07 بهمن 1394
سیدرضا فندرسکی
خرم‌آباد یکی از شهرهای مهم غرب ایران و مرکز استان لرستان است که نقش مهمی در انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد. در این گزارش که در دو بخش تنظیم شده، به مبارزات مردم این شهر در سال‌های 1356 و 1357 پرداخته می‌شود. در بخش نخست وقایعی از سال 1356 و همچنین سال 1357(تا اول آبان این سال) بازخوانی شد.
اینک بخش دوم این گزارش در پی می‌آید.
روز دوم آبان 1357 در اعتراض به کشتار روز قبل جمعیتی در حدود بیست هزار نفر با علم‌های سیاه به تظاهرات پرداختند. عصر این روز تظاهرکنندگان سینما رنگین کمان را به آتش کشیدند. گروهی دیگر از آنان نیز قصد حمله به زندان شهربانی را داشتند که توسط مأموران پراکنده شدند. عدهای نیز از کنار پادگان شماره چهار عبور کردند که با تیراندازی مأموران متفرق شدند.
پنجم آبان خرم‌آباد شاهد یک راهپیمایی سی‌هزار نفری بود. در این راهپیمایی یکی از روحانیون مهم‌ترین خواسته‌های مردم از جمله بازگشت امام خمینی(ره) به کشور و آزادی زندانیان سیاسی را مطرح کرد. در این روز راهپیمایان اسامی سه خیابان به نامهای پهلوی، سعدی و ششم بهمن را به ترتیب به امام خمینی(ره)، شهدا و عامری تغییر دادند. در راهپیمایی این روز 9 نفر از مردم مجروح شدند.
شب‌هنگام یازدهم آبان اعلامیه‌های دست‌نویسی در خیابان‌های خرم‌آباد تحت عنوان قطعنامه فرهنگیان مبارز خرم‌آباد و توابع توزیع شد. اعلامیه مذکور در سی ماده تنظیم شده بود که از جمله آنها انحلال سازمان اطلاعات و امنیت و مجازات عاملان کشتارهای اخیر بود. در این اعلامیه بر محاکمه رئیس شهربانی استان و دو تن از افسران شهربانی تأکید شده بود.
روز بعد تظاهراتی با حضور پانزده هزار نفر از فرهنگیان، دانش‌آموزان و بازاریان و کارمندان، در حالی که عدهای از روحانیون در جلوی آنها حرکت می‌کردند، برگزار شد.
در حالی که ساواک خبر از برگزاری تظاهرات پراکنده در روز سیزدهم آبان می‌دهد مطبوعات اذعان می‌کنند که تظاهرات عظیم یکصد‌هزار نفری در خرم‌آباد برگزار شده است. این راهپیمایی با برپایی نماز جماعت پایان یافت.(1)
بر اساس دعوت قبلی دانشجویان شاخه لرستان دانشگاه جندی‌شاپور، در روز چهاردهم آبان 6 هزار نفر از فرهنگیان، دانشجویان و دانش‌آموزان خرم‌آباد در مقابل این دانشگاه اجتماع کرده و پس از استماع سخنرانی چند نفر و صدور قطعنامه در خیابان‌های شهر راهپیمایی کردند. مراکز آموزشی شهر در این ایام تعطیل و اعتصاب در اداره‌ها مشهود بود.
در روز بیستم آبان عدهای از دانش‌آموزان و فرهنگیان روستاهای اطراف خرم‌آباد در این شهر راهپیمایی کردند. ماموران 65 نفر از تظاهرکنندگان را دستگیر کردند.
