سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی

24 آذر 1397

زهرا قاسمی

فضل‌الله صلواتی (1317) یکی از مبارزین سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در اصفهان بوده است. او طی سال‌های 1359 تا 1363 به تدریس درس ریشه‌های انقلاب در دانشگاه‌های تهران اشتغال داشته است. تا سال 1388 صلواتی مشغول نوشتن خاطراتش از دوران حکومت پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی بود. پس از آن، بر اساس تجربه گذشته، مشغول نوشتن اثری درباره ریشه‌ها، زیربناها و علل وقوع انقلاب اسلامی بر اساس اسناد و مدارک شد؛ کتاب «سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی ایران» محصول این کار است.

در این کتاب علل سقوط شاه در دو بخش بررسی شده‌اند: 1. عوامل درون حکومت و 2. عوامل بیرون از حکومت.

در بخش اول، عوامل درون حکومت، در 21 فصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند: 1. مطلق‌گرایی و خودمحوری شاه (شامل نقل‌قول‌هایی از نزدیکان شاه که در موضوع‌های مختلف برای اثبات بی‌کفایتی او برای اداره مملکت در کتاب‌ها منتشر شده، به همراه توضیح و تحلیل‌های نویسنده) 2. دارا نبودن اطلاعات مدیریتی برای اداره کشور و بی‌خبری از واقعیت‌های جهانی (شامل شرح بی‌اطلاعی شاه از مسائل مربوط به اداره کشور و مسائل جهانی، تصور شاه بر داشتن جایگاه بین همه مردم، از دست دادن حمایت دانشگاهیان و متفکران بعد از کودتای 28 مرداد، تصمیم‌های اشتباه در مورد فروش نفت، خودبزرگ‌بینی و دخالت در مسائل کشورهایی مثل عربستان، پاکستان و...) 3. عدم تخصص و تعهد شاه 4. غرور بی‌اندازه شاه و عدم اعتماد به دیگران (شامل شرح بی‌اطلاعی او از اوضاع کشور، اطمینان بی‌مورد به وضعیت حکومت، اقدام به اصلاحات نامناسب، آوردن افراد ناتوان و نالایق در مناصب حکومتی) 5. نداشتن التزام و تمکین به قانون اساسی و ایجاد موانع در مسیر دموکراسی و مردم سالاری (شامل شرح تصویب قوانین با حکم شخص شاه، تحمیل کاپیتولاسیون بر مردم، بی‌اعتمادی شاه به مردم و لایق ندانستن آن‌ها، سرسپردگی مجلس به شاه، بی‌توجهی به مردم و نداشتن اعتقاد به دموکراسی) 6. نداشتن برنامه‌های اقتصادی و اقتصاد نابسامان در کشور (با شرح برنامه‌های نادرست اقتصادی از سال 1340 تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، کمک‌های شاه به اروپا و آفریقا، بالا رفتن قیمت نفت و بی‌ثباتی بر اثر سقوط قیمت آن، مصرف نامناسب درآمدهای نفتی، ایجاد فاصله طبقاتی، شتاب در صنعتی کردن کشور) 7. برخوردهای ناشایست با مردم، بی‌احترامی به علمای دین، بی‌اعتنایی به باورهای جامعه (با شرح نادیده گرفتن مردم و بی‌اعتنایی به اعتقادات آن‌ها، دوری از مردم و توهین به آن‌ها، اهانت به امام خمینی به‌عنوان مرجع تقلید، هوشیاری دیرهنگام شاه در درک وضعیت جامعه، مخالفت با احکام اسلام، تأثیر کودتای سال 1332 بر