22 خرداد 1397
روح الله محمدصادق
با پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیتهای «انجمن ایران و آمریکا» به حالت تعلیق درآمد. دفتر این انجمن در برخی از شهرها مانند اصفهان و تهران بدون آسیب باقی ماند ولی در برخی از شهرها مانند شیراز به اشغال نیروهای مجاهدین خلق درآمد[1] که از دید آمریکاییها شاید این کار تعمدی بوده است.[2]
آمریکاییها با شتاب به دنبال آغاز کردن فعالیت انجمن ایران و آمریکا حرکت کردند و بر مالکیت مشترک این مرکز تاکید داشتند: «مذاکرات میان انجمن ایران و آمریکا و مقامات محلی شیراز به خوبی پیش می‌رود. انجمن ایران و آمریکا به تازگی توانسته به موجودی خود در بانک که... گذشته مسدود شده بود دست یابد... مذاکرات بر محور سازمان ایرانی انجمن ایران و آمریکا... استوار بوده است.» به عقیده آنها: «مداخله دولت آمریکا در این مقطع زمانی ممکن است ادعای مربوط به نهاد اساسا ایرانی انجمن ایران و آمریکا را تحت‌الشعاع قرار دهد.» با این وجود: «انجمن ایران و آمریکا طی ارسال نامه‌ای به وزارت فرهنگ بر ادعای مالکیت و جبران خسارات تأکید ورزیده است.»[3]
این ادعای آمریکاییها در حالی مطرح می‌شود که در سندی آنها در مورد ساختمان انجمن در شیراز می‌نویسند: «تقریباً کاملاً بهای آن [که] معادل صدها هزار دلار [است] پرداخت شده است.» همچنین آمریکاییها در حالی ادعای جبران خسارت می‌کنند که می‌گویند: «ضبط صوت‌ها و مقداری از تجهیزات کلاس‌ها قبل از تصرف ساختمان به انبار منزل یکی از کارکنان انجمن در شیراز برده شده و در آنجا نگهداری می‌شوند.»[4]
اشتیاق آمریکاییها برای آغاز به کار انجمن از دو جنبه قابل بررسی است. از یک جنبه آنها بر فعالیت فرهنگی انجمن و به خصوص نیاز بازار ایران مبنی بر آموزش زبان انگلیسی تاکید می‌کنند: « به گفته منابع موثق بازار شیراز برای آموزش زبان بسیار عالی است. کنسولگری انگلیس در آنجا سخت مشغول فعالیت است.»[5]
برای همین کاردار سفارت آمریکا به ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجه ایران، می‌نویسد: «من از شما در مورد موضوع انجمن ایران و آمریکا در اصفهان... استمداد می‌طلبم. همان‌طور که می‌دانید، انجمن ایران و آمریکا یک مؤسسه فرهنگی خصوصی است که سعی دارد روابط بین ملت ایران و آمریکا را از طریق برنامه تبادل و وقایع فرهنگی، کتابخانه و جلسات ملاقات و کلاسهای انگلیسی برای ایرانیان و کلاسهای فارسی برای آمریکاییان حفظ کند و بهتر سازد. دفاتر انجمن در تهران و سایر شهرستانها اجازه‌نامه‌شان را از طریق وزیر فرهنگ دریافت داشته‌اند... رئیس انجمن ایران و آمریکا در اصفهان... نامه‌ای از... رئیس کل دفتر تعلیم و تربیت اصفهان دریافت داشت مبنی بر اینکه انجمن ایران و آمریکا یک مدرسه زبان خارجه است نه یک مؤسسه فرهنگی و دستور داده است که انجمن تا زمانی که اجازه‌نامه رسمی مدرسه را دریافت نداشته، بسته باشد و باید تابع مقررات مدارس باشد.» در ادامه همین سند ولی کاردار آمریکا می‌نویسد: «اگرچه انجمن ایران و آمریکا یک سازمان دولتی آمریکا نمی‌باشد ولی سفارت آمریکا از اهداف انجمن پشتیبانی به عمل آورده و معتقد است که این همکاری‌ها باعث تفاهم بیشتر بین دو کشور خواهند شد...»[6]
در سند دیگری آمریکاییها اذعان می‌کنند که: «در کوتاه مدت بهبود روابط ایران و آمریکا مشکل به نظر می‌رسد. تحت شرایط فعلی تمام سعی دیپلمات‌ها بایستی متمرکز رابطه بلند مدت باشد. در موقعیت فعلی ما بایستی منتظر فرصت‌های مناسب برای ایجاد رابطه مناسب با ایران باشیم.» در ادامه همین سند در مورد نقش انجمن ایران و آمریکا در بهبود روابط آمده است: «آمریکا حدود 50 سال است که از طریق انجمن ایران و آمریکا با ایران مشارکت دارد. جوّ تشنه جهت آموزش زبان انگلیسی و همچنین شهرت این انجمن موقعیت بسیار خوبی را برای فعالیت در این زمینه ایجاد کرد. ضمن اینکه مؤسسات پنجره‌های باز جهت حضور ما در ایران است. نظر ما این است که این مؤسسات را هر چه بیشتر توسعه دهیم و برنامه را به شکلی هدایت کنیم که به طرف منظورهای خودمان پیش رود. این برنامه شامل توسعه کتابخانه انجمن ایران و آمریکا در تهران، اصفهان می‌باشد. ما فعالیتهای پشت پرده‌ای را جهت دوباره زنده کردن انجمن ایران آمریکا در شیراز آغاز کرده‌ایم.» فعالیتهای پشت پرده آمریکاییها جهت دوباره زنده کردن انجمن و حمایت از سیاست‌های این‌چنینی به این شرح هستند: «اکتشاف امکاناتی جهت تعیین و پرورش متخصص مذهب اسلام جهت پل‌های رابطی... بررسی جهت تعیین و پرورش یک «R» (مترجم: به همین شکل و به‌طور رمزی آمده است) تحت شکل متخصص فرهنگی یا تعیین فردی که زمینه قبلی در زبان فارسی و فرهنگی ایران داشته باشد تا تماسها را با... مؤسسات فرهنگی تقویت کند. استفاده از جشن سالگرد 1400 ساله هجرت با شکل ایجاد سمیناری که میزبان آن آمریکا برای ایرانیان باشد و بعد از سمینار هم گردشی در اطراف آمریکا... کار کردن با VOA صدای آمریکا جهت توسعه و دریافت مطالبی که به شکل خبر پخش نمی‌شود و تأکید بر روی ابعادی مانند مطالعات اسلامی آمریکا و مصاحبه با ایران‌شناسان آمریکایی و ترتیب دادن یک رابطه مردمی. کشف امکانات بازدید آمریکاییها از ایران به‌خصوص از مطالعات اسلامی آمریکا، سیاست خارجی اقتصادی و کشاورزی. ایجاد مؤسسات ارتباطی (نه لزوماً دو طرفه) که شامل ایرانیان و مؤسسات ایرانی بشود.»[7]
در نهایت تلاش و رایزنی آمریکاییها با مسئولین دولت موقت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جواب می‌دهد و فعالیت انجمن را آغاز می‌کنند: «برنامه‌ای را برای بازگشایی دوباره انجمن ایران و آمریکا در تهران برای هفته‌های اخیر... یک سری فیلم، یک کنسرت، نمایشگاه‌های نقاشی و یک گردهم‌آیی شبانه برای اعضاء انجمن ایران و آمریکای اصفهان و نیز برنامه مشابهی... و یک برنامه شام را در خانه مسئول روابط عمومی‌مان تهیه دیدیم که در آن توسط تلویزیون ویدئو فیلمی به مهمانان نشان دادیم که تلویزیون‌های آمریکا چگونه انقلاب ایران را گزارش کرده‌اند. مهمانان عبارت بودند از اعضای برجسته روزنامه‌ها و مقامات وزارت امور خارجه، یک نویسنده، یک نقاش و یک عضو کادر انجمن ایران و آمریکا در تهران که همچنین یک استاد حقوق شناخته شده دانشگاه تهران نیز می‌باشد.»[8]
در همین زمینه فردی که اسم مستعار PAO دارد جهت‌گیری سابق برنامه‌های انجمن ایران و آمریکا را تشریح و اظهار آمادگی کرد تا این برنامه‌ها را از سر بگیرد.[9] اگرچه با شروع به کار انجمن، آمریکاییها از فعالیت آن اظهار خوشحالی می‌کنند، اما می‌گویند: « [در] ایراد سخنرانی در محل انجمن ایران و آمریکا، دقت باید بشود که برخوردی بین دولت آمریکا و یا انجمن ایران و آمریکا و مذهبی‌ها و سایر گروهها پیش نیاید... چنان که می‌دانید، در این زمان روابط بین ایران و آمریکا حساس و مشکل است. ما معتقدیم که در تصمیم‌گیری هر برنامه هدفها و منافع دراز مدت بر منافع یا ضررهای کوتاه مدت تقدم دارد.»[10]
