10 آذر 1395
سیدرضا فندرسکی
درگذشت مشکوک و رحلت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در نخستین روز آبان سال 1356 باعث شد که مراسم یادبود متعددی در قم و شهرهای بزرگ ایران برگزار شود. سخنرانان این مجالس از امام خمینی(ره) و فرزندشان تجلیل کردند. این اتفاق سراسری باعث شد نهضت امام وارد مرحله جدیدی شده و نقطه عطفی برای انقلاب اسلامی رقم بخورد. حکومت پهلوی هر چند از برگزاری این مراسم‌ها وحشت‌زده بود، اما نمی‌توانست با برگزاری آنها مقابله کند.
فاصله بین مراسم‌های ختم و چهلم سید مصطفی خمینی فرصت مناسبی بود تا روحانیت در مورد نحوه برگزاری مجالس چهلم ایشان برنامه‌ریزی کنند. با نزدیک شدن به چهلم حاج سیدمصطفی در حوزه علمیه قم شایع شد که به مناسبت این روز مراسم بسیار مفصلی در قم برگزار خواهد شد. البته به گزارش اسناد ساواک، در نتیجه مراقبت‌های ویژه و شدید مأموران امنیتی، این مراسم در اصفهان برگزار نشد.
بر اساس اعلامیه‌ای که در تهران منتشر شد، قرار شد مراسم چهلم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در تهران، در مسجد ابوالفضل(ع) معروف به مسجد سمنانی‌ها برگزار شود، اما ساواک از شهربانی خواست تا از برگزاری آن جلوگیری کند. البته با وجود همه سخت‌گیری‌ها به گفته ساواک صد نفر از مردم در مسجد سمنانی‌ها اجتماع کردند که دو تن از آنان دستگیر شدند.
عصر روز نهم آذر 1356 از طرف آیت‌الله مکارم شیرازی مجلس چهلم حاج سیدمصطفی در مسجد امیرالمؤمنین(ع) قم با حضور سه هزار نفر از مردم برگزار شد. که به دنبال آن عده‌ای از شرکت کنندگان با سر دادن شعار «درود بر خمینی» وارد خیابان ارم شده و به طرف مدرسه خان حرکت کردند. در مقابل مدرسه، عده‌ای دیگر از طلاب به تظاهرکنندگان پیوستند. با مداخله مأموران حکومت پهلوی، تظاهرکنندگان بتدریج پراکنده شدند و هشت نفر از آنان نیز توسط مأموران بازداشت شدند. در این راهپیمایی چند نوع اعلامیه توزیع شد که در یکی از آنها مردم به شرکت در مراسمی به همین مناسبت در روز یازدهم آذر دعوت شده بودند.
در روز عید غدیر(نهم آذر) اعلامیه‌ای با امضای روحانیون مترقی و مبارز در مدرسه خان نصب شد که در آن با اشاره به درگذشت مشکوک حاج سیدمصطفی، شهادت دانشجویان در روزهای آن ایام توسط حکومت پهلوی محکوم شده بود.
از سوی دیگر تعدادی از اهالی و کسبه شهرری جهت اخذ مجوز به منظور برگزاری مراسم چهلم به کلانتری شهرری مراجعه کردند که با مخالفت مأموران مواجه شدند.
هم‌زمان با برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی اعلامیه‌های متعددی در سطح شهر قم توزیع شد. طلاب حوزه علمیه قم در اعلامیه‌ای چهارده صفحه‌ای، ضمن عرض تسلیت به امام خمینی(ره) با ایشان تجدید بیعت کردند. در اعلامیه‌ای دیگر مردم به شرکت در مراسم یادبودی در روز یازدهم آذر در مسجد اعظم دعوت شده بودند.
مراسم چهلم حاج سیدمصطفی از طرف روحانیون رفسنجان و توسط شیخ عباس پورمحمدی در مسجد سقاخانه این شهر برگزار شد. سخنران این مجلس شیخ محمدمهدی موحدی بود که قبلاً متعهد شده بود از سخنان تحریک‌آمیز خودداری کند، اما در حین سخنرانی، وی هنگام نام بردن از امام خمینی(ره) جمعیت حاضر صلوات فرستادند.(1)
روز دهم آذر 1356 و به همین مناسبت مراسمی در مسجد میدان سنگ قم برگزار شد. سخنران این مجلس شیخ عبدالله موحدی بود که در سخنان تندی محمدرضا پهلوی را غلام حلقه به گوش آمریکا خواند. در این مراسم سه هزار نفر از روحانیون و مردم شرکت داشتند.
