سپیده شعر انقلاب

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور در جهت تجلیل از مفاخر ادبی و فرهنگی، از سال 1378 اقدام به برگزاری بزرگداشت و چاپ زندگینامه مفاخر فرهنگی ایران کرده است. صدوپنجاه‌وسومین زندگینامه منتشر شده به بانو «سرور اعظم باکوچی» مشهور به سپیده کاشانی اختصاص دارد.

کتاب «زندگینامه و خدمات ادبی و فرهنگی سپیده شعر انقلاب اسلامی، بانوی فرهیخته مرحومه سپیده کاشانی» در سال 1395 با 271 صفحه توسط انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در تهران چاپ و منتشر شده است.

 حسین شاکری در مقدمه‌ای 5 صفحه‌ای بر کتاب به توضیح مجملی از آثار و تفکر این شاعر معاصر پرداخته است. در ادامه 10 مقاله برگزیده قرار گرفته‌اند که هر کدام از آنها حاصل جست‌وجو و تحقیق از دیدگاهی خاص، درباره سپیده کاشانی هستند.

اولین مقاله حاصل پژوهش «تقی اژه‌ای و علی عابدی» است با عنوان «سپیده‌ای در سیاهی‌ها، جستاری در نماد نور و ظلمت در اشعار شاعر معاصر سپیده کاشانی». این مقاله دارای سه بخش چکیده، مقدمه و نتیجه‌گیری است. اگرچه بخش مقدمه از متن تفکیک نشده است اما نویسندگان آن در آغاز مقدمه، از قرآن، دیوان حافظ، مثنوی معنوی و شاهنامه فردوسی، شواهدی درباره نماد «شب و روز» و «نور و ظلمت» آورده‌اند. نتایج حاصل از ذکر این مثال‌ها بیانگر این مسئله است که سپیده کاشانی شب را نماد ظلمت، تاریکی و جهالت دانسته و انقلاب اسلامی و امام خمینی^(ره) را نمادی از «فجر و طلوع سپیده» معرفی می‌کند.

«بررسی شاخص‌های ادبیات پایداری(مقاومت) در اشعار سپیده کاشانی» دومین مقاله و از معصومه جوادزاده بزرگی است. این مقاله بعد از چکیده و مقدمه‌ای درباره ادبیات پایداری به عنوان زیرمجموعه ادبیات حماسی، به اصل موضوع وارد شده است. از دیدگاه نویسنده، پایداری(مقاومت)، اختناق، استبداد، استعمار، قانون‌گریزی و... از عوامل و زمینه‌های رواج ادبیات است.

نویسنده پس از توصیف و ذکر 8 شاخصه ادبیات پایداری، به تاریخچه‌ای از انقلاب اسلامی و ادبیات پایداری پرداخته و این شاخصه‌ها را در اشعار سپیده کاشانی با ذکر شاهد مثال، مورد بررسی قرار داده است و در واقع از این مقاله 26 صفحه‌ای فقط 9 صفحه به شاعر مورد نظر اختصاص دارد.

حسین آذرپیوند در مقاله «رهگذر کوچه‌ آفتاب» پس از چکیده بسیار کوتاهی به بحث درباره ادبیات به عنوان هنر پرداخته و سپس در دو پاراگراف سپیده کاشانی را معرفی کرده و 8 ویژگی شعر او را با نمونه اشعار، مطرح کرده است. این بخش‌ها فقط گلچینی از اشعار اوست و توضیحات ندارند.

پژوهشی در مناجات‌ها و نیایش‌های سپیده کاشانی، با عنوان «کعبه‌ مقصود»، که توسط افسانه سعادتی انجام شده مقاله دیگر این مجموعه است. نویسنده پس از چکیده و مقدمه به تعریف مفصلی از نیایش پرداخته و سپس نیایش‌های شاعر را به سه دسته «ستایشی»، «خواهشی» و «ستایشی ـ خواهشی» تقسیم و از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار داده است. و سرانجام این مقاله بدون نتیجه‌گیری به اتمام رسیده است.

