07 دی 1397
الهام صالح
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) در تاریخ 7 دی 1358 فرمان تشکیل سازمان نهضت سوادآموزی را صادر کردند. در بخشی از پیام امام خمینی(ره) در این‌باره این‌طور بیان شده است: «ملت شریف ایران می‌دانید که در رژیم گذشته آنچه بر ملت مبارز ایران سایه افکنده بود، علاوه بر دیکتاتوری و ظلم، تبلیغات بی‌محتوا و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود. ملتی که در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود می‌شد که در اوج ترقی است. از جمله حوایج اولیه برای هر ملت در ردیف بهداشت و مسکن بلکه مهم‌تر از آنها، آموزش برای همگان است. مع‌الاسف کشور ما وارث ملتی است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن برخوردار نیستند چه رسد به آموزش عالی.»
ایشان در بخش دیگری از پیامشان از مردم خواستند تا در ریشه‌کن کردن بی‌سوادی همکاری کنند: «برای مبارزه با بی‌سوادی به‌طور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا ان‌شاءالله در آینده نزدیک هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد. برای این امر لازم است تمام بی‌سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن به‌پا خیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات به‌پا خیزد... برادران و خواهران ایمانی! برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بن برکنید.»
پس از صدور فرمان امام(ره) در راستای تشکیل نهضت سوادآموزی، هسته مرکزی نهضت سوادآموزی با حضور نمایندگان آموزش و پرورش، جهاد سازندگی، روحانیت و جهاد دانشگاهی شکل گرفت. این تشکیلات به صورت شورایی اداره می‌شد. یکی از نخستین اقدامات نهضت سوادآموزی این بود که محتوایی متناسب با ارزش‌های انقلاب اسلامی تهیه و ارائه شد.
امام خمینی در تاریخ 6 دی 1359، یک سال پس از تاسیس نهضت سوادآموزی در جمع مسئولان این نهضت در سراسر کشور و شرکت‌کنندگان در سمینار نهضت سوادآموزی، ابراز امیدواری کردند که سوادآموزی در ایران مورد استقبال قرار گیرد. ایشان درباره توام بودن آموزش با پرورش سخن گفتند و
تاکید کردند: «من از همه ملت ایران میخواهم که در این امر بزرگ و این امر حیاتی کمک کنند. در روستاها که آقایان می‌روند اقبال کنند کسانی که سواد ندارند، وارد بشوند برای سوادآموزی... اگر کشور ما علم را بیاموزد، ادب بیاموزد، جهت‌یابی علم و عمل را بیاموزد، هیچ قدرتی نمی‌تواند بر او حکومت کند.»
تشکیل نخستین کلاس‌های سوادآموزی به سال 1359 بازمی‌گردد. در سال 1360 نیز تشکیل کلاس‌های مقدماتی به استان‌ها و شهرستان‌ها ابلاغ شد. در همین سال، نخستین کتاب برای آموزش سواد به بزرگسالان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تدوین قرار گرفت.
21 اردیبهشت ماه 1361 بود که امام خمینی(ره) حجت‌الاسلام محسن قرائتی را به عنوان نماینده در نهضت سوادآموزی منصوب کردند: «نظر به اهمیت امر سوادآموزی و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و با توجه به تجربیاتی که در این‌باره دارید، جنابعالی را به سمت نماینده خود در سازمان نهضت سوادآموزی تعیین می‌نمایم. امید است با هماهنگی هر چه بیشتر با مسئولان محترم این سازمان و وزارت آموزش و پرورش، مسئولیت سنگین خویش را بهتر انجام دهید. بدیهی است که کمک و مساعدت دست‌اندرکاران امر نهضت و وزارت آموزش و پرورش و استفاده از تمامی امکانات موجود، پیروزی شما را بر عفریت بی‌سوادی که یکی از میراث‌های شوم نظام طاغوتی است سریع‌تر می‌نماید. از خدای تعالی موفقیت شما را در این راه مسئلت دارم.»
در سال 1362 کتاب ریاضی دوره مقدماتی تدوین و در اواخر این سال، کتاب آموزش روخوانی قرآن و فرهنگ و معارف اسلامی به مجموعه کتابهای دوره تکمیلی نهضت سوادآموزی افزوده شد.