ایجاد اعتقادات ضد آمریکایی، درگیری با علمای دین،‌ عکس‌العمل نامناسب شاه در قبال مبارزات مسالمت‌آمیز امام خمینی و برخورد نامناسب با مراجع) 8. ناسپاسی و حق‌ناشناسی شاه (نادیده گرفتن خدمات دیگران) 9. اختناق و اعمال زور و ستم (شامل شرح شکنجه‌های سخت ساواک، عملکرد کمیته مشترک، بی‌توجهی به اعتراض‌های عمومی،‌ توضیحاتی در خصوص ایجاد جو اختناق توسط شاه و اعمال زور و ستم) 10. حکومت نظامی، تیراندازی و کشتار مردم (سرکوب و قتل‌عام مردم، حکومت نظامی و سخت‌گیری‌های بیش از حد) 11. ثروت‌اندوزی‌ها و فسادهای شاه و بستگانش (سوءاستفاده از بیت‌المال، شغل‌های نامشروع و فساد نزدیکان شاه، جایگاه اشرف پهلوی و فساد مالی و اخلاقی او، بی‌قیدی شاه و فرح دیبا در روابط، فعالیت‌های بنیاد پهلوی) 12. باور داشتن تملق‌ها و ژاژخواهی‌های مداحان (با شرح باور شاه به پرستیده شدن و حلول روح داریوش کبیر در وجودش) 13. موفق نبودن طرح‌های انقلاب سفید شاه و وعده‌های داده شده (نابسامانی اوضاع کشور، نبود امکانات، نارضایتی مردم) 14. ملی‌گرایی افراطی و گرایش به ایران باستان (تلاش شاه برای برتر جلوه دادن ملی‌گرایی بر عقاید مذهبی با برنامه‌های مختلفی از جمله تغییر تاریخ از هجری شمسی به شاهنشاهی و جشن‌های 2500 ساله و عکس‌العمل نادرست حکومت پهلوی در قبال اعتراض به این برنامه‌ها) 15. شعار مدرنیزه کردن کشور (شامل شرح طرح ادعای شاه و اطرافیانش در خصوص سقوط حکومت به‌خاطر مدرنیزه کردن کشور بیش از ظرفیت موجود و رد آن و ترویج فرهنگ غرب و فساد در جامعه) 16. گرایش شدید شاه به اروپا و آمریکا (با شرح دادن امتیازهای متعدد به آن‌ها، تحمیل هزینه‌های سایر کشورها بر ایران (حضور در جنگ ظفار)، بی‌اعتنایی به حقوق مردم، نادیده گرفتن گروه‌های مذهبی سازمان‌یافته، دخالت آمریکا در امور ایران) 17. تحمیل حزب رستاخیز و تغییر تاریخ هجری 18. حمایت آشکار شاه از اسرائیل (پذیرفتن اسرائیل به‌عنوان یک دولت مستقل و ارتباط با آن (سیاسی، نظامی و اقتصادی)، مقابله ساواک با فعالیت‌های ضداسرائیلی، کمک نکردن شاه به کشورهای عربی در قبال تجاوز اسرائیل در سال 1346) 19. وحشت افراطی از دنیای کمونیست (با شرح پیشینه فعالیت کمونیست‌ها در ایران و حمایت شوروی از آن‌ها، ترس حکومت پهلوی از روی کار آمدن کمونیست‌ها (به حدی که از حضور آن‌ها در آفریقا هم نگران بود) و پناه بردن به آمریکا، و عدم توانایی برای مقابله با کمونیست‌ها و شکست در برابر مردم پس از کنار کشیدن آمریکا از مبارزه) 20. اتکای شاه به نیروهای نظامی، امنیتی و ژاندارمی خلیج فارس (بلندپروازی‌های نظامی شاه و صرف بودجه برای خرید تسلیحات بدون توجه به کمبودهای مردم و منافع کشور، نداشتن توان مدیریتی لازم برای اداره کشور و تحت تأثیر افراد داخلی و خارجی بودن شاه،‌ برخوردهای خشن با مخالفان معتدل) 21. ضعف اراده و عدم قاطعیت شاه در تصمیم‌گیری‌ها.

