شهر و پخش اعلامیه‌ها کار آن دو است.
بر اساس اطلاعاتی که به ساواک رسیده طرفداران شیخ مرتضی رضوی، روحانی انقلابی شهر و اکبر حمیدزاده، روحانی تبعیدی به نقده قصد دارند از روز دوم شهریور که مصادف با نوزدهم ماه مبارک رمضان است دست به تظاهرات بزنند. به دنبال فعالیت‌های اکبر حمیدزاده در نقده قرار است وی به شهر دیگری تبعید شود.
در تاریخ هفتم شهریور، شب‌هنگام گروهی از مردم در مسجد امام جعفر صادق (ع) نقده اجتماع کرده و شعارهایی مانند «درود بر خمینی» و «مرگ بر استبداد» سر دادند. مأمورین انتظامی شیخ مرتضی رضوی و اکبر حمیدزاده را دستگیر کردند و 60 نفر از مردم نیز بازداشت شدند. روز بیستم شهریور بازار نقده تعطیل بود.
روز اول مهر در یک تشییع جنازه شعارهایی علیه حکومت پهلوی داده و در روزهجدهم مهر تظاهرات دانش‌آموزی در نقده برگزار شد. برای کنترل اوضاع مأموران حکومتی با همکاری ارتش در تمامی نقاط شهر حضور یافتند. ساواک دانش‌آموزانی را که هدایت این تظاهرات را بر عهده داشتند شناسایی کرد.
روز هجدهم مهر بین فرمانده پاسگاه اُشنویه و یکی از فرهنگیان این بخش نزاعی روی داد که در نتیجه، او به پاسگاه جلب شد. به دنبال آن 60 نفر از فرهنگیان به عنوان اعتراض در مقابل اداره مخابرات اُشنویه متحصن شدند. سرانجام با مداخله استاندار و مسئولین محلی و دادن قول مساعد در برآوردن خواسته‌های آنان این اعتصاب پایان یافت. در روز نوزدهم مهر دانش‌آموزان بخش اُشنویه راهپیمایی کردند.
روز بیستم مهر تظاهراتی با حضور سه هزار نفر از فرهنگیان و دانش‌آموزان نقده برگزار شد. راهپیمایان در پایان، در مقابل فرمانداری این شهر اجتماع کرده و خواهان آزادی یکی از زندانیان سیاسی شدند. آنان تهدید کردند در صورت عدم آزادی وی تا روز بیست وسوم مهر، دوباره تظاهرات خواهند کرد.(2)
روز بیست وپنجم مهر تمامی مراکز آموزشی نقده تعطیل بود و گروهی از نمایندگان فرهنگیان در خانه معلم این شهر گرد آمده و اطلاعیه شماره یک خود را صادر کردند. بر اساس این اطلاعیه آنان خواستار بازگشت به کار دو نفر شدند که به جرم اهانت به شاه، به یک سال زندان محکوم شده بودند.
مراکز آموزشی نقده و اُشنویه دراوایل آبان همچنان تعطیل بود و دانش‌آموزان اُشنویه تظاهرات می‌کردند. روز شانزدهم آبان تظاهراتی با حضور پنج هزارنفر از مردم نقده به ویژه فرهنگیان و روحانیون برگزار شد که پس از برگزاری نماز جماعت پایان یافت.
بر اساس گزارش‌های متعدد ساواک مراکز آموزشی نقده و اُشنویه در اواخر آبان همچنان تعطیل بود. در روز پنجم و ششم آذر نیز بازار و مغازه‌های شهر نقده تعطیل بود.
دانش‌آموزان نقده که نقش مهمی در مبارزات دوران انقلاب در این شهر داشتند، در روز دوازدهم آذر تظاهرات پراکنده‌ای در شهر برپا کردند و تعدادی از تابلوهای یادبود در میدان کوروش کبیر را شکستند. دراین روزهمچنین دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه هفده دی نقده، عکس‌های شاه وهمسرش را از دیوارهای کلاس‌ها برداشته و تصاویری از کشتار 17 شهریور تهران پخش کردند.
