15 بهمن 1396
سیدرضا فندرسکی
در این نوشته به مبارزات مردم شهرستان مریوان، از شهرهای مرزی استان کردستان در طی سالهای 1356 و 1357 نگاهی کوتاه می‌اندازیم.
روز چهارم آبان 1356 عده‌ای از دانشجویان در مریوان راهپیمایی کردند. به گفته ساواک در روز ششم دی عده‌ای از مردم در مخالفت با این حرکت دانشجویان در میدان چهارم آبان مریوان اجتماع کردند. در این مراسم عده‌ای از دانش‌آموزان دبیرستان فرخی مریوان به سرپرستی یکی از دبیران برخلاف نظر برگزارکنندگان این همایش شعارهایی نظیر زنده باد دانشجو سر دادند. روز هفدهم دی تعدادی اعلامیه که مردم را به قیام علیه حکومت شاه تشویق می‌کرد در دبیرستان فرخی توزیع گردید.
با فرا رسیدن روز ششم بهمن تدابیر امنیتی به منظور جلوگیری از اقدامات مخالفان شاه در مریوان افزایش یافت. در این روز در دبیرستان فرخی، دانش‌آموزان پرچم و عکس شاه را آتش زدند. تعدادی از دانش‌آموزان دختر و پسر نیز دستگیر شدند. آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی در دی 1356 به مریوان تبعید شد و تا اوایل خرداد سال 1357 در این شهر اقامت داشت.
بر اساس رأی کمیسیون امنیت اجتماعی گرگان در اوایل خرداد سال 1357 آیت‌الله سیدکاظم نورمفیدی به دلیل فعالیتهای انقلابی به دو سال تبعید به شهرستان مریوان محکوم شد، اما تنها تا اوایل شهریور در مریوان اقامت کرد و پس از آن محل تبعید وی به بندر لنگه تغییر یافت.
روز هفدهم تیر تعدادی از بستگان زندانیان سیاسی مریوان که در زندان سنندج حبس بودند با شنیدن خبر اعتصاب غذای زندانیان به همراه عده‌ای از مردم بانه به سنندج رفتند و به مقامات قضایی این شهر مراجعه کردند. آنان وقتی با عدم پذیرش خواسته‌هایشان مواجه شدند در خیابانهای سنندج تظاهرات کردند و شیشه‌های چند شعبه بانک را شکستند. مأمورین شهربانی هفت نفر از این افراد را دستگیر کردند. خانواده‌های زندانیان سیاسی مریوانی تهدید کردند اگر به خواسته‌هایشان توجهی نشود دوباره دست به راهپیمایی خواهند زد.
روز چهاردهم شهریور، 1500 نفر از مردم مریوان در اعتراض به دستگیری و رفتار ناشایست پلیس راه با یک راننده دست به تظاهرات زدند؛ در این تظاهرات زد و خوردی بین مردم و مأموران صورت گرفت و تظاهرکنندگان شیشه‌های دو شعبه بانک را شکستند. با دخالت مأمورانِ گارد ضربت، این تظاهرات پایان یافت.(1)
پس از انتقال اجباری سه نفر از فرهنگیان از مهاباد، 140 نفر از اهالی مهاباد در محل اداره آموزش و پرورش این شهر تحصن کردند؛ در پی این تحصن، رئیس ساواک کردستان دستور تشکیل شورای تأمین را صادر کرد.
شب شانزدهم مهر، تعدادی اعلامیه که مردم را تشویق به برگزاری تظاهرات می‌کرد و روز بعد را تعطیل اعلام کرده بود، در خانه‌های مردم مریوان انداخته شد؛ روز بعد تظاهراتی در مریوان برگزار گردید. روز هفدهم نیز، 300 نفر از دانش‌آموزان دبیرستان فرخی مریوان اعلامیه‌هایی در مدرسه نصب و اعلام کردند در حمایت از اعتصابات سایر شهرستانها به مدت یک هفته به دبیرستان نخواهند آمد. در این روز 2000 نفر از فرهنگیان و دانش‌آموزان در حالی که مأموران پلیس و کامیونهای حامل سرباز مراقب آنها بودند، دست به یک راهپیمایی آرام زدند. روز بعد عده‌ای از مردم مریوان و کسبه مریوان در مسجد جامع اجتماع کردند و از آنجا به محل فرمانداری رفتند و با صدور قطعنامه‌ای لغو حکومت نظامی و آزادی زندانیان سیاسی را خواستار شدند. فردای آن روز اجتماع مشابهی با حضور فرماندار مریوان در مسجد جامع برگزار شد و قطعنامه‌ای در 20 ماده صادر گردید. به دنبال اجتماعات اخیر ، ساواک مریوان تقاضا کرد شورای تأمین شهرستان تشکیل شود. در این روز چند اداره در اعتصاب به سر می‌برد و کارکنان رادیو و تلویزیون این شهر خواسته‌های خود را در پانزده ماده منتشر کردند.
روز بیست‌ویکم مهر، 300 نفر از فرهنگیان در خانه معلم این شهر اجتماع کردند تا نمایندگان خود را انتخاب کنند. در پایان این مراسم، فرهنگیان راهپیمایی کردند و قطعنامه‌ای در 10 ماده صادر نمودند. در این قطعنامه آمده بود، از روز بیست و سوم تا بیست و هفتم مهر معلمان دست به اعتصاب خواهند زد.
روز ششم آبان مدارس مریوان تعطیل بود و 1500 نفر از دانش‌آموزان و فرهنگیان تظاهرات کردند. این عده پلاکاردهایی که در آنها آزادی زندانیان سیاسی و لغو حکومت نظامی درخواست شده بود، حمل می‌کردند؛ شب هنگام، 100 نفر از فرهنگیان در اداره آموزش و پرورش متحصن شدند و مانع از ورود رئیس این اداره به محل کار خود شدند. روز بعد دیگر فرهنگیان نیز به آنها ملحق شدند. فرهنگیان متحصنِ مریوان، روز هشتم آبان قطعنامه‌ای صادر کردند که در آن بر پایان دادن به کشتار مردم و آزادی تبعیدشدگان تأکید شده بود.(2)
روز دهم آبان یکی از دانش‌آموزان دبیرستان فرخی، دیگر دانش‌آموزان را در محوطه دبیرستان جمع کرد و از آنان خواست به مناسبت شهادت عده‌ای در سنندج یک دقیقه سکوت کنند. دانش‌آموزان در این اجتماع اعلام کردند تا یکی از هم‌کلاسی‌هایشان که دستگیر شده، آزاد نشود از رفتن به کلاس درس خودداری خواهند کرد.
روز بیست و چهارم آبان عده‌ای در مقابل مسجد جامع شهر اجتماع کردند؛ مأموران از آنان خواستند تا پراکنده شوند اما تظاهرکنندگان همچنان به دادن شعار ادامه دادند و حتی با آب‌پاشی ماشین‌های آتش‌نشانی نیز متفرق نشدند؛ در ادامه بین مردم و مأموران درگیری ایجاد شد که در نتیجه چند نفر زخمی شدند.(3)
روز بیست و ششم آبان در اعتراض به دستگیری‌های اخیر تظاهراتی در مریوان روی داد که با تیراندازی مأموران پایان یافت. در این تظاهرات هفت نفر دستگیر شدند.
تحصن شصت نفر از فرهنگیان و خانواده دستگیرشدگان در دادگستری مریوان در روز سی‌ام آبان نیز ادامه یافت. آنها روز اول آذر با آزادی دستگیرشدگان به تحصن خود پایان دادند. در ایام محرم و در شب پانزدهم آذر، 400 نفر در حسینیه مریوان اجتماع کردند و به دو سخنرانی گوش فرا دادند. در این مجلس اعلامیه‌هایی نیز توزیع شد. روز بعد عده‌ای از مردم با 50 دستگاه خودرو به استقبال یکی از زندانیان سیاسی آزاد شده رفتند و سپس دست به راهپیمایی زدند.
روز شانزدهم آذر، 800 نفر از فرهنگیان و دانش‌آموزان در دبیرستان فرخی گرد آمدند و پس از استماع سخنرانی یکی از فرهنگیان به راهپیمایی پرداختند.
به گزارش ساواک، حجت الاسلام حسین کرمانی، روحانی اعزامی از قم که در ایام محرم به مریوان آمده بود مردم را به برگزاری تظاهرات در روزهای تاسوعا و عاشورا تشویق می‌کرد. از روز هجدهم آذر، کارکنان رادیو و تلویزیون مریوان به منظور همبستگی با اعتصابیون رادیو تلویزیون سنندج، دست از کار کشیدند. پس از روز عاشورا اعتصابات گسترش بیشتری یافت و تعدادی از ادارات مریوان دست از کار کشیدند.
پس از صدور اعلامیه دولت مبنی بر اخراج افرادی که به اعتصاب ادامه می‌دهند، دانش‌آموزان دبیرستان فرخی در محل دبیرستان جلسه‌ای تشکیل دادند و تصمیم گرفتند به اعتصاب خود ادامه دهند؛ آنان پس از این تصمیم‌گیری با شعارهای مرگ بر شاه و مرگ بر دولت نظامی دست به تظاهرات در خیابانها زدند.
روز دهم دی اجتماعی با حضور طبقات مختلف و به دعوت جامعه معلمان مریوان در مسجد جامع برگزار شد و در مورد تشکیل شورای اجتماعی شهرستان به منظور کنترل نرخ ارزاق و جیره‌بندی مواد سوختی بحث و تبادل نظر شد.
روز شانزدهم دی کارکنان اداره بهداری و بهزیستی و بیمارستان پهلوی مریوان اعلام کردند در اعتراض به رویدادهای خونین شهرهای مشهد و سقز به مدت یک هفته بیماران را رایگان خواهند پذیرفت. سه روز بعد در درگیری بین مأموران ژاندارمری و اهالی یکی از روستاهای مریوان یک نفر کشته و یازده نفر مجروح شدند.(4) به همین مناسبت فردای آن روز تظاهراتی در مریوان برگزار گردید.
در اواخر دی، پس از سخنان توهین‌آمیز نخست‌وزیر وقت نسبت به کارکنان رادیو تلویزیون، کارکنان این سازمان در مریوان نیز مانند بسیاری از مراکز دیگر اعلام کردند که در اعتراض به این سخنان از روز بیست و هفتم دی برنامه‌ها را قطع خواهند کرد. به نوشته روزنامه کیهان گسترش این اعتراضات موجب عذرخواهی رسمی نخست‌وزیر شد.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- روزنامه کیهان، ش 10558، ص 26
2- انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج 14، سندِ ص 455
3- روزنامه خراسان، ش 8545، ص 8
4- کیهان، ش 10609، ص 2
5- کیهان، ش 10615، ص 6
منابع:
- انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
- روزنامه خراسان
- روزنامه کیهان
تعداد بازدید: 1458