بخش دوم کتاب در 15 فصل به بررسی عوامل بیرونی سقوط حکومت پهلوی پرداخته است. نویسنده در مقدمه گفته است که مطالب این بخش حاصل سی و چند سال مطالعه و تجربه بوده و درد دل‌ها، و نظریات شخصی‌اش نیز در آن گنجانده شده است. برخی عوامل بیرونی سقوط حکومت پهلوی از نظر این کتاب عبارتند از: نارضایتی و مطالبات مردم (نارضایتی مردم از شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و نبود تدبیر مناسب برای حل مسائل آنان)، اسلام‌گرایی، عدالت‌خواهی، حق‌طلبی،‌ کاربردی شدن تعالیم قرآن در سایه مکتب اهل بیت(ع) و پیروی از روحانیت اصیل و انقلابی، تداوم نهضت‌ها و انقلاب‌های پیشین ایران، آگاهی‌بخشی فرهیختگان در مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی (آگاهی‌بخشی فرهیختگان جوامع برای انقلاب علیه حکومت‌های ظالم، همراهی بزرگانی چون آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر علی شریعتی و... با امام خمینی و روشنگری در خصوص مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی)، رهبری قاطع امام خمینی و حمایت قاطبه مردم از ایشان (مخالفت امام خمینی با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال 1341 و مقاومت و ایستادگی قاطع و خالص در راه مبارزه با حکومت پهلوی)، کانون‌های آزادی‌بخش: مساجد، حسینیه‌ها، انجمن‌های دانشجویی و دانش‌آموزی (جذب جوانان از طریق بحث‌ها و جلسات، برنامه‌های جانبی و... مساجد، کتاب‌خانه‌ها و حسینیه‌ها)، انسجام و هماهنگی نیروهای مبارز (اتحاد مبارزین و فعالیت پنهانی آن‌ها پس از کودتای 28 مرداد، همراهی احزاب و پیروی آن‌ها از امام خمینی و پیوستن دیگر اقشار به این جریان)، تظاهرات، اعتصابات، راهپیمایی‌ها، مبارزات دانشجویان داخل و خارج از کشور (حضور دانشجویان در بین مبارزان و بی‌باکی آن‌ها در ابراز نظر و ایستادگی روی آن، همراهی تشکل‌های دانشجویی از سال 1342 با نهضت امام خمینی)، پدید آمدن گروه‌هایی با مشی مسلحانه (شکل‌گیری گروه‌هایی در دهه چهل و گروه‌هایی در دهه پنجاه و پیوستن آن‌ها به جریان اصلی مبارزه با حکومت پهلوی)، افشاگری‌های رسانه‌های خارجی (شدت گرفتن مبارزات و عدم انعکاس آن در رسانه‌های داخلی و پخش اخبار و گزارش‌ها توسط رسانه‌های خارجی)، فروپاشی ارتش شاهنشاهی و نیروهای مسلح امنیتی (با شرح مسائلی مانند خرید اسلحه در حجم زیاد از آمریکا، هماهنگ نبودن دستگاه‌های نظامی و ارائه گزارش‌های متفاوت)، فساد اداری و عدم هماهنگی نهادهای حکومتی (فساد سیستم اداری و برخوردهای ناشایست با درخواست‌های مردم، دزدی سران کشور، دخالت ساواک در همه امور)

مطالبی مانند معرفی روحانیون و شخصیت‌های فعال در مبارزه با حکومت پهلوی، نهضت‌ها و انقلاب‌های پیشین ایران تا انقلاب اسلامی، حرکت‌های دانشجویی در داخل و خارج از کشور، نقش شهید آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی در تقویت انجمن اسلامی اروپا و ادامه فعالیت دانشجویان پس از انقلاب نیز در این بخش بیان و بررسی شده‌اند.

در پایان کتاب بخشی با عنوان «سخن آخر» آمده است. در این قسمت نویسنده نظرات خود در مورد سقوط حکوکت پهلوی را همراه با شیوه جمع‌آوری مطالب کتاب آورده است. همچنین مطالبی در مقایسه کتاب حاضر با دیگر کتاب‌های مشابه ذکر کرده است. کتاب‌نامه و اعلام نیز در انتهای کتاب قرار دارد.

کتاب «سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی» با حجم 1000 صفحه در سال 1396 توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است.

 
تعداد بازدید: 1655

.نظر شما.

 

نام:
ایمیل:
نظر:
تصویر امنیتی: