15 آبان 1397
جواد رضایی
استان کرمانشاه که به آن کرمانشاهان گفته می‌شد، در وقایع انقلابی سال‌های 1356 و 1357 ش حضور داشت و در اسناد سفارت آمریکا نیز به آن اشاره شده است.
بسیاری از وقایع اتفاق افتاده در کرمانشاه را آمریکایی‌های مقیم آن گزارش می‌کنند. درباره چهلم شهدای تبریز، در اسناد سفارت آمریکا آمده است: «آمریکایی‌های مقیم کرمانشاه گزارش می‌دهند که... چندین پرچم سیاه در بازار وجود داشته است.»[1] چهلم شهدای تبریز که مصادف با فروردین ماه سال 1357 بود، به تعبیر آمریکایی‌ها منجر به حرکت‌هایی اجتماعی شد که باعث متزلزل شدن حکومت پهلوی شد.»[2]
پس از کشتار 17 شهریور، نماینده دفاعی سفارت آمریکا با ارتشبد ازهاری که در آن زمان رییس ستاد ارتشتاران حکومت پهلوی بود ملاقات می‌کند. در این ملاقات ازهاری از گست می‌خواهد که پرسنل آمریکایی به مانند گذشته به فعالیت خود ادامه دهند، که با پاسخ منفی نماینده آمریکا مواجه می‌شود. برخی از این پرسنل همان آمریکایی‌های مقیم کرمانشاه بودند. در توصیف این ملاقات آمده است: «ژنرال گست اظهار نمود که از پرسنل نیروی هوایی و پیمانکاران آمریکایی خصوصاً در اصفهان و کرمانشاه درخواست شده تا در روز 8 سپتامبر در محل کار خود در خدمات و پشتیبانی هوایی حاضر شوند. ژنرال گست اشاره کرد که جواب به این درخواست بایستی «نه» باشد زیرا هرگونه حمایتی این مضمون را می‌رساند که پرسنل آمریکایی در یک مسئله داخلی درگیر شده‌اند. بایستی به تمام پرسنل وزارت دفاع تأکید نمود که موضع هیئت نمایندگی ایالات متحده در رابطه با حضور ایالات متحده در ایران آموزش و هدایت ارتش ایران است و قرار نیست که آنان در هرگونه فعالیتی که روی موضوعات داخلی تأثیر می‌گذارد درگیر شوند و یا حتی این تصور را بدهند که درگیر هستند.»[3]
این حساسیت آمریکایی‌ها در یک سند دیگر نیز آمده است: «ژنرال گست... متذکر شد که از شرکت بین‌المللی بل هلی‌کوپتر به‌طور اخص خواسته شده تا پرسنل پشتیبانی برای آماده کردن هلی‌کوپترهای ایران را تا 8 سپتامبر در اصفهان و کرمانشاه فراهم آورد. این درخواست می‌بایست به طریقه‌ای دیپلماتیک رد شود زیرا چنین اقدامی نه فقط بر علیه قوانین ایالات متحده است بلکه هرگونه نشانه‌ای که برای نیروهای مخالف آشکار سازد که چنان فعالیتی در دست انجام است می‌تواند تأثیر معکوس پراهمیتی داشته باشد.»[4]
هم زمان با شایعاتی مبنی بر حصر امام خمینی در عراق، مردم کرمانشاه به مانند مردم سایر شهرهای ایران در نهم مهرماه 1357 دست به اعتصاب سراسری زدند: «در اعتراض... مغازه‌ها در شهرهای تبریز، کرمانشاه، اصفهان، شیراز، یزد و بازار تهران در اول اکتبر به‌طور گسترده‌ای تعطیل بودند.»[5]
همچنین در همان نهم مهرماه تظاهراتی در کرمانشاه برگزار شد که به تعبیر آمریکایی‌ها جدی‌ترین نمایش قدرت در این شهر بود: «تعدادی از منابع در اینجا من‌جمله شهروندان آمریکایی از شهرهای دورافتاده تعدادی از وقایع امنیتی را بین 30 سپتامبر و اول اکتبر گزارش می‌کنند که حتی از آنهایی که مطبوعات تحت پوشش قرار داده‌اند بیشتر است. مرجع الف به ... تظاهراتی در کرمانشاه که جدی‌ترین نمایش قدرت بود اشاره دارد.»[6]
تظاهرات نهم تا یازدهم مهرماه در کرمانشاه با واکنش شدید حکومت پهلوی مواجه می‌شود که بنا بر اعلام مقامات دولتی 12 نفر در آن شهید می‌شوند. آمریکایی‌ها در این‌باره می‌نویسند: «خشونت مداوم در کرمانشاه و برخوردهای شدید در سایر شهرها امنیت را مختل نموده است... مطبوعات پنجم اکتبر حکایت از ادامه خشونت در کرمانشاه در روزهای یکم تا سوم اکتبر می‌کنند. کشته‌های این خشونت طبق اعلام مقامات دولتی 12 نفر می‌باشند. یک رهبر مذهبی به مطبوعات گفته است که سی هزار نفر در تظاهرات شرکت داشته‌اند. (... منابع مربوط به وزارت کشور رقم سه یا چهار هزار نفر را ذکر می‌کنند. واقعیت ممکن است چیزی بین این دو رقم باشد.)» اینکه آمریکایی‌ها به آمار اعلام شده توسط مخالفین حکومت اعتماد ندارند قابل توجیه هست، ولی معلوم نیست چرا به آمار رسمی اعلام شده توسط حکومت پهلوی نیز اعتماد نمی‌کنند.