شب هنگام سی‌ام آبان در حالی که نیروی گارد شهربانی خرم‌آباد جهت استقرار در پایگاه خود واقع در بیرون شهر عازم آنجا بود، در بین راه مورد حمله عدهای مهاجم قرار گرفت که از تپه‌ها و جنگل‌های اطراف جاده به سوی آنها تیراندازی می‌کردند. نیروهای شهربانی با تیراندازی متقابل به سمت آنها تقاضای نیروی کمکی از ژاندارمری و ارتش کردند. در این درگیری که پنج ساعت به طول انجامید یکی از مأموران مجروح شد.(2)
در اوایل آذر دبیرستان‌ها و مدرسه عالی بهداشت و شاخه دانشگاه جندی‌شاپور در خرم‌آباد کماکان تعطیل بود. در روز پنجم آذر به مناسبت همدردی با شهدای اخیر مشهد بازار و مغازه‌های خرم‌آباد بسته بود. در تظاهرات و درگیری‌های روز یازدهم آذر دو مأمور و یک نفر از مردم مجروح شدند. روز بعد تظاهرکنندگان به دفتر استخدامی نیروی دریایی حمله کرده و آن را به آتش کشیدند. با تیراندازی مأموران پنج نفر از مردم مجروح و یک نفر دستگیر شد.
به دنبال سخنرانی‌های انقلابی یکی از روحانیون اعزامی از قم، مأموران انتظامی در شب هفدهم آذر این روحانی را دستگیر کردند. در جریان دستگیری وی عدهای از مردم شعارهای انقلابی سردادند که با تیراندازی مأموران متفرق شدند.
در روز هجدهم آذر عدهای از مردم اقدام به تظاهرات کردند و با سنگ و آجر به مأموران حمله کردند. با تیراندازی مأموران یک نفر به شهادت رسید و چند نفر نیز مجروح شدند.(3)
در روز عاشورای حسینی صبح و عصر تظاهراتی برپا شد. در تظاهرات عصر مردم وارد استانداری شده و بر روی دیوارهای آن شعارنویسی کردند. ساواک خرم‌آباد به منظور کنترل اوضاع 22 نفر را که بیشتر آنها از فرهنگیان بودند دستگیر کرد. خانواده‌های این فرهنگیان به منزل شیخ مهدی قاضی یکی از روحانیون مشهور شهر رفتند و خواهان آزادی همسران خود شدند. برادر شیخ مهدی قاضی به آنها قول داد که به کمک برادرش همه آنها را آزاد خواهد کرد. سپس مقداری پول به همسران دستگیرشدگان داد اما آنها از پذیرش پول خودداری کردند.
سرانجام در روز بیست‌وششم آذر چهل نفر از پنجاه نفری که در سطح استان دستگیر شده بودند آزاد شدند و به خرم‌آباد بازگشتند. ساواک آزادی این افراد را اقدامی اشتباه توصیف می‌کند.
دوم دی ماه در دزفول خودرویی مورد سوءظن مأموران واقع می‌شود که در نتیجه متوقف و در بازرسی از آن مقداری اعلامیه به همراه مواد لازم برای ساخت بمب به دست آمد. دو تن از سرنشینان این خودرو از اهالی خرم‌آباد بودند که بازداشت شدند.
در گزارش ساواک از روزهای ابتدایی دی ماه دو نفر به اسامی محمد رهبر و نکویی که از قضات دادگستری خرم‌آباد بودند به عنوان گردانندگان اعتصاب‌ها و تظاهرات شهر معرفی شده‌اند. به گفته ساواک این دو در رسیدگی به شکایات نیز از افراد انقلابی حمایت می‌کنند و رئیس دادگستری نیز به دلیل محدودیت اختیارات قادر به جابه‌جایی آنان نبوده است.
روز هفتم دی ماه تظاهراتی در خرم‌آباد برپا شد و در تظاهرات روز بعد چند نفر مجروح شدند. به گفته ساواک در تظاهرات روز نهم دی تعدادی از مردم با سلاح‌های مختلف به سوی مأموران تیراندازی کردند. در درگیری‌های شدیدی که در این روز روی داد دو نفر از مردم به شهادت رسیدند و پانزده نفر نیز مجروح شدند. پنج نفر در این راهپیمایی دستگیر شدند.
