09 آبان 1397
الهام صالح
آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، از روحانیان مبارز انقلابی، در تاریخ 10 آبان سال 1358 پس از اقامه نماز مغرب و عشاء توسط گروهک فرقان به شهادت رسید. نگاهی کوتاه داریم به زندگی و مبارزات نخستین شهید محراب در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، ششم جمادی‌الاول سال 1331 هجری قمری در شهر تبریز به‌دنیا آمد. وی به طایفه‌ای از سادات علوی به نامه سادات عبدالوهابیه تعلق داشت. پدرش جزو روحانیانی بود که به مخالفت با سیاست‌های رضاخان می‌پرداخت به همین دلیل هم در سال 1347 هجری قمری، از تبریز به تهران تبعید شد. سیدمحمدعلی آن زمان نوجوانی 16 ساله بود و در تبعید به تهران، پدر را همراهی کرد. آنها پس از دو ماه برای یک سال به شهر مشهد تبعید شدند. این تبعید‌ها هر چند که اولین تبعیدهایی بود که وی تجربه می‌کرد، اما پایان آنها نبود و او سال‌ها بعد باز هم طعم تبعید را تجربه کرد.
وی در سال 1359 هجری قمری، راهی قم شد. هدف از این سفر، تحصیل و تکمیل مبانی علمی و دینی بود. وی در حوزه علمیه قم با امام خمینی(ره) ملاقات کرد و در جلسات درس ایشان مانند «شرح منظومه» و «اسفار» حضور یافت. این جلسات، سیدمحمدعلی را شیفته امام(ره) کرد. او مشتاق شرکت در این کلاس‌ها بود و از همان موقع، رابطه عمیقی بین او و امام(ره) ایجاد شد. وی همچنان به تحصیل علاقه‌مند بود به همین دلیل هم در سال 1369 هجری قمری برای ادامه تحصیلات خود به نجف اشرف رفت و در محضر علمایی مانند آیت‌الله سیدمحسن حکیم، آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی، آیت‌الله حاج شیخ عبدالحسین رشتی، آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء، آیت‌الله حاج میرزا باقر زنجانی و آیت‌الله بجنوردی به تحصیل پرداخت.
آیت‌الله قاضی طباطبایی پس از بازگشت از نجف به یکی از ارکان مبارزه مردم آذربایجان با رژیم پهلوی تبدیل شد. وی در سخنرانی‌های خود به صراحت از امام خمینی(ره) نام می‌برد هر چند که این کار جرم محسوب می‌شد. او حتی صراحتا از رژیم شاه انتقاد می‌کرد. این سخنرانی‌ها و انتقادها بود که رژیم را بر آن داشت تا وی را با هماهنگی استاندار وقت آذربایجان در تاریخ 13 آذر 1342 شمسی دستگیر و به زندان قزل‌قلعه منتقل کند. مدت این زندان، دو ماه و پانزده روز بود، سپس وی را به زندان سلطنت‌آباد تهران فرستادند. آیت‌الله قاضی طباطبایی پس از چند روز با ضمانت برادرش آزاد شد. این آزادی چهار ماه به طول انجامید و در این مدت آیت‌الله قاضی تحت نظر ساواک بود، با این وجود بدون اطلاع ساواکی‌ها به قم رفت و با امام خمینی(ره) دیدار کرد. پس از آن برای زیارت به مشهد رفت. پس از سفر به مشهد، مجدد به تهران بازگشت، اما کسی نبود که در تبعید بماند بنابراین راهی تبریز شد. مردم تبریز از بازگشت وی بسیار خوشحال بودند و استقبالی بی‌نظیر را ترتیب دادند. آنها از راه‌آهن تا محل زندگی شهید قاضی برای دیدن وی انتظار می‌کشیدند. این استقبال، بی‌سابقه بود.