در ادامه همین سند به موضوع تحصن معلمین در کرمانشاه اشاره می‌شود: «تحصن معلمین مدارس کرمانشاه در اداره آموزش و پرورش بعد از موافقت مقامات با درخواست آنها مبنی براستفاده از یک سالن اجتماعات محلی برای جلسات پایان یافت.»[7]
با دعوت امام خمینی به اعتصاب سراسری، مردم کرمانشاه نیز به این موج گسترده می‌پیوندند. عمده اخبار حوادث کرمانشاه از طریق کنسولگری تبریز برای سفارت آمریکا ارسال می‌شود. در این سند آمده است: «به اظهار کنسولگری تبریز، مغازه‌ها و بازارهای تبریز و کرمانشاه تعطیل بودند. اما مجدداً مشکل جدی به نظر نمی‌آید.... آیت‌الله حاج‌آقا عطاءالله اشرفی اصفهانی که در طی حوادث اخیر کرمانشاه دستگیر شده بود، آزاد شده است.»
آمریکایی‌ها در ادامه این سند اعتصابات سراسری را این‌گونه تحلیل می‌کنند: «اعتصابات گسترده... ادامه می‌یابد تا وضعیت امنیتی را تحت تأثیر قرار دهد. هم زمان با پایان یافتن یک اعتصاب، اعتصاب دیگری آغاز می‌شود و حتی زمانی که گروهی به کار بازمی‌گردند در فکر اعتصابی دیگر هستند تا جایی که خواسته ایشان تأمین گردد.»[8]
اعتراضات مردمی در استان کرمانشاه در 7 آبان را می‌توان خونبارترین آنها در سال 57 نامگذاری کرد. آمریکایی‌ها در کنار توصیف ناآرامی‌ها در شهرهای مختلف ایران به خصوص در مورد کرمانشاه می‌نویسند: «در بیشتر شهرها تظاهرات آرام و نیز ناآرامی در پایان هفته جریان داشت. چندین درگیری خونین به وقوع پیوست که باعث کشته‌شدن 15 نفر و زخمی‌شدن بسیاری شد. در کرمانشاه یکی از بدترین برخوردها پیش آمد و کنسولگری تبریز گزارش می‌کند که هنوز در خیابان‌های کرمانشاه ناآرامی ادامه دارد.»[9]
در توضیح مفصل این رویداد آمریکایی‌ها می‌نویسند: «تظاهرات در 37 شهر 8 کشته به‌جای گذاشت... پنج هزار تن از اهالی روستایی نزدیک به کرمانشاه به اعتصاب غذای خود در اعتراض به کشتار اخیر ادامه دادند... در درگیری‌هایی در کرمانشاه و دزفول 8 نفر کشته شدند... در کرمانشاه بانکداران اعلام کردند که تا تأمین امنیت بسته خواهند بود... پنج هزار تن از اهالی کبودرآهنگ (روستایی نزدیک کرمانشاه) به اعتصاب غذای خود در اعتراض به تیراندازی به تظاهرات 27 اکتبر ادامه دادند. در آن حادثه 12 نفر کشته شدند. تقاضای اعتصاب‌کنندگان تعقیب و پیگرد 6 ژاندارمی بود که تیراندازی کرده بودند.»[10]
آمریکایی‌ها به وضوح از وضعیت ناآرام کشور نگران هستند. به همین منظور در 24 آبان وزارت امور خارجه آمریکا در نامه‌ای به سفارت آمریکا در تهران می‌نویسد: «متشکر خواهیم شد که تا آخر این هفته ارزیابی مقدماتی را نسبت به عملکرد و دورنمای دولت نظامی [دولت ارتشبد ازهاری] دریافت نماییم.»
