12 دی 1397
جواد رضایی
بعد از راهپیمایی‌های آرام تاسوعا و عاشورای حسینی، در بسیاری از شهرهای کشور از جمله شهرهای استان فارس، از دید آمریکایی‌ها آرامش نسبی برقرار می‌شود. آمریکایی‌ها در مورد روزهای 20 و 21 آذر 1357 می‌نویسند: «گزارشات حاکی از این بود که شهر شیراز در تاریخ 12 دسامبر آرام بوده است و تظاهرات روز گذشته [11 دسامبر] نیز آرام توصیف شده است.»[1]
بعد از این راهپیمایی‌ها، تظاهراتی در شهرهای مختلف به طرفداری از حکومت پهلوی انجام می‌شود. گزارشهایی که از این تظاهرات‌ها منتشر می‌شود، برای آمریکایی‌ها قابل قبول نیست و آنها را مبهم می‌دانند. آنها در مورد شیراز می‌نویسند: «کنسولگری شیراز گزارش می‌دهد که تعداد قابل توجهی از شعارهای نوشته شده با رنگهای اسپری به طرفداری از شاه است هر چند که تعداد آنها کم است. در حقیقت پراهمیت‌ترین مسئله امروز وجود تعداد زیادی گزارش در مورد نمایش قدرت طرفداران شاه می‌باشد، در حالی که بیشتر گزارشات درباره تظاهرات طرفداران شاه در بعضی جاها مبهم می‌باشند.»[2]
با وجود این آرامش نسبی و فضای به ظاهر طرفدارانه، آمریکایی‌ها اوضاع را ناخوشانید توصیف می‌کنند: «در شیراز، که اغلب زمانی که بقیه شهرهای ایران دچار اغتشاشات بودند، آرام بوده است، اوضاع ناخوشایند است.»
شاید یکی ار دلایل این نگرانی آمریکایی‌ها زدوخوردهایی باشد که در مورد بهایی‌ها در شیراز اتفاق می‌افتد: «زدوخورد... مسلمانان با بهاییان به یک سری حملات... به منازل بهاییان... منجر گردید... کنسول گزارش تأیید نشده‌ای دارد مبنی بر اینکه ساختمان پپسی‌کولا در آتش سوخت... از ساعت سه آتش‌سوزی‌هایی در شمال شرقی شیراز رخ داده است. خشونت ظاهراً متوجه خارجیان نیست، هر چند بعضی از خارجیانی که به تابعیت ایران درآمده‌اند در آن قسمت از شیراز زندگی می‌کنند و شاهد آتش‌سوزی می‌باشند.»[3]
آمریکایی‌ها در سند دیگری توضیحات بیشتری در مورد حمله به خانه بهاییان منتشر می‌کنند. از این گزارش پیداست که این عمل بیشتر شبیه فعالیت چند جوان بوده و هدایتی از جانب انقلابیون ندارد. آنها می‌نویسند: «پس از حملات دیروز به خانه بهاییان، شیراز آرام است، به جز گروههایی از جوانان زیر 20 سال که به خانه‌های دیگر بهاییان حمله کردند ولی توسط نیروهای ارتش به عقب رانده شدند... کنسول بچه‌هایی را مشاهده کرده که تجمع نموده و شلوغ می‌کردند و سپس پا به فرار می‌گذاشتند تا بار دیگر دور هم جمع شوند.» همچنین در مورد تحصن در دانشگاه شیراز که در همان زمان برگزار می‌شود در این سند آمده است: «تحصن در دانشکده پزشکی دانشگاه پهلوی شیراز ادامه دارد. کنسول گزارش می‌دهد که مقامات حکومت نظامی تصمیم گرفته‌اند که به این گروه که تعدادشان از گروه روز 14 دسامبر کمتر است اجازه دهند که باقی بمانند و آنها را بیرون نرانند.» در کنار این موارد، خاموشی برق نیز همچنان در شهرهای ایران، از جمله شیراز، ادامه دارد. «برق تهران و همین‌طور شیراز... تقریباً بین ساعت 9 تا 12 شب قطع بوده است.»[4]