مقاله «بررسی شیوه‌های انسجام در شعر سپیده کاشانی» توسط دو استادیار دانشگاه اصفهان، اسحاق طغیانی و زهره نجفی نگاشته شده است، پس از چکیده، و مقدمه، در متن، تاریخچه‌ای از ساختارگرایی آمده است و سپس به ویژگی‌های ساختاری اشعار سپیده کاشانی پرداخته شده است. نویسندگان با استناد به نشانه‌های کاربردی از «هالیدی»[1] به ویژگی‌های ساختاری اشعار شاعر پرداخته‌اند. مقاله در نهایت به این نتیجه می‌رسد که سپیده کاشانی بیشتر از روش انسجام واژگانی استفاده کرده است. «منظور از انسجام واژگانی به کار بردن مکرر یک واژه و یا استفاده از مترادفات است و ارجاع به رابطه‌ میان اسم و ضمیر مربوط می‌شود.» (ص 117)

زهرا جلوداریان در مقاله «فلسفه، مناظره و ارزش‌ها در شعر سپیده کاشانی، پس از چکیده‌ای کوتاه، به توصیف ادبی شهر کاشان و نیز زندگینامه این شاعر پرداخته است. او دیدگاهی کلی درباره اشعار سپیده کاشانی ارائه کرده است و سرانجام در مبحث نتیجه‌گیری او را شاعر «معناپرداز و آزاد» معرفی می‌کند که «سخنانی نو در قالب‌های سنتی می‌ریزد.»

حسن اسماعیلی طاهری پژوهشی با عنوان «نگاهی به چند ویژگی خاص شعر سپیده کاشانی و اهمیت آنها در تاریخ ادبیات فارسی» ارائه کرده است. او پس از بیان تاریخچه جنگ و رجزهای حماسی، ویژگی حسی و عاطفی بودن اشعار سپیده کاشانی را مورد بحث قرار داده و او را از دسته شاعرانی معرفی‌می کند که مبلغ اندیشه‌های شیعی از طریق شعر بودند.

مقاله «بررسی زندگی و شناخت شخصیت فکری و ادبی و اجتماعی سپیده کاشانی» از شایسته ابهجی عزآبادی است که به طور مفصل به زندگینامه شاعر و ویژگی‌های شعری او پرداخته است. این مطلب بدون ذکر منابع و مآخذ(کتابنامه) به پایان رسیده و فقط در پاورقی صفحات به کتاب «لاله‌ کویر» استناد شده است.

محمد صادق‌زاده نیز در مقاله خود به «بررسی ویژگی‌های سبکی و تحلیل محتوایی شعر سپیده کاشانی» پرداخته و پس از چکیده‌ای مفصل، زندگینامه شاعر را در مقدمه آورده است. نویسنده ضمن معرفی آثار منظوم و منثور سپیده کاشانی، مختصری از دوران شاعری او در پیش و پس از انقلاب اسلامی می‌گوید. در بخش بعدی علاوه بر ویژگی‌های شعری، با استناد به مثال‌هایی از آثار او به تحلیل محتوایی و مضامین اشعار سپیده کاشانی پرداخته است. نویسنده با دسته‌بندی دقیق مطالب مورد نظرش، مقاله خود را از نظر محتوا در جایگاه ویژه‌ای در این کتاب قرار داده است. در نهایت اشاره به اشعاری دارد که سپیده کاشانی در مدح و منقبت ائمه^(ع) و نیز ستایش شخصیت‌هایی چون حافظ، شهریار، سعدی و امام خمینی^(ره) سروده است. در پایان این مقاله نیز از فهرست منابع و مآخذ (کتابنامه) خبری نیست و ارجاعات مختصری در پاورقی هر صفحه آمده که شامل فهرست توصیفی منابع نمی‌شود.

آخرین مقاله کتاب با عنوان «خودآگاهی تاریخی در زندگی و شعر سپیده کاشانی» از نرگس گنجی است. مقاله با چکیده آغاز شده و پس از مقدمه زندگینامه شاعر آمده است. بیان مراحل تطور در شعر سپیده کاشانی و جلوه‌های آگاهی تاریخی در اشعار او از مباحث مطرح شده در این پژوهش‌اند. نویسنده در نهایت به این نتیجه رسیده که شعر سپیده کاشانی پیش از انقلاب «نومیدوار» و پس از انقلاب «پرشور و امید» است. او اعتقاد شاعر را به «آینده روشن انسانیت که به انتظاری پرامید برای بازگشت انسان موعود به جهان آرمانی می‌انجامد» (ص 231) مورد ستایش و تحسین قرار می‌دهد.

در ادامه، پس از مقالات، 10 عنوان شعر از میان اشعاری که به یاد سپیده کاشانی سروده شده‌اند،‌ آمده، اما نام شاعران آنها ذکر نشده است.

در پایان نیز جواد محقق در متنی با عنوان «بانوی باوقار تغزل» درباره سپیده کاشانی، اشعار و خاطرات خود از این شاعر معاصر را گفته است. در ادامه، چند تصویر از شاعر، دیدارش با شهریار و حضورش در عرصه‌های جنگ، منتخب و ثبت شده است.

در انتهای کتاب فهرست زندگی‌نامه‌های منتشر شده انجمن آثار و مفاخر ادبی و فرهنگی، از سال 1378 تا تیر ماه 1395 آمده است.