27 آبان 1397
زهرا رنجبر کرمانی
ایران به چند دلیل در استراتژی منطقه‌ای آمریکا دارای اهمیت و ارزش بود، از این‌رو آمریکا به مانند سایر قدرت‌های غرب به حفظ رژیم پهلوی علاقه داشت. این دلایل عبارت بودند از:
1ـ نقش ایران به عنوان مهمترین حلقه امنیتی که آمریکا پیرامون مناطق نفوذ شوروی برای جلوگیری از توسعه کمونیسم ایجاد کرده بود
2ـ برخورداری ایران از منابع غنی نفت و معادن
3ـ قرار داشتن ایران در مسیر انتقال نفت خاورمیانه به آمریکا و اروپای غربی و ژاپن[1]
به دلایل یاد شده، آمریکا در فاصله دوران بیست و پنج ساله پس از کودتای 28 مرداد تا پایان حکومت پهلوی، دو سیاست مهم را در قبال ایران تعقیب می‌کرد: اول حفظ و تحکیم مناسبات با دربار ایران و پشتیبانی از شاه؛ و دوم تقویت نیروهای مسلح ایران.[2]
بر این اساس در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا نسبت به اعطای وامهای اقتصادی و نظامی با هدف افزایش حضور نیروهای استعماری که می‌توانست موجب تقویت نظام موجود شده و در عین حال ماشین سرکوب شورش‌های داخلی نیز باشد؛ اقدام نمود.[3] با این‌حال، برنامه‌های مستشاران آمریکایی همه‌جا و همه‌وقت بر واقعیات جامعه ایران تطبیق نداشت. مثلاً در زمانی‌که برنامه‌ریزی جامع در میان کارشناسان غربی متداول شده بود، دولت ایران نیز از گروهی مستشار خارجی خواست تا برای دوره 46-1341 برنامه‌ای جامع تهیه کند. اما گذر زمان نشان داد که چارچوب این برنامه با واقعیات جامعه ایران ارتباط چندانی نداشته و هدف اصلی رژیم از این کار عقب نماندن از دیگران در این زمینه بوده است.[4]
با پایان دهه 40، کمک بلاعوض آمریکا به ایران نیز پایان یافت و از سال 1349 دولت ایران مجبور شد نیازمندی‌های تسلیحاتی خود را به‌واسطه خرید نقدی از آمریکا تأمین کند. مسلماً منبع مالی این خریدها، درآمد حاصله از فروش نفت بود. از این‌رو با افزایش درآمد نفت در دهه پنجاه، خرید انواع سلاح‌های جنگی از آمریکا در مقیاسی نامحدود افزایش یافت و در فاصله سال‌های 53-1351 هفت برابر شد. طبعاً افسران و افراد نیروی مسلح ایرانی که با جدیدترین جنگ‌افزارهای روز آشنایی نداشتند، نیازمند آموزش بودند. پس مؤسسات آموزشی ایجاد شده و افسران و مستشاران نظامی آمریکا به ایران آمدند تا وظیفه تعلیم و آموزش پرسنل نیروهای مسلح ایرانی را به عهده گیرند.[5] در نتیجه، حضور مستشاران نظامی آمریکایی در ایران افزایش یافت، به‌طوری‌که در سال 1355، 24 هزار مستشار آمریکایی در نیروهای مسلح ایران خدمت می‌کردند.[6]
از جمله هیأت‌های نظامی آمریکایی، گروه مشاوره کمک نظامی یا «ماگ» بود که در فاصله سال‌های 1953 تا 1979م. در ایران فعالیت می‌کرد. وظیفه «ماگ»، تقویت ساختار فرماندهی نظامی و افزایش کارآمدی ارتش و ژاندارمری از طریق برنامه‌های آموزشی و خرید تسلیحات بود. «ماگ» در همه شعبات نیروهای نظامی و پلیس ایران وارد شد و تقریباً بر همه جنبه‌های اقتصاد ایران تأثیر گذاشت.[7]
هیأت نظامی آمریکایی دیگری که در دی 1352 در ایران پذیرفته شد، گروه میدانی کمک فنی یا «تافت» بود. این هیأت نظامیِ 552 نفره، وظیفه داشت درباره تجهیزات، فن‌آوری و سلاح‌های جدید به نیروهای مسلح ایران آموزش دهد.[8] از 1351تا 1357 «تافت»ها به عنوان مستشاران فنی کوتاه مدت (12 تا 18 ماهه)، وارد ایران شدند و وظایف مقرر شده را بر عهده گرفتند.[9] به‌طور خلاصه وظیفه «ماگ» تأمین امنیت داخلی و «تافت» تأمین امنیت خارجی ایران بود.[10]
حضور این هیأت‌های مستشاری نظامی یا غیرنظامی آمریکایی در ایران مساوی با مداخله مستقیم آمریکا در تقریباً همه بخش‌های دولتی و مالی ایران بود.[11] «ارتش ایران از لحاظ تأمین تسلیحات، آموزش افراد، دکترین و کارایی رزمی، به آمریکا وابسته بود»[12] و این وابستگی به ضرر حاکمیت ملی ایران بود، چراکه وقتی سلاح‌های آمریکایی در خاک کشوری غیر مورد استفاده قرار می‌گرفتند، در عمل در کنترل مستشاران آمریکایی بودند، درواقع این دستگاه مراقبت کننده یا به‌کار اندازنده سلاح بود که تعیین می‌کرد سلاح له یا علیه چه کسی به‌کار رود.[13]
در پایان، نقل قول یک دولتمرد آمریکایی در خصوص میزان وابستگی رژیم پهلوی به آمریکا به‌جاست: «اگر در واشینگتن خورشید طلوع می‌کرد، می‌بایست در تهران مردم از خواب بیدار می‌شدند!»[14]
پی‌نوشت‌ها:
[1] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد 1. ویراستار مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1369، صص 530 تا 532
[2] نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران، جلد 1.تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1371، ص 517
[3] سپهری، یداله، «رفتارشناسی آمریکا در قبال رژیم پهلوی و انقلاب اسلامی»، در مطالعات انقلاب اسلامی. تابستان 1396. شماره 49، از صفحه 115 تا 138 و ص 125
[4] کاتوزیان، محمدعلی همایون، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز، 1374، ص 276.
[5] نجاتی، همان، صص 518 تا 520.
[6] حاضری، علی‌محمد و محمد فکری، «نقش نفت در وابستگی و سقوط رژیم پهلوی به آمریکا»، در رهیافت انقلاب اسلامی، زمستان 1392، شماره 25، از صفحه 87 تا 112 و ص 103
[7] ریکس، تامس، «هیئت‌های نظامی ایالات متحده در ایران از 1943 تا 1978، اقتصاد سیاسی، کمک نظامی»، ترجمه فرهاد ساسانی. در مطالعات تاریخی، زمستان 1386، شماره 19، از صفحه 130 تا 155 و ص 142
[8] همان، ص 147.
[9] همان، ص 148.
[10] همان، ص 149.
[11] همان، ص 150.
[12] نجاتی، همان، ص 518.
[13] ریکس، همان، ص 150.
[14] مهدوی، عبدالرضا، ایران در تندباد سیاست خارجی، تهران: پیکان، 1385، ص 15
تعداد بازدید: 1208