آمریکایی‌ها در سند دیگری به موضوع حمله به دانشجویان دانشکده پزشکی شیراز اشاره می‌کنند، حمله‌ای که در اسناد قبلی‌شان نیامده بود: «اغلب این تظاهرات اساساً بدون درگیری بوده‌اند. ولی در شیراز این وضعیت به صورت ناخوشایند و وخیمی درآمده است. این مسئله تا حدی به خاطر برخوردی که در پی حمله طرفداران متعصب شاه بر علیه (مخالفین) تظاهرکننده در دانشکده پزشکی به وجود آمده می‌باشد.»[5]
همچنین فعالیت‌های ضدبهایی در شیراز موجب نگرانی آمریکایی‌ها نسبت به جان اتباع‌شان می‌شود: «نگرانی ما به خصوص درباره خشونت‌های اخیر شیراز است که حالتی ضدبهایی و به قولی ضدیهودی به خود گرفته‌اند. افسران امنیتی دولت ایران به یکی از شرکتهای آمریکایی توصیه کرده‌اند کارکنان خود را از این مسایل که خیلی خطرناک هم توصیف شده‌اند به دور نگه دارد.»[6]
آمریکایی‌ها که در چند سند از تعبیر «حمله وحشیانه» مسلمانان به منزل بهاییان استفاده می‌کنند و آن را گزارش می‌دهند، در سندی این حرکت را غیرسیاسی توصیف می‌کنند. اما نکته عجیب آن است که در اثر این حمله، 30 مسلمان شهید می‌شوند در حالی که آماری در مورد کشته یا زخمی شدن بهاییان نیامده است: «در شیراز درگیری غیرسیاسی بین گروهی از مسلمانان و بهاییان به وقوع پیوست. گزارش شده که... 30 نفر از مسلمانان کشته شدند.»[7]
آمریکایی‌ها برخوردهای خشن نیروهای دولتی با مردم را در چند شهر از جمله شیراز و فروپاشی شدید دولت را موضوعی می‌دانند که از دید مخالفین حکومت، نشان‌دهنده عدم علاقمندی به استقرار آرامش از سوی دولت حکومت پهلوی است.[8]
به‌طور خلاصه می‌توان روزهای 23 و 24 آذر 1357 را روزهای پرحادثه‌ای در شیراز دانست: «چهاردهم دسامبر شیراز شاهد تظاهرات بر علیه و به طرفداری از شاه بوده است. کنسول ما در شیراز گزارش می‌دهد که در پانزدهم دسامبر نیز مخالفان و طرفداران شاه در شیراز دست به تظاهرات زدند.»[9]
آمریکایی‌ها در گزارشی از وضعیت بهاییان شیراز و انتقال آنها به تهران قلم‌فرسایی می‌کنند[10] و در سند دیگری موضوع حمله به بهاییان را موشکافی می‌کنند: «مخالفین ادعا می‌کنند که حمله به بهاییان در نجف‌آباد و نیز شیراز کار دولت بوده است.»[11]
در ادامه فعالیت‌های انقلابی، شیراز در موضوع اعتصابات هم نقش فعالی دارد. در کنار تعطیلی پالایشگاه شیراز[12] با دعوت امام خمینی به اعتصاب سراسری در 27 آذر 1357 شیراز به طور کلی در این روز تعطیل بود.[13]
به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها منابع اطلاعاتی موثقی برای گزارش رویدادها ندارند.[14] چون در گزارش‌های متعددی وضعیت شیراز را آرام توصیف می‌کنند و در هیچ سند دیگری به تظاهرات مردم و خشونت مأموران حکومت پهلوی علیه آنها اشاره‌ای نمی‌شود.
سایر شهرهای استان فارس نیز در فعالیت‌های انقلابی سالهای 1356 و 1357 نقش مهمی داشتند. در ادامه به آنچه در اسناد سفارت آمریکا آمده است، می‌پردازیم.