روز بعد مجلس دیگری در مسجد اعظم از طرف مدرسین حوزه علمیه قم برگزار شد که در آن شیخ محمدمهدی ربانی املشی و صادق خلخالی در سخنان خود به شدت از حکومت پهلوی انتقاد کردند. در پایان، محمدجواد حجتی کرمانی قطعنامه‌ای را در سیزده ماده قرائت کرد که به تأیید ده هزار نفر جمعیت حاضر در مجلس رسید. در این قطعنامه بر بازگشت سریع امام خمینی(ره) به کشور، آزادی زندانیان سیاسی و آزادی اجتماعات تأکید شده بود. در ادامه دو هزار نفر از جمعیت با شعار «درود بر خمینی» به سمت میدان آستانه راهپیمایی کردند.
عصر این روز مراسم دیگری از طرف صادق خلخالی در مسجد اعظم و با حضور بیست هزار نفر از مردم برگزار گردید. در پایان مراسم عده کثیری از مردم با شعارهای «درود بر خمینی» و« مرگ بر حکومت یزیدی» به تظاهرات پرداختند. در راهپیمایی‌های این روزهای قم جمعاً 34 نفر از مردم توسط مأموران حکومت پهلوی دستگیر شدند.(2)
در شیراز نیز مجلس یادبود آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در مسجد جامع این شهر و در روز یازدهم آذر برگزار شد. سخنران این مراسم شیخ محمدعلی گرامی بود که نقش برجسته علما در بیداری مردم مسلمان در سراسر جهان اسلام را به تفصیل مورد بررسی قرار داد. این مجلس از طرف سیدعبدالحسین دستغیب برقرار شده بود. در همین روز در تهران مراسمی در مهدیه خیابان امیریه برپا شد که یکی از گردانندگان آن شیخ احمد کافی بود.
به دعوت چهار تن از علمای سمنان مجلس یادبودی در روز یازدهم آذر در مسجد جامع این شهر برگزار شد که سخنران آن محمدباقر عبدوس بود. در همین روز و به همین مناسبت در شهر کوچک مریانج از توابع همدان مجلسی برگزار شد که سخنران آن شیخ محسن محققی بود. این مراسم بدون کسب مجوز از ژاندارمری منطقه برگزار شد. در مسجد بروجردی کرمانشاه نیز مجلس ترحیمی از طرف عبدالجلیل جلیلی، روحانی فعال و مشهور این شهر برپا گردید. روحانیون آبادان هم مراسم یادبودی در روز یازدهم آذر در مسجد احمدآباد این شهر برگزار کردند که سخنران آن شیخ غلامحسین جمی بود. وی در سخنان خود به تجلیل از مقام امام خمینی(ره) و فرزندشان پرداخت و از مردم خواست تا از امام پیروی کنند.
به دعوت حوزه علمیه مشهد در روز یازدهم آذر مراسمی در مسجد ملاهاشم این شهر برگزار گردید. همچنین در مراسم دعای ندبه که در مسجد کرامت مشهد برپا شد شعارهایی در حمایت از امام خمینی(ره) سر داده شد که در نتیجه عده‌ای از حاضران توسط مأموران حکومت پهلوی بازداشت شدند.
ساواک در گزارشی از دستگیری 28 نفر از فعالان برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله حاج سیدمصطفی خمینی و تبعید پنج نفر از روحانیون فعال قم به نام‌های محمدمهدی ربانی رانکوهی، عبدالمجید معادیخواه، صادق خلخالی عبدالرحیم ربانی شیرازی و محمدجواد حجتی کرمانی در روزهای پس از برگزاری مراسم یاد می‌کند.
در مسجد احمدیه نارمک در تهران نیز قرار بود مراسمی در روز 13 آذر 1356 برگزار شود که مأموران مانع از برگزاری آن شدند، با این حال 1500 نفر از مردم در مقابل این مسجد و در همان روز اجتماع کردند. بر روی دیوارهای مسجد نیز شعارهایی نوشته شده بود.(3)
در نتیجه برگزاری مجالس متعدد به مناسبت رحلت و چهلم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی حکومت پهلوی ناچار شد برای از بین بردن اثرات این مجالس دست به اقدامی ناشیانه بزند. حدود یک ماه بعد مقاله مشهور «ایران و استعمار سرخ و سیاه» با امضای مستعار احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات به دستور ساواک به چاپ رسید که این خود زمینه مخالفت‌های گسترده‌ای علیه حکومت پهلوی را در قم، تبریز و سایر شهرهای ایران به وجود آورد.
پی‌نوشت‌ها :
1- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، جلد 1، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 181
2- زندگینامه و مبارزات آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، سجاد راعی گلوجه، ناشر: موسسه چاپ و نشر عروج، ص 163
3- بازتاب‌ها و پیامدهای رحلت اسرارآمیز آیت‌الله سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ، سجاد راعی گلوجه، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 350
تعداد بازدید: 2912
