03 فروردین 1395
سیدرضا فندرسکی
بروجرد در غرب ایران قرار دارد و از شهرهای مهم استان لرستان است. در این گزارش به مبارزات مردم این شهر در سال‌های 1356 و 1357 پرداخته می‌شود.
در گزارش بهمن ماه سال 1356 ساواک اشاره شده است که دانشجویان دانشسرای راهنمایی بروجرد ضمن برپایی تظاهرات، اعتصاب کرده‌اند. ساواک افزوده است که یکی از کسبه بروجرد با این دانشجویان در تماس بوده و آنها را تحریک به تظاهرات و اعتصاب کرده است.
به دنبال فعالیت‌های چند نفر که مرتب از تهران به بروجرد می‌آمدند عده‌ای از مردم بروجرد در روز یازدهم فروردین سال 1357 قصد برپایی تظاهرات داشتند که توسط مأموران حکومت پهلوی ممانعت به عمل آمد. در این ایام آیت‌الله سیدعیسی جزایری‌خرم‌آبادی به همراه چند نفر به بروجرد آمده و مهمان مرتضی اعظمی(1) بودند. در منزل اعظمی، روز نوزدهم خرداد با حضور آیت‌الله جزایری و چندین نفر دیگر جلسه‌ای برگزار گردید و در این جلسه اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور مورد بررسی قرار گرفت.
بیست‌وپنجم خرداد اعلامیه‌هایی توسط دو نفر از کسبه در شهر بروجرد توزیع شد. در این اعلامیه‌ها که توسط آیات عظام قم صادر شده بود، بیست‌وهفتم خرداد عزای عمومی اعلام و از مردم خواسته شده بود برای اینکه بهانه‌ای به دست حکومت پهلوی ندهند از برگزاری مراسم در این روز خودداری کنند.(2) در خرداد ماه جلسات تفسیر قرآن در دانشسرای راهنمایی بروجرد توسط دانشجویان برگزار می‌شد.
اول تیر ماه، مأموران حکومت پهلوی به پنج نفر از افرادی که در جلسه‌ای در مسجد جامع بروجرد شرکت کرده بودند مشکوک شدند. این افراد هنگام خروج از مسجد بسته‌هایی در دست داشتند و هنگامی که مأموران درصدد دستگیری آنان برآمدند افراد مذکور متواری شدند و فقط یکی از آنها دستگیر شد.
در اوایل تیر ماه ساواک یک کتاب قصه را که توسط یک نویسنده بروجردی نوشته شده بود، احتمالاً به دلیل اینکه در مقدمه آن چکیده‌ای از کتاب «غرب‌زدگی» نوشته جلال آل‌احمد آمده بود، جمع‌آوری کرد.
بنا به گزارش ساواک در روز هجدهم تیر ماه به مناسبت ولادت امام حسین(ع) مراسم جشنی در مدرسه علمیه نوربخش برگزار گردید که سخنران آن به زندانیان سیاسی اشاره کرد و مطالب انقلابی دیگری را نیز در لفافه بیان نمود.
در یکی از گزارش‌های اواخر تیر ماه ساواک به فعالیت‌های فردی به نام مهندس حجتی اشاره شده که با طلاب و انقلابیون بروجرد در ارتباط بوده و اعلامیه‌ها و نوارهای انقلابی را ردّ و بدل می‌کرده است.
نوزدهم مرداد تظاهراتی در مقابل مسجد شاه بروجرد برگزار گردید. شرکت‌کنندگان در پایان با حمایت یکی از مأموران شهربانی موفق به فرار شدند.
شب‌هنگام بیست‌وپنجم مرداد ماه افراد ناشناسی شیشه‌های ساختمان حزب رستاخیز در بروجرد را شکسته و مواد آتش‌زا به داخل آن پرتاب کردند که موجب بروز آتش‌سوزی در داخل ساختمان شد.
ساواک باخبر شده بود که در روز ششم شهریور، قرار است در فاطمیه بروجرد همسر شیخ مجتبی بروجردی سخنرانی کند. بنابر این گزارش ساواک، این فاطمیه معمولاً مرکز تجمع زنان میانسال و مسن بوده است که به تلاوت قرآن می‌پردازند، اما گروهی از زنان جوان و دختران هم در مراسم آن شرکت می‌کنند.