هدف باسواد کردن تعداد بسیاری از بی‌سوادان کشور، از سال 1359 تا 1363 زیر نظر شورای نهضت سوادآموزی بود تا این‌که در تاریخ 3 بهمن 1363 هیئت وزیران، تشکیلات اداری سوادآموزی را مورد تصویب قرار داد، به این ترتیب نهضت سوادآموزی، دارای اساسنامه و به سازمان تبدیل شد. بر همین اساس بزرگسالان هم از آموزش‌هایی در حد خواندن و نوشتن، آموختن حساب، تربیت، بالا بردن سطح فرهنگ و نشر فرهنگ اسلامی مناسب با سوادآموزی بهره‌مند شدند.
نهضت سوادآموزی بین سال‌های 1358 تا 1363، طرح‌های مختلفی را به اجرا درآورد که از آن جمله می‌توان به طرح کارخانجات، طرح آموزش مکاتبه‌ای، طرح سوادآموزی در زندان‌ها، طرح آموزش فرد به فرد و طرح استفاده از دانشجویان برای آموزش اشاره کرد.
همچنین طرح‌هایی مانند گامی به سوی نور، سرباز معلم، لازم‌التعلیم و مساجد به اجرا درآمد تا افرادی مانند مهاجران جنگ تحمیلی، پناهندگان افغان و عراقی، اسیران جنگی، سربازان و کارکنان دولت هم تحت پوشش برنامه‌های نهضت قرار بگیرند.
نهضت سوادآموزی که تا سال 1390 به ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی اداره می‌شد، از بدو تاسیس تا این سال دارای سه سطح مقدماتی، تکمیلی و پایانی بود. در سال 1390 که علی باقرزاده، ریاست سازمان نهضت سوادآموزی را بر عهده گرفت، دوره‌های نهضت، پس از تصویب در شورای عالی آموزش و پرورش به دوره‌های سوادآموزی، تحکیم و دوره انتقال تغییر یافت.
دوره سوادآموزی، دوره‌ای مشتمل بر 400 ساعت است که قابلیت افزایش به 550 ساعت را نیز دارا است. در این دوره، افراد بزرگسال به حداقل سواد دست می‌یابند. در دوره تحکیم سواد، فرصت استمرار آموخته‌ها وجود دارد. این دوره مختص افرادی است که تمایلی به ادامه تحصیلات ندارند. فرصت ادامه تحصیل در دوره انتقال به وجود می‌آید. این دوره شامل 800 ساعت آموزش است که 200 ساعت آن به صورت خودآموز و غیرحضوری طراحی شده.
سازمان نهضت سوادآموزی در سال‌های اخیر طرح‌های مختلفی را برای سودآموزان به اجرا درآورده که راه‌اندازی طرح ملی «مراکز یادگیری محلی» برای گسترش سوادآموزی از این جمله است. در این طرح علاوه بر مهارت خواندن و نوشتن، مسائلی مانند مهارت زندگی نیز آموزش داده می‌شود.
در طرح «خواندن با خانواده»، افرادی که تحت پوشش نهضت سوادآموزی هستند، اما به مراکز یادگیری محلی دسترسی ندارند، تعداد 9 جلد کتاب را به صورت رایگان دریافت می‌کنند و در گروه‌های خانوادگی 3 یا بیشتر از 3 نفر، از این کتاب‌ها استفاده می‌کنند. اگر تعداد سوادآموزان، بیشتر از 5 نفر باشد، آموزش‌دهنده بر اساس شاخصه‌هایی مانند مکان زندگی، سن، علایق، روابط بین سوادآموزان و نوع کتابهای مطالعه شده، آنها را به گروه‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند. با مشورت اعضای گروه، یکی از اعضا به عنوان سرگروه انتخاب می‌شود تا پس از مطالعه هر کتاب، در شروع جلسات رفع اشکال، اعضا اشکالات و آموخته‌های خود را با سایرین در میان بگذارند.