در مورد شهر آباده به تظاهراتی در 14 آذر 1357 اشاره شده است. آمریکایی‌ها این شهر را از توابع استان اصفهان در نظر می‌گیرند که از بی‌اطلاعی آنها ناشی می‌شود: «در شهرهای شهرضا و آباده، که هر دو در جنوب اصفهان قرار دارند، تظاهرات پس از ساعات منع عبور و مرور هم رخ داد.»[15]
در تظاهراتی که در 26 مهر در داراب فارس برگزار می‌شود، یک نفر به شهادت می‌رسد.[16]
وقایع شهر جهرم در چند سند آمده است و این شهر از جمله 12 شهری بود که از ابتدای شدت گرفتن برخورد حکومت پهلوی با تظاهرات مردم، در آن حکومت نظامی اعلام شد. آمریکایی‌ها در سندی که مربوط به اوایل مرداد 1357 است می‌نویسند: «در سراسر کشور تظاهرات گسترده‌ای در جریان بوده که به غیر از جهرم در همه‌جا با آرامش برگزار شده است.»[17]
یکی از اتفاقات مهم در جهرم حمله یک سرباز به فرمانده پلیس و نیز رئیس حکومت نظامی این شهر است: «سرباز 22 سالهای که موجب کشته شدن رئیس پلیس و وارد آمدن جراحات شدید به فرمانده حکومت نظامی جهرم شده بود دستگیر شد.»[18] آمریکایی‌ها این اقدام را موجب برکناری مقامات مسئول شهر جهرم می‌دانند.[19]
در اوایل آذر 1357 هم کنسولگری آمریکا گزارشی از درگیری‌ها در جهرم می‌دهد.[20] در تظاهرات سراسری اوایل دی‌ماه نیز مردم جهرم مشارکت داشته و موجب شهادت 3 نفر و زخمی شدن 2 نفر در این شهر کوچک می‌شود.[21]
شهر فسا در استان فارس، از دیگر شهرهایی است که در اسناد به تظاهراتی در آن در اوایل آبان 1357 اشاره شده است که با دخالت مأموران حکومت پهلوی در آن، منجر به زخمی شدن مردم شده است.[22]
در مجموع آنچه از وقایع انقلابی استان فارس به دست می‌آید، یکی تعجب بسیار آمریکایی‌ها در مورد وقایع شهر شیراز به سبب ذهنیت‌هایی است که در مورد این شهر در زمان حکومت پهلوی وجود داشت. موضوع دیگر نیز گستردگی فعالیت‌های انقلابی در تمامی شهرهای استان است.
انقلاب اسلامی در استان فارس - بخش اول
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، ص 579، سند شماره 309، دسامبر 1978 ـ آذر 1357.
[2]. همان، ص 587، سند شماره 313، 13 دسامبر 1978ـ 22 آذر 1357.
[3]. همان، ص 588 الی 590، سند شماره 315، 14 دسامبر 1978ـ 23 آذر 1357.
[4]. همان، صص 592 و 593، سند شماره 318، 15 دسامبر 1978 ـ 24 آذر 1357.
[5]. همان، صص 594، سند شماره 319، 15 دسامبر 1978 ـ 24 آذر 1357.
[6]. همان، ص 595، سند شماره 320، 15 دسامبر 1978ـ 24 آذر 1357.
[7]. همان، صص 596 و 597، سند شماره 322، 16 دسامبر 1978 ـ 25 آذر 1357.
[8]. همان، ص 600، سند شماره 324، 16 دسامبر 1978 ـ 25 آذر 1357.
[9]. همان، ص 602، سند شماره 325، 16 دسامبر 1978 ـ 25 آذر 1357.
[10]. همان، صص 615 و 616، سند شماره 329، 17 دسامبر 1978 ـ 26 آذر 1357.
[11]. همان، ص 620، سند شماره 331، 18 دسامبر 1978 ـ 27 آذر 1357.
[12]. همان، ص 618، سند شماره 330، 17 دسامبر 1978 ـ 26 آذر 1357.
[13]. همان، ص 623، سند شماره 333، 18 دسامبر 1978ـ 27 آذر 1357.
[14]. همان، ص 685، سند شماره 367، 27 دسامبر 1978ـ 6 دی 1357.
[15]. همان، ص 512، سند شماره 273، 8 دسامبر 1978ـ 17 آذر 1357.
[16]. همان، ص 207، سند شماره 100، 16 اکتبر 1978ـ 26 مهر 1357.
[17]. همان، ص 84، سند شماره 42، 26 ژوئیه 1978ـ 6 مرداد 1357.
[18]. همان، ص 229، سند شماره 112، 29 اکتبر 1978ـ 7 آبان 1357.
[19]. همان، ص 314، سند شماره 176، 13 نوامبر 1978ـ 22 آبان 1357.
[20]. همان، ص 435، سند شماره 244، 3 دسامبر 1978ـ 12 آذر 1357.
[21]. همان، ص 699، سند شماره 377، 30 دسامبر 1978ـ 9 دی 1357.
[22]. همان، ص 228، سند شماره 112، 29 اکتبر 1978ـ 7 آبان 1357.
تعداد بازدید: 1566