تظاهرات روز بعد در سطح بسیار گسترده‌ای برگزار شد و در شهر شایع شد که شاه از کشور فرار کرده است. در این روز به کلانتری بخش 3 خرم‌آباد حمله شد و تعدادی از موسسه‌های دولتی و خصوصی دچار آتش‌سوزی شدند. در درگیری‌های این روز چند نفر مجروح شدند. زنجیره تظاهرات در خرم‌آباد همانند سایر شهرهای ایران پایانی نداشت. در روز یازدهم دی نیز تظاهرات گسترده‌ای در خرم‌آباد روی داد و در طی آن راه‌بندان‌های متعدد و آتش‌سوزی‌های زیادی رخ داد. درگیری‌های این روز منجر به شهادت یک نفر و مجروح شدن 21 نفر شد.
برابر گزارش شهربانی خرم‌آباد، روز یازدهم دی ماه شهر خرم‌آباد به صورت یک شهر سوخته و جنگ‌زده درآمده بود و موانع متعددی که در خیابان‌ها وجود داشت مانع از انجام فعالیت‌های شهربانی می‌شد، اما مسئولین مربوطه هیچ تلاشی در جهت پاکسازی شهر انجام نمی‌دادند.(4)
در تظاهرات روز هجدهم دی به گفته ساواک تعدادی از تظاهرکنندگان که مجهز به سلاح گرم بودند تیراندازی کردند که در نتیجه سه مأمور مجروح شدند. پنج نفر از مردم نیز به دنبال تیراندازی مأموران مجروح و تعدادی نیز شهید شدند. آمار دقیق شهدا در این روز روشن نیست. روز بعد نامهای از طرف روحانیون شهر در رابطه با تظاهرات روز گذشته تسلیم مقامات شهر خرم‌آباد شد که طی آن تقاضای خروج گارد از شهر و واگذاری امنیت شهر به روحانیون را مطرح کرده بودند.
شب هنگام بیست‌وسوم دی ماه تظاهرات پراکنده‌ای در سطح شهر برگزار شد که توأم با تیراندازی از جانب تظاهرکنندگان بود. این تظاهرات تا ساعت یک نیمه‌شب ادامه داشت. روز بعد تظاهرات بزرگ و آرامی که به گفته ساواک ده‌هزار نفر از مردم در آن شرکت داشتند برپا شد. در این راهپیمایی سه نفر از انقلابیون سخنرانی کردند و مردم را به شرکت در تظاهرات روز اربعین حسینی دعوت کردند.
در روز سی‌ام دی عدهای از چماقداران طرفدار رژیم شاه که ساواک تعداد آنها را هزاران نفر ذکر می‌کند به کنار جاده‌های اطراف خرم‌آباد آمده و به خودروهایی که عکس شاه بر روی آنها نصب نبود حمله می‌کردند. متعاقب آن نیروهای انقلابی در داخل شهر به حالت بسیج درآمدند تا در صورت حمله چماقداران به شهر با آن مقابله کنند، اما هجوم آنها به شهر صورت نگرفت.(5)
روز هفتم بهمن تظاهراتی در خرم‌آباد برگزار شد. بر روی یکی از پلاکاردهایی که مردم در دست داشتند نوشته شده بود «ما مردم مسلمان خرم‌آباد خواستار برقراری جمهوری اسلامی به رهبری امام‌خمینی هستیم». ده روز بعد نیز تظاهراتی در حمایت از نخست‌وزیری مهندس بازرگان در خرم‌آباد برگزار شد.(6)
پی‌نوشت‌ها:
1- روزنامه رستاخیز، ش 1055، صص 4 و 13
2- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، ج 17، ص 40
3- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، ج 19، ص 238
4- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، ج 23، ص 33
5- روزنامه اطلاعات، ش 15765، ص 6
6- روزنامه کیهان، ش 10631، ص 4
منابع:
ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
ـ روزنامه‌های اطلاعات، رستاخیز، کیهان
تعداد بازدید: 2085