«حلقه‌های کتابخوانی»، طرح دیگری است که در آن یک داوطلب تحصیل کرده، مسئولیت سوادآموزان را بر عهده می‌گیرد. حلقه‌های کتابخوانی، 4 مرحله دارد و در هر مرحله، 10 جلد کتاب در اختیار سوادآموزان قرار داده می‌شود. این طرح، ویژه افرادی است که سطح تحصیلات آنها در حد دوره‌های ابتدایی و راهنمایی و ترک تحصیل‌کرده‌ها است.
سازمان نهضت سوادآموزی همچنین طرح «آموزش اولیای بی‌سواد» را از سال 1393 تاکنون به اجرا درآورده که اولیای بی‌سواد دانش‌آموزان، مخاطب آن هستند. این طرح با مشارکت مدیران مدارس صورت می‌گیرد.
در برنامه‌های نهضت سوادآموزی، معلولان نیز جایگاه خود را دارند. در این طرح، افراد نابینا، کم‌بینا، ناشنوا، کم‌شنوا، معلولان جسمی و معلولان کم‌توان ذهنی، گروه مخاطبان را تشکیل می‌دهند. برای نابینایان و کم‌بینایانی که توان تحصیل نداشته‌اند، کتاب‌هایی با خط بریل تولید شده. معلولان جسمی هم از سوی نهضت سوادآموزی کمک هزینه دریافت می‌کنند.
«خودآموز»، طرحی بود که در سال1394 راه‌اندازی شد. در این طرح اعلام شد که بی‌سوادان 10 تا 49 ساله، می‌توانند پس از یک دوره آموزشی با کمک اقوام خود، در آزمون‌های نهضت شرکت و در صورت قبولی در آزمون، 640 هزار تومان دریافت کنند. در این طرح، بن‌های غیر نقدی نیز پرداخته شد.
یکی از طرح‌های جالب توجه، همکاری با یونیسف است که در آن از طریق رایزنی با کمیساریای سازمان ملل و یونیسف برای اجرای طرح سوادآموزی نروژی اقدام شده. این طرح، ویژه اتباع خارجی ساکن در ایران است.
مسئولان سازمان نهضت سوادآموزی، پیشرفت‌های تکنولوژی را نیز در برنامه‌های خود در نظر گرفته‌اند. طرح «آموزش سوادآموزان با تبلت» یکی از همین طرح‌ها است. این طرح پژوهشی تاکنون فقط در استان خوزستان به اجرا درآمده است.
تعدادی از سوادآموزان کشور در حال گذراندن طرح ICDL هستند و هم‌زمان با سوادآموزی، سطح مبتدی ICDL را می‌گذرانند. کتابخانه الکترونیکی در استان‌های تهران، زنجان، قزوین و خراسان رضوی، راه‌اندازی شده و قرار است برخی از کتابهای سوادآموزان به برنامه اندرویدی تبدیل شوند.
اهمیت سوادآموزی و مبارزه با بی‌سوادی به حدی است که آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها در این‌باره سخن گفته‌اند: «برادران و خواهران نهضت سوادآموزی بدانند که در حال جهادند. به شهرها و روستاهای دورافتاده رفتن، و درِ خانه‌ها را زدن و در مساجد کلاس تشکیل دادن و بدون چشمداشتِ احسنت و تشکری علم و سواد را ـ که ارزنده‌ترین هدیه‌هاست ـ به مردم دادن یک جهاد است. بی‌سوادی برای همه جوامع انسانی یک لکه ننگ است، اما برای یک جامعه مسلمان انقلابی، در این دوران و عصر پر زحمت که قدرت‌های بزرگ از بی‌سوادی و ناآگاهی مردم استفاده می‌کنند، بیشتر مایه ننگ است. نمی‌خواهم به بی‌سوادان اهانت کنم، اما بی‌سوادی واقعا لکه ننگی است. خود بی‌سوادان، و در کنار آنان با سوادان، تلاش کنند که این لکه ننگ را بشویند.»
منبع:
- صحیفه امام، جلد سیزدهم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
- صحیفه امام، جلد شانزدهم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
- سایت سازمان نهضت سوادآموزی
تعداد بازدید: 1621