آمریکایی‌ها در ادامه این نامه به وضعیت آشفته شهرهای ایران از جمله کرمانشاه اشاره می‌کنند و می‌نویسند: «گرچه طبق گزارش خبرگزاری‌ها، اوضاع امنیتی در تهران اساساً بهبود یافته است، اما به نظر می‌رسد که خشونت خارج از پایتخت با خشونت قبل از روی کار آمدن دولت نظامی فرق چندانی نکرده باشد. سفارت توانایی ارتش را در ادامه حفظ کنترل تهران چگونه ارزیابی می‌کند؟ چه توضیحی برای عدم توانایی نیروهای امنیتی در کنترل ناآرامی مراکز استانها وجود دارد؟ آیا دولت ایران فاقد تعداد کافی نظامیان قابل اعتمادی است که بتواند آنها را در شهرهای کوچک‌تری مانند کرمانشاه و قزوین، به صورت آماده‌باش درآورد، یا اینکه نظامیان نمی‌توانند از عهده مسایل برآیند؟ آیا مراحل اقدامات نظامی نخست برای آرام نمودن تهران و بعد برای آرام کردن مراکز دیگر است؟»[11]
علت نام بردن از کرمانشاه در این نامه شاید به وقایع 21 آبان این شهر برمی‌گردد. در مورد این وقایع آمده است: «جو سیاسی کرمانشاه هم پس از درگیری خشونت‌آمیز 12 نوامبر [21 آبان] که در آن 12 نفر از مردم کشته شدند، ملتهب است. گزارش درگیری کرمانشاه توسط کنسولگری شیراز هم تأیید شده است.»[12]
همچنین در گزارش دیگری در همان روز می‌نویسند: «در کرمانشاه اوضاع در پی زدوخورد مورخ 12 نوامبر که منجر به کشته‌شدن حدد 12 نفر گردید، همچنان متشنج است.»[13]
موضوع دیگر که موجب نگرانی آمریکایی‌ها شده است، شاید مربوط به حوادث ضدآمریکایی در کرمانشاه باشد. آمریکایی‌ها طی گزارشی در مورد حوادث ضدآمریکایی در اکتبر و نوامبر 1978 میلادی به 2 حادثه در کرمانشاه اشاره می‌کنند. این شهر در کنار تعدادی از شهرها رتبه سوم حوادث ضدآمریکایی را بعد از تهران و اصفهان دارد.[14]
همان آمریکایی‌های ساکن کرمانشاه در برخی مقاطع به عنوان تنها منبع اخبار کرمانشاه گزارشاتی را به سفارت آمریکا ارسال می‌کردند. در گزارشی که تونی مالونی، از اعضای شرکت بین‌المللی هلی‌کوپترسازی بل داده است، آمده است: «در حدود ساعت 11 و 15 دقیقه صبح سوم دسامبر 78[12 آذر] تظاهرکنندگان (تعداد نامعلومی) از مسجدی در مرکز شهر کرمانشاه خارج شدند و شروع به شعار دادن کردند. نیروهای دولتی توانستند تظاهرکنندگان را متفرق سازند.»[15]
آخرین واقعه‌ای که در اسناد سفارت آمریکا به آن اشاره شده است مربوط به 23 آذرماه است که آمریکایی‌ها می‌نویسند: «آشوب‌های کرمانشاه یک تا شش کشته به جای گذاشت.»[16]
همان‌طور که در سندی در بالا اشاره شده بود، سایر شهرهای استان کرمانشاه نیز درگیر وقایع انقلابی بودند، اما اخبار چندانی از وقایع این استان در اسناد سفارت آمریکا نیامده است. تنها در سندی به حوادث در بسیاری از شهرها از جمله سنقر علیا در هفتم مهرماه اشاره می‌شود.[17]
پی‌نوشت:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، صص 4 و 5، سند شماره 3، 22 ژانویه 1978- 2 بهمن 1356.
[2]. همان، ص 105، سند شماره 52، 3 سپتامبر 1978- 12 شهریور 1357.
[3]. همان، صص 119 و 120، سند شماره 58، 9 سپتامبر 1978- 18 شهریور 1357.
[4]. همان، ص 122، سند شماره 59، 9 سپتامبر 1978- 18 شهریور 1357.
[5]. همان، ص 169، سند شماره 82، 1 اکتبر 1978- 9 مهر 1357.
[6]. همان، ص 171، سند شماره 83، 3 اکتبر 1978- 11 مهر 1357.
[7]. همان، صص 180 و 181، سند شماره 88، 5 اکتبر 1978- 13 مهر 1357.
[8]. همان، صص 207 و 208، سند شماره 100، 16 اکتبر 1978- 24 مهر 1357.
[9]. همان، ص 228، سند شماره 112، 29 اکتبر 1978- 7 آبان 1357.
[10]. همان، صص 232 و 233، سند شماره 115، 30 اکتبر 1978- 8 آبان 1357.
[11]. همان، ص 323، سند شماره 183، 15 نوامبر 1978- 24 آبان 1357.
[12]. همان، ص 330 و 331، سند شماره 187، 16 نوامبر 1978- 25 آبان 1357.
[13]. همان، ص 333، سند شماره 189، 16 نوامبر 1978- 25 آبان 1357.
[14]. همان، ص 393، سند شماره 229.
[15]. همان، ص 528، سند شماره 280، 9 دسامبر 1978- 18 آذر 1357.
[16]. همان، ص 594، سند شماره 319، 15 دسامبر 1978- 24 آذر 1357.
[17]. همان، ص 192، سند شماره 93، 8 اکتبر 1978- 16 مهر 1357.
تعداد بازدید: 1468