شب‌هنگام هفتم شهریور به دنبال سخنرانی یکی از روحانیون در یکی از مساجد شهر بروجرد، پنجاه نفر از مردم حاضر در مسجد به خیابان آمده و شعار «زنده باد خمینی» سردادند که مأموران اقدام به متفرق کردن آنان کردند.
به گزارش ساواک، در تاریخ بیست‌وسوم شهریور سی نفر از جوانان در خیابان صفا تظاهرات و به سمت قبرستان شهر حرکت کردند. با تذکر مأموران انتظامی سرانجام این افراد متفرق شدند. سه روز بعد به گفته ساواک، هشت هزار نفر به طرفداری از حکومت پهلوی در بروجرد راهپیمایی کردند.
نهم مهر، بازار و مغازه‌های بروجرد تعطیل بود. این تعطیلی روز بعد نیز ادامه داشت. در این روز دانش‌آموزان از رفتن به مدارس خودداری کردند و تظاهرات پراکنده‌ای نیز در نقاط مختلف شهر برپا شد.(3)
پانزدهم مهر روحانیون، دانش‌آموزان و معلمان بروجرد در اعتراض به وقایع شهرهای خرم‌آباد، کرمانشاه و درود راهپیمایی کردند. عصر این روز دوباره تظاهراتی روی داد که منجر به درگیری و تیراندازی شد. روز بعد بازار و مدارس نیمه تعطیل بود و تحرکاتی برای برپایی تظاهرات وجود داشت.
هفدهم مهر به درخواست رئیس اداره آموزش و پرورش بروجرد، دبیران دبیرستان‌های پهلوی و محمدرضا شاه در سالن دبیرستان محمدرضا شاه اجتماع کردند، اما رئیس اداره در این جلسه حاضر نشد. چند تن از دبیران برای حاضران صحبت کرده و قطعنامه‌ای قرائت شد که در آن آزادی زندانیان سیاسی، عدم دخالت اداره‌های دیگر در کار دبیران و تشکیل کانون معلمان خواسته شده بود. در این روز همچنین بازار و اغلب مغازه‌های شهر و مدارس تعطیل بود و دانش‌آموزان در گوشه و کنار شهر به طور پراکنده تظاهرات برگزار کردند. در چند نقطه نیز درگیری‌هایی بین تظاهرکنندگان و مأموران روی داد.(4)
بیستم مهر، عده‌ای از معلمان بروجرد در اداره آموزش و پرورش آن شهر اجتماع کرده و خواسته‌های خود را به رئیس اداره تسلیم کردند. بیست‌وسوم مهر، هزار نفر از معلمان و دانش‌آموزان تظاهراتی در بروجرد برگزار کردند که با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی مأموران پایان یافت. در این روز سربازان در خیابان‌های شهر مستقر بودند.(5)
شب‌هنگام نیز یکی از طلاب حوزه علمیه نوربخش بروجرد هنگام پخش اعلامیه دستگیر شد. روز بعد این تظاهرات ادامه یافت و شیشه‌های یک خودرو پلیس شکسته شد. در اتاق رئیس اداره آموزش و پرورش شهر نیز یک بطری آتش‌زا گذاشته شده بود که از انفجار آن جلوگیری به عمل آمد.
اول آبان دانش‌آموزان چند دبیرستان به یکدیگر پیوسته و تظاهرات پراکنده‌ای را در شهر برپا کردند. پانصد نفر از زنان نیز که شامل معلمان و دانش‌آموزان بودند با حجاب اسلامی در اداره آموزش و پرورش بروجرد اجتماع کرده و سپس به راهپیمایی در شهر پرداختند. در این راهپیمایی بین مأموران و تظاهرکنندگان درگیری به وجود آمد و پلیس با تیراندازی هوایی اقدام به متفرق کردن آنان کرد.
