25 فروردین 1397
فائزه ساسانی‌خواه
کتاب «تاریخ شفاهی زندگی و مبارزات آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی»[1] به بررسی زندگی یکی از مبارزان سیاسی در دوران پهلوی پرداخته است. این اثر یکی از موضوعات «طرح تدوین تاریخ انقلاب اسلامی»، در مرکز اسناد انقلاب اسلامی است که در شش فصل تدوین شده است.
روش تحقیق نویسنده و پژوهشگر این اثر تحقیقات میدانی، کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است. محمدرضا تمری در مقدمه کتاب، مشکل اصلی در مسیر انجام پژوهش و نگارش این اثر را عدم وجود مصاحبه‌های تفصیلی با آیت‌الله ربانی شیرازی در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی بیان می‌کند. از آنجایی که آیت‌الله ربانی شیرازی در اسفند ماه 1360 به طرز مشکوکی به شهادت می‌رسد فرصت بیان خاطراتش را به تفصیل نمی‌یابد. از این رو نگارنده این اثر علاوه بر استفاده از خاطرات ثبت شده از این شهید، بیش از یک سال با افراد دیگری که با او آشنا بوده‌اند مصاحبه گرفته و از بیشتر خاطرات منتشر شده در مرکز اسناد انقلاب اسلامی جهت غنی‌تر شدن مطالب کتاب استفاده کرده است. ویژگی کتاب این است که با وجود همه این مشکلات، نسبت به کتاب‌هایی که درباره این مبارز انقلابی منتشر شده کامل‌تر است و شخصیت او را بهتر معرفی می‌کند. تا پیش از تولید این اثر دو کتاب درباره زندگی شهید ربانی شیرازی منتشر شده بود. یک کتاب روایت پایداری، یاران امام به روایت اسناد ساواک است که مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات آن را منتشر کرده است و دیگری کتاب «آیه استقامت» نوشته فرج‌الله الهی است که تمام زندگی آیت‌الله ربانی شیرازی را دربرنمی‌گیرد.
ربانی شیرازی، در سال1301 هجری شمسی، سه سال قبل از پایان سلطنت قاجار در شهر شیراز متولد و آنجا بزرگ شده است. از این رو دوران رضا شاه را درک کرده و در خاطراتش به آن دوران اشاره شده است.
فصل اول به معرفی پدرش، دوران کودکی، تحصیلات، ازدواج، الگوهای شکل‌دهنده شخصیت آیت الله‌ربانی شیرازی، مسائل سیاسی نظیر کشف حجاب، فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی در شیراز، عضویت در حزب برادران، مبارزه وی با حزب توده و بهاییان اختصاص دارد. حزب برادران در دوران رضا شاه توسط آیت‌الله سیدنورالدین شیرازی، یکی از علمای شیراز به طور پنهانی پایه‌گذاری شده بود. او این حزب را برای مقابله با تجاوز و غارتگری‌های انگلیس و شوروی تشکیل داده بود. این حزب محل تجمع کسانی بود که دغدغه مبارزه با جریان‌های ضد اسلامی و ملی را داشتند. آیت‌الله ربانی شیرازی نیز با شناختی که از مؤسس این حزب داشت به آن پیوسته بود و تا شهریور 1325 با آن همکاری می‌کرد.
فصل دوم کتاب به دوران حضور وی در شهر قم برای ادامه تحصیل در حوزه علمیه اشاره می‌کند و مباحثی مانند دوران تحصیل در محضر آیت‌الله العظمی بروجردی، شخصیت آیت‌الله العظمی بروجردی، انجام مأموریت از طرف این مرجع بزرگ، آشنایی با گروه فداییان اسلام و موضع آیت‌الله بروجردی نسبت به شهید نواب صفوی و تلاش در جهت اصلاح حوزه را مطرح و بررسی می‌کند. نویسنده در فصل سوم صرفا به مرتبه جایگاه علمی آیت‌الله‌ربانی اشاره می‌کند و آثار و تألیفات وی را به خوانندگان معرفی می‌کند. این فصل با اشاره به دیدگاه این عالم مبارز درباره کتاب اسلام شناسی دکتر علی شریعتی پایان می‌یابد. فصل چهارم اما به وقایع و حوادث مهم دهه چهل می‌پردازد. نویسنده ابتدا شرح مختصری از اتفاقات و حوادث مهم آن دهه ارائه می‌دهد، سپس ضمن بررسی رویدادهایی مانند اصلاحات ارضی، طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید که زمینه‌ساز و سرآغاز جهت‌گیری جدی امام خمینی نسبت به رژیم پهلوی است به نقش آیت‌الله ربانی شیرازی و موضع‌گیری وی نسبت به دستگیری امام و اتفاقات مهم آن دوران می‌پردازد. این موضع‌گیری منجر به بازداشت و زندانی شدن وی می‌شود. با این حال وی از مبارزه دست برنداشته و پس از بیرون آمدن از زندان مسیر گذشته را ادامه می‌دهد. تلاش برای تبلیغ مرجعیت امام‌خمینی در ایام تبعید، برپایی اعتصابات و اعتراضات و تأسیس کتابخانه‌ای به نام امام از جمله اقدامات این عالم مبارز است که در نهایت منجر به جوسازی علیه وی می‌شود. موضوعات انتهایی این فصل فعالیت روحانیون جهت مبارزه با رژیم پهلوی و تشکیلات مخفی بر ضد رژیم است. تشکیلاتی که افرادی مانند مرحوم حسینعلی منتظری، آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی، آیت‌الله علی قدوسی، حجت‌الاسلام علی امینی، حجت‌الاسلام محمد خامنه‌ای، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، آیت‌الله مشکینی، حجت‌الاسلام آذری قمی، آیت‌الله مهدی حائری تهرانی و حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی آن را تأسیس کرده و اداره می‌کنند.
در روند بررسی حوادث و بازگویی خاطرات نقش برجسته و محوری آیت‌الله ربانی شیرازی در مبارزات مشخص‌تر و برجسته‌تر می‌شود و خواننده با شخصیتی آشنا می‌شود که هدفمندانه مبارزه می‌کند، خط مشی تعریف شده‌ای دارد و دیگران را نیز هدایت می‌کند. پایان فصل به اوضاع حوزه‌ها و روحانیت، طرح حکومت اسلامی و بحث ولایت فقیه از سوی امام خمینی و چاپ کتاب «ولایت فقیه» به شمارگان زیاد و انتشار آن در سراسر کشور، مبارزه تا تشکیل حکومت اسلامی و چاپ و انتشار رساله امام خمینی می‌پردازد. نظریه حکومت اسلامی و بحث ولایت فقیه برای بسیاری از روشنفکران و مبارزان شناخته شده نبود و به همین دلیل نوعی ابهام در مورد شکل حکومت اسلامی و چگونگی اداره نظام وجود داشت که با انتشار این بحث، تحول بزرگ فکری در نسل مبارز و مسلمان به وجود آمد و مقدمه مبارزات انقلابی دهه 1350 و تداوم آن تا پیروزی انقلاب اسلامی شد.
فصل پنجم به دوران بسیار سخت و طاقت فرسای زندگی سیاسی شهید ربانی شیرازی در زندان‌های رژیم پهلوی از یکسو و مبارزات خانواده این مبارز از طرف دیگر اشاره دارد. خاطراتی که از حضور وی در زندان بیان می‌شود شخصیت وی و ماهیت اعتقاداتش را روشن‌تر می‌کند. از طرفی وی در زندان فرصت می‌یابد تحقیقات و تعلیقاتی بر چند کتاب از جمله وسائل‌الشیعه بنویسد. در این فصل در کنار خاطراتی که درباره آیت‌الله ربانی شیرازی بیان شده، روابط حاکم بر زندان، قوانین زندانیان برای گروه‌های همفکر خود برای تسهیل و تحمل‌پذیر کردن شرایط سخت زندان و نحوه تعامل زندانیان قدیمی با زندانیان تازه وارد بیان شده است.
ربانی شیرازی پس از آزادی، بار دیگر مبارزه را آغاز و به مخالفت با جشن تاج‌گذاری می‌پردازد، برای مبارزان اسلحه تهیه می‌کند و به مبارزه با سازمان مجاهدین خلق می‌پردازد. وی بار دیگر به زندان می‌افتد و این بار بهانه دستگیری، ارتباط با گروه ابوذر است.
فصل ششم و پایانی کتاب به سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن اشاره دارد. در این فصل به روزهای پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز بحران سازی‌ها توسط ضد انقلاب و همچنین مسئولیت‌های این مبارز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته می‌شود. عضویت در مجلس خبرگان و شورای نگهبان و سفر به آذربایجان، کردستان و فارس از طرف امام خمینی برای دفع و رفع اغتشاشات از جمله مسئولیت‌های آیت‌الله ربانی شیرازی است. به دلیل همراهی با انقلاب اسلامی منافقین ترور این عالم مبارز را در دستور کار خود قرار داده و چندین بار وی را مورد سوء قصد قرار می‌دهند که ناکام می‌ماند. در نهایت در اسفند ماه 1360 این مجاهد انقلابی به طرز مشکوکی به شهادت می‌رسد و صفحه‌های پایانی فصل ششم به تفصیل به نحوه شهادت وی اشاره دارد.
پس از پایان شش فصل کتاب، فهرست موضوعی اسناد و سپس اسناد مربوط به دوران مبارزه شهید ربانی شیرازی ضمیمه شده است. در قسمت بعدی عکس‌های شهید ربانی شیرازی آورده شده است. عکس‌هایی از دوران جوانی، حضور در مدرسه علوی در کنار امام، در حال سخنرانی در مکان‌های مختلف و حضور در نقده در سال 1358 از جمله عکس‌های انتخاب شده است. در قسمت انتهایی کتاب، کتابنامه آورده شده است. در کتابنامه مشخص می‌شود نویسنده برای خلق چنین اثری چهل کتاب، چهار روزنامه و نشریه را مطالعه کرده و برای تکمیل کار خود به آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی و آرشیو شخصی مهندس حیدر جم مراجعه کرده است. بخش پایانی کتاب حاوی نمایه است تا راهنمای خوانندگان برای دستیابی هرچه سریع‌تر آنها به اسامی افراد یا موضوعات موردنظر باشد.
[1] تمری، محمدرضا، تاریخ شفاهی زندگی و مبارزات آیت الله عبدالرحیم ربانی شیرازی، مؤسسه فرهنگی هنری و مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1393، ص415 .
تعداد بازدید: 1580