رژیم به وحشت افتاد و تصمیم به انتقال او به یکی از خانه‌های امن ساواک در سلطنت‌آباد (خیابان پاسداران کنونی) گرفت. آیت‌الله قاضی در این‌باره چنین نقل کرده است: «ساواکی‌ها به خانه‌ام ریخته و مرا دستگیر کردند چند نفر از پاهایم و چند نفر دیگر از سر و دست‌هایم گرفته و همان‌طور مرا به سر کوچه بردند، به ماشین سوار کردند و به سلطنت‌آباد تهران انتقال دادند.»
در تاریخ 29 مرداد 1343 آیت‌الله قاضی برای سومین بار به تهران تبعید شد، اما این بار صدمات وارد شده بر ایشان بسیار جدی بود، به همین دلیل هم 6 ماه تحت مراقبت شدید ساواک در بیمارستان مهر بستری شد و مورد جراحی قرار گرفت. پس از این مدت با وجود این‌که همچنان از صدمات جسمی و روحی رنج می‌برد، در تاریخ 11 آذر 1343 به عراق تبعید شد، اما آنجا نیز از تلاش دست نکشید و از محضر علمای حوزه علمیه نجف و به ویژه امام خمینی(ره) بهره گرفت.
آیت‌الله قاضی با وجود این‌که بارها دستگیر، شکنجه و تبعید شد، باز هم از مبارزه دست برنمی‌داشت.30 آذر 1347 بود که در مراسم عید سعید فطر به روابط مخفی شاه و رژیم صهیونیستی اشاره کرد. این بار در تاریخ 7 دی 1347 به بافت کرمان تبعید شد. 6 ماه بعد نیز وی را به زنجان تبعید کردند، اما در تبعید نماند و به سوی تبریز رفت. در 60 کیلومتری تبریز ساواک از ورود آیت‌الله قاضی طباطبایی به تبریز جلوگیری کرد و وی را به زنجان بازگرداند. این تبعید، 4 ماه طول کشید. پس از 4 ماه با وساطت آیت‌الله سیداحمد خوانساری از تبعید آزاد شد و در تاریخ 29 آبان 1348 به تبریز بازگشت.
این روحانیِ مبارز، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز نقش مهمی در پیشبرد اهداف انقلاب داشت و در مرداد سال 1358 به عنوان امام جمعه تبریز منصوب شد. عید قربان سال 1358 مصادف با دهم آبان آخرین باری بود که آیت‌الله قاضی اقامه نماز را برعهده گرفت. در این تاریخ، پس از اقامه نماز مغرب و عشاء در مسجد شعبان تبریز، راهی منزل بود که توسط گروهک فرقان مورد اصابت سه تیر قرار گرفت. تلاش پزشکان برای نجات وی بی‌نتیجه بود و او به درجه شهادت نایل شد.
ساخت مساجدی در آذربایجان شرقی مانند مسجد طوبائیه، مسجد ارزیل واقع در قریه ارزیل، مسجد امام حسین(ع) واقع در آخر کوچه باغ، مسجد حضرت آیت‌الله حکیم واقع در خیابان کمربندی و تجدید بنای مسجد شعبان واقع در اول خیابان تربیت، به همت این روحانی انجام شد.
امام خمینی(ره) به مناسبت شهادت آیت‌الله قاضی طباطبایی که اولین شهید محراب لقب گرفته است، سخنانی را بیان کردند که بخش‌هایی از آن چنین است: ملت عزیز و برومند ایران، و آذربایجانیان غیرتمند عزیز، باید در این مصیبت‌های بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خودباختگی آنان است هر چه بیشتر مصمم و در راه هدف اعلای اسلام و قرآن مجید بر مجاهدات خود افزوده و از پای ننشینند تا احقاق حق مستضعفین از جباران زمان بنمایند. عزیزان من در انقلابی که ابرقدرت‌ها را به عقب رانده و راه چپاولگری آنان را از کشور بزرگ بسته است این ضایعات و ضایعات بالاتر اجتناب‌ناپذیر است ما باید از کنار این وقایع با عزم و خونسردی بگذریم و به راه خود که راه جهاد فی سبیل‌الله است ادامه دهیم.
منبع:
- جلوه محراب: شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی (کتاب سیزدهم مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک)، مرکز بررسی اسناد تاریخی
تعداد بازدید: 1209
