19 آذر 1397
الهام صالح
انقلاب اسلامی به دومین بهار پیروزی خود که رسید، این نیاز و ضرورت احساس شد که دانشگاه‌ها نیز باید دچار یک انقلاب فرهنگی شود. امام خمینی(ره) در بند «11» پیام تبریک نوروزی خود در تاریخ اول فروردین سال 1359 بر ضرورت ایجاد «انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر کشور»، «تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی» تاکید کردند.
ایشان پس از تعطیلی رسمی دانشگاه‌ها در 23 خرداد سال 1359، فرمان تشکیل «ستاد انقلاب فرهنگی» را صادر کردند. بخش‌های از این فرمان به این شرح است: «مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان می‌باشد اعلام شده است و تاکنون اقدام موثری انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوص دانشجویان با ایمان متعهد نگران آن هستند. بر این اساس، به حضرات آقایان... مسئولیت داده می‌شود تا ستادی تشکیل دهند و از افراد صاحب‌نظر متعهد، از بین اساتید مسلمان و کارکنان متعهد و دانشجویان متعهد با ایمان و دیگر قشرهای تحصیل کرده، متعهد و مومن به جمهوری اسلامی دعوت نمایند تا شورایی تشکیل دهند...»
ستاد انقلاب فرهنگی ملزم بود تا تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‌ها، گزینش دانشجو، اسلامی کردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها را در محور فعالیت‌های خود قرار دهد.
امام خمینی(ره) در شهریور سال 1362، با پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان ریاست جمهوری اسلامی ایران را بر عهده داشتند، نخست‌وزیر، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی و دو دانشجو را به انتخاب جهاد دانشگاهی به این ستاد افزودند.
ستاد انقلاب فرهنگی تا سال 1363 به کار خود ادامه داد. در 19 آذر این سال بود که امام خمینی(ره) فرمان ارتقاء «ستاد انقلاب فرهنگی» را به «شورای عالی انقلاب فرهنگی» صادر کردند که بخش‌هایی از آن به این شرح است: «خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آنچنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه‌دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم. بدین‌جهت علاوه بر کلیه افراد ستاد انقلاب فرهنگی و روسای محترم سه قوه، حجج اسلام آقای خامنه‌ای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجت‌الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان سیدکاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش و رضا داوری و نصرالله پورجوادی و محمدرضا هاشمی را به آنان اضافه نمودم.»
در این فرمان بود که روسای 3 قوه نیز به اعضای سابق اضافه شدند و شورای عالی انقلاب فرهنگی از نظر کمی، کیفی، اساسنامه و آیین‌نامه داخلی، دچار تغییراتی شد.
سومین دوره شورای عالی انقلاب فرهنگی، به سال 1375 بازمی‌گردد که آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، ترکیب جدید اعضای شورا را تعیین کردند. در بخشی از پیام ایشان که در تاریخ 14 آذر سال 1375 منتشر شد، چنین ذکر شده: «شورای عالی انقلاب فرهنگی که با تدبیر حکیمانه امام راحل عظیم‌الشان به جای ستاد انقلاب فرهنگی پدید آمد، نقش فعال و مؤثری را در عرصه‌های امور فرهنگی کشور به‌خصوص دانشگاه‌ها ایفا کرد و برکات زیادی از خود به جای گذارد. اکنون با پیشرفت کشور در کار سازندگی و گسترش دامنه نیاز به دانش و تخصص و لزوم فراگیری علوم و فنون و پرورش محققان و نوآوران و استادان و متخصصان کارآمد، اهمیت این بخش از مسائل فرهنگی تاکید مضاعف یافته است. توسعه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزش و آموزش عالی که پاسخ طبیعی به آن نیاز است و افزایش چشمگیر کمیت دانشجویی، به نوبه خود تکالیف تازه‌ای را بر عهده مسئولان امور فرهنگی کشور می‌گذارد که برتر از همه آنها اولا کیفیت بخشیدن به مایه‌های علم و تحقیق در این مراکز و ثانیا پرداختن به تربیت معنوی دانشجویان و هدایت فکر و عمل آنان است.»
شورای عالی انقلاب فرهنگی، دارای ساختاری متشکل از «اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی»، «دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی» و «واحدها و شوراهای عالی انقلاب فرهنگی» است. اعضای این شورا عبارتند از: رؤسای سه قوه (که در سال 1363 به این شورا افزوده شدند)، وزاری فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش، ورزش و امور جوانان، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور، روسای سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها، جهاد دانشگاهی، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، دانشگاه آزاد اسلامی و روسای کمیسیون‌های فرهنگی، آموزش و تحقیقات، بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی که بخشی از ساختار شورای عالی انقلاب فرهنگی است و زیر نظر و با ریاست دبیر شورا فعالیت می‌کند، وظایفی مانند کارشناسی هر چه بهتر مصوبات شورای عالی و پشتیبانی علمی، پژوهشی و خدماتی متناسب را بر عهده دارد تا تصمیماتی مناسب اخذ شود. این دبیرخانه همچنین مسئول نظارت، ارزیابی، هماهنگی و پیگیری اجرایی شدن مصوبات شورا نیز هست.
شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور تحقق اهداف و ماموریت‌های خود دارای 17 شورای تخصصی، هیئت و کارگروه است. شورای فرهنگ عمومی، شورای هنر، شورای توسعه فرهنگ قرآنی، شورای معین، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان و خانواده، هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی و مناظره، کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران و کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، بخشی از این شوراهای تخصصی هستند.
به‌طور کلی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وظایفی مانند «تدوین و تصویب اصول، اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی فرهنگی و علمی کشور»، «تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور و روزآمد نمودن آنها»، «تهیه و تدوین نقشه جامع علمی کشور»، «تهیه و تدوین طرح توسعه و تحول نظام پژوهش و تعلیم و تربیت کشور»، «هدایت و ساماندهی مدیران کلان دستگاه‌های فرهنگی، آموزشی و پژوهشی و رسانه‌ای کشور» و «برنامه‌ریزی برای مواجهه فعال و مبتکرانه با تهاجم فرهنگی دشمنان با استفاده هدفمند از روش‌های کارآمد» را بر عهده دارد.
در سال 1386، آیت‌الله خامنه‌ای طی حکمی اعضای جدیدی را برای شورای عالی انقلاب فرهنگی به مدت 3 سال منصوب کردند و در سال 1390، با پایان یافتن دوره مسئولیت اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، آیت‌الله احمد جنتی و دکتر حسن حبیبی را به عنوان اعضای افتخاری این شورا منصوب کردند. همچنین سایر اعضای حقوقی و حقیقی شورا نیز منصوب شدند.
آیت‌الله خامنه‌ای در سال 1393 و در آستانه آغاز دوره جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی، با صدور حکمی بر مدیریت راهبردی چالش‌های حوزه فرهنگ با «استفاده کامل و کارآمد و هم‌افزا از همه فرصت‌ها و ظرفیت‌ها»، «مهار تهدیدها و آسیب‌ها با نگاه حکیمانه و معقول» و «مواجهه هوشمندانه با معارضه‌های مهاجمان و ستیزه‌گران» به عنوان تکالیف اصلی شورا تأکید کردند.
در این حکم، 7 اولویت کاری از جمله «پیگیری تصمیمات و مصوبات قبلی و اجرای سریع آنها»، «مواجهه فعال و مبتکرانه با جبهه‌بندی هواداران فرهنگ انقلابی و اسلامی و معارضان عنود آن»، «پیگیری جدی پیشرفت و شتاب حرکت علمی و فناوری و تحول و نوسازی در نظام آموزشی و علمی کشور به ویژه تحول در علوم انسانی» را مشخص کردند و ۳ عضو حقوقی جدید را به مجموعه اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی افزودند: «با توجه به پایان یافتن دوره‌ای دیگر از مسئولیت شورای عالی انقلاب فرهنگی و در آستانه آغاز دوره‌ای جدید اعضاء حقوقی و حقیقی این شورا همچون دوره گذشته با اضافه شدن معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده و رئیس دفتر تبلیغات اسلامی به اعضای حقوقی برای یک دوره ۳ ساله دیگر منصوب می‌گردند.»
شورای عالی انقلاب فرهنگی از ابتدا تاکنون، حیطه وسیع‌تری را شامل شده است که این موضوع در سخنان آیت‌الله خامنه‌ای درباره تشکیل شورا نیز مشهود است. ایشان دراین‌باره فرموده‌اند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی جزو نهادهای قطعی نظام است. خب، قبل از این شورا، ستاد انقلاب فرهنگی بود، که امام یک عده‌ای از دوستان را برای مسئله دانشگاه‌ها معین کرده بودند. بنده رئیس‌جمهور بودم، مسئول بودم، حضور داشتم، می‌آمدیم، می‌رفتیم؛ به این نتیجه رسیدیم که این کافی نیست؛ ما بایستی اینجا را، هم دائره‌اش را وسیع‌تر کنیم، هم مسئولیتش را بیشتر تبیین کنیم، و هم ضمانت بدهیم. آن وقت روسای سه قوه و بعضی دوستان دیگر را وارد کردیم و «شورای عالی انقلاب فرهنگی» را به امام (رضوان‌اللَّه‌تعالی‌علیه) پیشنهاد کردیم، ایشان هم تایید کردند. خب، چند سال ادامه داشت و روز به روز تکمیل شده. این شورایی که امروز ما داریم، نسبت به آن شورایی که ما آن وقت داشتیم، کامل‌تر، قوی‌تر، مجرب‌تر و پخته‌تر است. علاوه بر این، کارهایی که در این شورا انجام می‌گیرد، خیلی گسترده‌تر است و دائره وسیع‌تری دارد. آن وقت بیشتر توجه ما به دانشگاه‌ها بود و اندکی هم به آموزش و پرورش و بخش دیگر؛ امروز دائره خیلی وسیع‌تر است.»
منبع:
- گزارش فعالیت‌ها و عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ارتباط با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران: شلاک
- سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی
- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای
تعداد بازدید: 1162