با شروع به کار انجمن، دوباره سایر اهدافی که در قبل از انقلاب نیز مطرح بودند، در اسناد مطرح می‌شوند. در سندی با عنوان «اهداف عملیاتی اداره روابط عمومی کشور» از سفارت آمریکا خطاب به آژانس ارتباطات بین‌المللی آمریکا آمده است: «در رابطه با انجمن ایران و آمریکا شروع به قرار نمودن طبقه‌بندی «دریافت کننده» که می‌تواند حاوی اسامی به‌خصوص باشد تا فقط عناوین، بنمایید. امیدوارم تا قبل از پایان سال بتوانیم چند مؤسسه برنامه‌ریزی را شناسایی و پیدا کنیم که البته بستگی به جوّ سیاسی خواهد داشت. (در حال حاضر هیچ سازمان ایرانی جرأت همکاری آشکار با ما را ندارد)... به ترتیبی که وضعیت امنیتی و سیاسی اجازه می‌دهد عملیات مؤثر انجمن ایران و آمریکا و کمیسیون‌های فولبرایت را تقویت کنید. به این صورت که پیش می‌رود تدریس زبان انگلیسی خیلی مورد نیاز است. ولی خیلی از برنامه‌های دیگر را کنار گذاشته‌اند.»[11]
در حقیقت آمریکاییها انجمن را به عنوان تنها پنجره‌شان برای ارتباط با ایرانیان مدنظر قرار می‌دهند: «ما معتقدیم که ادامه این نهادها در یک چنین دوران پرتشنجی در روابط ایران و آمریکا، بسیار اهمیت دارد. این نهادها با توجه به لزوم انتقال دفاتر آژانس ارتباطات بین‌المللی ایالات متحده به محوطه‌های امن دفتر سفارت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اکنون تنها پنجره‌های ما برای شنوندگان و مخاطبان ایرانی باز است.» برای همین است که آژانس ارتباطات بین‌المللی آمریکا به وزارت امور خارجه این کشور دستور می‌دهد: «افزایش تدریس انگلیسی آژانس ارتباطات بین‌المللی انجمن ایران و آمریکا و مؤسسات فرهنگی را در حال حاضر به شرط آنکه ادعاهای اداری برای توقیف‌ها و خسارت‌های گذشته از طرف مقامات ایرانی مورد قبول قرار گرفته باشد، مورد توجه قرار دهید.»[12]
از مراکز انجمن برای برقراری تماس و جلسه با مسئولین دولت موقت نیز استفاده می‌شودک «ما توقف نسبتاً کوتاهی را در نظر گرفته‌ایم که در طی آن بتوانید از طریق مکالمات مستقیم با مقامات رسمی دولت موقت که احتمالاً بر مبنای دعوت در یک گردهمایی غیررسمی در محل اقامتگاه و یا انجمن ایران و آمریکا فراهم می‌شود، نکاتی را در مورد سیاست‌های دولت موقت به دست آورید.» [13]
آمریکاییها تفاوت فرهنگی ایران قبل از انقلاب با ایران بعد از انقلاب را به عنوان مانعی در اجرای برنامه‌های فرهنگی‌شان می‌دانند: «جوّ در ایران... به شدت نوع برنامه‌ریزی را محدود می‌کنند. حساسیت ایرانی‌ها از همه چیز به‌جز موسیقی کلاسیک احتراز می‌کند. هیچ فیلم و نمایش یا رقص که بتوان مسایل جنسی را به طور آشکار در آن آورد ممکن نیست. به عبارت دیگر مرکز می‌تواند از هر چیزی که علاقه آمریکا را به اسلام و فرهنگ ایرانی و احترام به خانواده و فرزند و ارزشهای معنوی و پیشرفت جهان سوم و... نشان دهد به طور بسیار خوبی استفاده کند و حساسیت ایرانیان در زمینه‌های حقوق بشر، صلح خاورمیانه کمپ دیوید و نگرانی امنیتی [از] آمریکا، ارائه طرح‌های آمریکا را مشکل می‌کند... ایرانی‌ها روش‌های گذشته آمریکا را به یاد می‌آورند. لذا مرکز ایران و آمریکا باید منابعی را اختصاص به فعال کردن بدهد که ممکن است حاشیه‌ای به نظر برسد.»[14]
در نهایت آمریکاییها در مورد فعالیت انجمن می‌نویسند: «حضور مستقیم ایالات متحده در پشت صحنه... حیاتی و سرنوشت‌ساز است. با فرض اینکه انجمن ایران و آمریکا... کارهای خود را از سر گیرد، ما می‌دانیم که نقش USICA در ادامه تأمین کمکهای مالی (به طور رسمی 17000 دلار در سال) برای حقوق مدیر اجرایی، لازم خواهد بود. این کار ما را به صورت همکاران قابل اطمینان معرفی می‌کند و موجب نفوذ ما می‌گردد... و به ما این اطمینان را می‌دهد که مدیر اجرایی همواره یک آمریکایی باقی خواهد ماند.»[15]
پی‌نوشت‌ها:
[1] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، ص 375، سند شماره 174، 14 می 1979- 24 اردیبهشت 1358.
[2] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 243، سند شماره 32، 10 ژوئیه 1979- 19 تیر 1358.
[3] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، ص 681، سند شماره 335، 30 سپتامبر 1979- 8 مهر 1358.
[4] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، صص 661 الی 663، جامعه روشنفکران ایرانی: ترکیب، الگو، مشکلات و پیشنهادات جهت اقدام دولت آمریکا، 21 دسامبر 1963- 30 آذر 1342.
[5] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، ص 399، سند شماره 183، 20 می 1979- 30 اردیبهشت 1358.
[6] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب چهارم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 273 و 274، سند شماره 33، 13 ژوئن 1979- 23 خرداد 1358.
[7] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب اول، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 153 و 154، 4 اکتبر 1979- 12 مهر 1358.
[8] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب اول، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 140 و 141، 4 اکتبر 1979- 12 مهر 1358.
[9] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 486، سند شماره 5218، 20 می 1979- 30 اردیبهشت 1358.
[10] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 278، سند شماره 4، 9 اوت 1979- 18 مرداد 1358.
[11] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 308 و 309، سند شماره 19، 16 سپتامبر 1979- 25 شهریور 1358.
[12] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 243 و 323، سند شماره 26، 26 سپتامبر 1979- 4 مهر 1358.
[13] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دوم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 356، سند شماره 45، 2 نوامبر 1979- 11 آبان 1358.
[14] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب اول، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، صص 227 و 228، سند شماره 17، 6 آبان 1358.
[15] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، صص 661 الی 663، جامعه روشنفکران ایرانی: ترکیب، الگو، مشکلات و پیشنهادات جهت اقدام دولت آمریکا، 21 دسامبر 1963- 30 آذر 1342.
تعداد بازدید: 1454