شیخ مرتضی رضوی، امام جماعت، مسجد امام صادق(ع) در نقده و یکی ازروحانیون فعال این شهر در شب شانزدهم آذر در سخنرانی خود از جوانان خواست که با هماهنگی بزرگان شهر راهپیمایی بزرگی برگزار کنند.
روز نوزدهم آذر مصادف با تاسوعای حسینی دسته‌های عزاداری در شهر به راهپیمایی پرداختند و با پیوستن به یکدیگر تعداد آنان به پنج هزار نفر رسید. برخی از شعارهای این اجتماع عبارت بود از: «استبداد محکوم است، آزادی پیروزاست» و «نهضت ما حسینی است، رهبر ما خمینی است». علیرغم این تظاهرات بزرگ که با حضور گروه‌های مختلف برگزار شد، ساواک در پایان گزارش خود نتیجه می‌گیرد که اکثریت مردم این شهر طرفدار رژیم شاه هستند و هیچ خطری این شهر را تهدید نمی‌کند! صبح روز بیستم آذر مصادف با روز عاشورا عده‌ای از مردم که ساواک تعداد آنها را دو هزار نفر اعلام می‌کند، در حالی که مثل راهپیمایی روز قبل، صد وپنجاه زن در جلوی آنها حرکت می‌کردند، راهپیمایی کردند.
به مناسبت بزرگداشت شهدای شهر ارومیه (که آن روزها رضائیه نامیده می‌شد) دو هزار نفر از مردم نقده که عده‌ای از مردم ارومیه نیز درمیان آنان بودند در مراسمی در مسجد امام صادق(ع) شرکت کردند و پس از پایان مراسم راهپیمایی کردند. این راهپیمایی با دخالت مأمورین و شلیک گاز اشک‌آور به پایان رسید. عصر این روز اصناف نقده مغازه‌های خود را تعطیل کردند.(3)
در روز پنجم دی ماه مجلس ختمی به مناسبت شهید شدن فردی به نام محرم خورده‌آقایی با حضور پنج هزار نفر از مردم در مسجد جامع نقده برگزار شد که مردم مهاباد و ارومیه نیز در آن شرکت داشتند. در این مراسم چند تن از روحانیون سخنرانی‌های تندی علیه حکومت پهلوی ایراد و مردم را به مبارزه تا آخرین قطره خون تشویق کردند.
سه روز بعد نیز تظاهراتی درنقده و اُشنویه برگزارشد. در نقده تظاهرکنندگان موافق و مخالف با یکدیگر درگیر شدند که در نتیجه پنج نفر زخمی شدند. در این روز خانه نماینده این شهر در مجلس نیز به آتش کشیده شد. روز نهم دی هم ده هزار نفر از مردم نقده در حالی که زنان و روحانیون در پیشاپیش آنان حرکت می‌کردند در خیابان‌های این شهر راهپیمایی کردند.(4)
روز دوازدهم دی تظاهراتی با حضور هفت هزار نفر از مردم برپا شد که تظاهرکنندگان دو مغازه مشروب فروشی را به آتش کشیدند. به دنبال بحرانی شدن اوضاع شهر مسئولین محلی با روحانیون و معتمدین شهر تماس برقرار کردند و در نتیجه اعلامیه‌ای از جانب آنان صادر شد و مردم به آرامش دعوت شدند. در تظاهرات روز سیزدهم دی نیز گروهی از تظاهرکنندگان پرونده‌های دادگستری را به آتش کشیدند.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ج 3، ص 136
2ـ همان، ج 13، ص 344
3ـ همان، ج 21، ص 262
4ـ همان، ج22، ص 499
منابع:
ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
تعداد بازدید: 2180