صبح روز بعد پرچم‌های سیاه در معابر و سردر اکثر مغازه‌ها نصب گردید. مردم به خیابان آمدند و با شعارهای انقلابی به تظاهرات پرداختند. تظاهرات، بعدازظهر نیز ادامه یافت و شب‌هنگام نیمی از شهر به علت قطع برق در خاموشی فرو رفت. به نوشته روزنامه کیهان در این تظاهرات یک دانش‌آموز سیزده ساله شهید و چهار نفر مجروح شدند.(6)
یکی از مجروحان در بیمارستان به شهادت رسید و روز سوم آبان جنازه این دو شهید به نام‌های پیریایی و زرین‌کوب با حضور ده هزار نفر از مردم بروجرد تشییع شد. در این روز مراکز آموزشی و بازار و مغازه‌های شهر تعطیل بود و دو نفر از تظاهرکنندگان نیز بازداشت شدند.
به گزارش شهربانی بروجرد در روز پنجم آبان هزار نفر از مردم شروع به تظاهرات کردند و عده‌ای از آنها قصد حمله به مجسمه شاه را داشتند و گروهی دیگر نیز به سمت ساختمان نیروی پایداری حمله کردند(7) که با تیراندازی مأموران شهربانی و نیروهای تقویتی پراکنده شدند. در درگیری‌های این روز 9 نفر از مردم مجروح شدند.(8)
هفتم آبان مدارس بروجرد کماکان تعطیل بود و عده‌ای از معلمان و دانشجویان دانشسرای راهنمایی قصد تحصّن داشتند.
یازدهم آبان عده‌ای از مردم به منزل شیخ محمد حجتی‌بروجردی رفته و به همراه او برای فاتحه‌خوانی به قبرستان شهر رفتند. در این روز نیمی از مغازه‌های بازار تعطیل بود. عصر این روز نیز اجتماعی در امامزاده جعفر(ع) تشکیل گردید. روز بعد با حضور سه هزار نفر از مردم تظاهراتی در بروجرد برگزار شد.
چهاردهم آبان، به گفته ساواک ده هزار نفر و به نوشته روزنامه کیهان بیست هزار نفر از مردم بروجرد راهپیمایی کردند. کارکنان اداره مخابرات که اعتصاب کرده بودند نیز در این تظاهرات شرکت داشتند و با حمل پلاکاردهایی، آزادی زندانیان سیاسی، انحلال ساواک و برقراری حکومت اسلامی را خواستار شدند. روز بعد نیز گروهی از مردم در مسجد شاه بروجرد اجتماع کردند.
ساواک که مکالمات تلفنی شیخ محمد حجتی‌بروجردی را کنترل می‌کرد در گزارشی اعلام کرد که او در روز 19 آبان در مکالمه تلفنی با یکی از دوستان خود اظهار کرده که چند تن از روحانیون در منزل وی حضور یافته و اعلامیه‌ای صادر کرده‌اند؛ در آن اعلامیه از برگزاری تظاهرات در حمایت از رژیم شاه در تاریخ شانزدهم آبان اظهار تنفّر شده است. در این اعلامیه همچنین آمده است که مقامات دولتی قصد دارند کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون تحت نظارت روحانیت تشکیل دهند تا از طریق آن مانع از بیان خواسته‌های مشروع مردم شوند. از آنجا که روحانیت بروجرد هیچ دخالتی در این کمیسیون ندارد هر روحانی‌نمایی در آن شرکت کند از جامعه روحانیت به شمار نمی‌آید.
در گزارش روز هشتم آذر ساواک آمده است که فرهنگیان بروجرد با صدور اعلامیه‌ای تظاهرات موافقین رژیم شاه در روزهای اخیر را محکوم کرده و اعلام کرده‌اند کلاس‌های درس را تحریم کرده‌اند. آنان در اطلاعیه دیگری اعلام کرده‌اند که تا برقراری حکومت اسلامی بر سر کار حاضر نخواهند شد.
فعالیت‌های دو نفر از روحانیون که در ایام ماه محرّم از مشهد به بروجرد آمده بودند باعث شد که مأموران شهربانی آنها را در روز دوازدهم آذر در حین پخش اعلامیه دستگیر کنند. همچنین در این روز 400 نفر از دانش‌آموزان در خیابان‌های بروجرد به راهپیمایی پرداختند که در نتیجه مأموران تیراندازی و دو نفر از آنان را مجروح کردند.(9)
نوزدهم آذر چهار هزار نفر از مردم بروجرد که اکثریت آنان را فرهنگیان و دانش‌آموزان تشکیل می‌دادند در گروه‌های مختلف در خیابان‌های این شهر به تظاهرات پرداختند. آنان در ادامه وارد مسجد شاه شدند و چند نفر از روحانیون و فرهنگیان برای آنان سخنرانی کردند.
بر اساس گزارش ساواک، در روز بیست‌وپنجم آذر عده‌ای از فرهنگیان بروجرد در دادگستری این شهر اجتماع کرده و خواستار آزادی معلمانی شدند که در وقایع روزهای اخیر دستگیر شده بودند. آنان اعلام کردند که تا آزادی این افراد به اعتصاب خود ادامه خواهند داد.
در گزارشی به تاریخ سوم دی ماه، به افزایش شعارنویسی، نقاشی و کاریکاتور در معابر و خیابان‌های بروجرد و حتی در روستاهای آن اشاره شده که باعث ناراحتی و تضعیف روحیه طرفداران رژیم شاه شده بود.
در روز ششم دی پزشکان و کارکنان بیمارستان‌های بروجرد در محوطه دادگستری این شهر اجتماع کردند و سپس به همراه عده دیگری از مردم در خیابان‌ها به تظاهرات پرداختند که با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی مأموران پراکنده شدند. در این روز مغازه‌ها و مراکز آموزشی و اداره‌های تعاون و امور روستاها و پست در اعتصاب بودند.
در روزهای بعد تظاهرات مردمی همچنان تداوم داشت. روز دهم دی مردم به خانه دو مأمور ساواک حمله کردند که با تیراندازی مأموران متفرق شدند. حمله به خانه‌های مأموران حکومت پهلوی در روز بعد هم ادامه یافت و تعدادی از خانه‌های مأموران شهربانی و پلیس بروجرد به آتش کشیده شد. در پی این اقدام یک گروه سی نفره از مأموران در اقدامی متقابل شیشه‌های صدها مغازه را شکسته و چند مغازه را نیز به آتش کشیدند. آنها همچنین خانه یکی از روحانیون را به آتش کشیده و یکی از روحانیون شهر به نام محمد بروجردی را به سختی مجروح کردند.(10)
دوازدهم دی 1357 پرسنل شهربانی به دلیل آنکه به آنها اجازه عکس‌العمل و مقابله با انقلابیون داده نمی‌شد در محوطه شهربانی اجتماع کرده و به رئیس شهربانی و سایر افسران اهانت کرده و یک سرگرد را به شدّت مضروب کردند. در تظاهرات مردم بروجرد در این روز خودرو یکی از پرسنل نظامی به آتش کشیده شد. روز بعد نیز شهر ناآرام بود. این ناآرامی‌ها روز بعد نیز ادامه یافت. به نوشته روزنامه اطلاعات در این روز تظاهرات بزرگی با شرکت بیست هزار نفر از مردم بروجرد در زیر بارش برف برگزار شد.(11)
پی‌نوشت‌ها:
1- وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان نماینده مردم خرم‌آباد در دوره اول مجلس شورای‌اسلامی انتخاب شد و در سال 1370 درگذشت.
2- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، جلد 6، ص 391
3- روزنامه اطلاعات، ش 15726، ص 17
4- روزنامه کیهان، ش 10584، ص 22
5- روزنامه اطلاعات، ش 15734، ص 21
6- روزنامه کیهان، ش 10595، ص 22
7- قانون تشکیل نیروی پایداری در سال 1347 در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. بر اساس این قانون افراد داوطلب بالای 18 سال به منظور دفاع از خانه و محله و همکاری موثر با نیروهای مسلح آماده می‌شدند.
8- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، ج 14، ص 255
9- انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک، ج 18، ص 189
10- روزنامه اطلاعات، ش 6622، ضمیمه، ص 3
11- همان، ش 15757، ص 3
منابع :
ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
ـ روزنامه‌های اطلاعات و کیهان
تعداد بازدید: 2408
