03 اسفند 1398
احمد ساجدی
کتاب «تهران – 56 ، سیمای تهران در پژوهشی فراموش شده» بر مبنای یک گزارش کارشناسی که در سال 1356 در باره وضعیت تهران منتشر گردیده، تهیه و تدوین شده است.
در اسفند 1356 دبیرخانه شورای نظارت بر گسترش شهر تهران، پژوهشی با عنوان «گزارش اجمالی درباره تهران؛ وضع موجود و پیشنهادات» منتشر کرد. این گزارش منعکس‌کننده دیدگاه تخصصی تهیه‌کنندگان آن نسبت به وضع تهران سال 1356 از نظر اقتصادی، عمرانی، فرهنگی، اجتماعی و ... بوده است.
اهمیت این گزارش و آمارهای ارائه شده در آن، از این باب است که پس از پانزده سال تبلیغات مداوم راجع به «پیشرفت‌های اقتصادی و صنعتی کشور» تهیه و منتشر شده است.
کتاب «تهران – 56؛ سیمای تهران در پژوهشی فراموش شده» مسائل مربوط به تهران را در دو بخش بررسی کرده است. بخش اول با عنوان «بررسی وضع موجود مسائل عمده تهران» به موضوعاتی چون جمعیت، مهاجرت، صنایع، مسکن، ترافیک، آلودگی هوا، خدمات عمومی و تأسیسات زیربنایی شهری از جمله آب، برق، گاز، تلفن، فاضلاب شهری و فضای سبز، و همچنین کاستی‌های جنوب تهران و مشکلات و تنگناهای مالی دولت در مواجهه با موضوعات فوق می‌پردازد و سپس اولویت‌های دولت در مورد برنامه‌های آینده تهران را شرح می‌دهد.
بخش دوم نیز با عنوان «هدف‌ها و سیاست‌ها» به اهداف بلندمدت دولت برای شهر تهران از جمله کنترل مهاجرت، تجهیز منابع مالی، اصلاح مدیریت شهری و نظارت بیشتر بر اختیارات انجمن‌های شهری و شهرداران پرداخته و راهکارهایی برای حل مشکلات یادشده و چگونگی ارتقاء سطح زندگی مردم در پایتخت ارائه می‌دهد.
این کتاب تصریح دارد که تمرکز فعالیت‌ها و منابع اقتصادی در محدوده جغرافیایی شهرها دلیل افزایش بی‌رویه جمعیت شهری و مشکلات برخاسته از آن است. ویژگی «گزارش اجمالی درباره تهران؛ وضع موجود و پیشنهادات» تصریح دارد که رشد اقتصادی ایران توزیعی نامتوازن دارد. بر اساس این گزارش، برخی استانها متکی بر کشاورزی است و رشد چندانی ندارد و برخی دیگر از جمله تهران به سبب رشد صنعت، از نرخ رشد بالایی برخوردار است. پیامد این روند، تبدیل شدن تهران به قطب اصلی جذب‌کننده منابع کشور اعم از نیروی انسانی و سرمایه است. فرآیندی که با جذب نامتناسب جمعیت از طریق مهاجرت، تهران را به محل اصلی بروز پیامدهای نامطلوب اقتصادی دولت تبدیل کرده است.
کتاب «تهران – 56» در بخش مربوط به «نابرابری فضایی و شکاف طبقاتی» می‌نویسد 70 درصد جمعیت تهران سال 1356 در 35 درصد مساحت شهر که شامل نواحی جنوبی است ساکن هستند ولی بخش عمده خدمات اجتماعی و رفاهی و عمرانی و صنعتی در شمال شهر که پذیرای 30 درصد جمعیت تهران است، ارائه شده است و در بخش «فقر شهری و فرسودگی بافت‌های شهری» می‌نویسد گودنشینی، آلونک‌نشینی، زاغه نشینی، نبود کار دائم، نبود درآمد کافی و فقدان مسکن، خصوصیت زندگی مردم فقیر در مناطق جنوبی تهران است. همچنین در بخش مربوط به «تغییرات شتابان و گریز از برنامه» بر این نکته تأکید کرده که نظام برنامه‌ریزی قادر به همراهی با واقعیت‌های جامعه نیست. برای مثال محدوده‌های تخصیص یافته شهری برای فضای سبز به راحتی به کاربری مسکونی یا تجاری و اداری تبدیل می‌شوند و بسیاری از ساخت و سازها خارج از قواعد تعیین شده انجام می‌پذیرد. رشد صنعتی غالباً با رشد شهری همخوانی ندارد و افزایش تقاضا برای زمین و ساختمان، پدیده سفته‌بازی بر روی زمین و ساختمان را سودآورتر از هر فعالیت دیگر ساخته است. در نتیجه بخش عمده سرمایه‌ها جذب این حوزه شده است. از این‌رو نظام برنامه‌ریزی غالباً چند قدم از واقعیت‌های ملموس عقب‌تر هستند.
«گزارش اجمالی درباره تهران؛ وضع موجود و پیشنهادات» الگوی نامتوازن توزیع خدمات شهری و ثروت در شهر تهران را با نظام نابرابر ثروت در سطح ملی، به روشنی به تصویر می‌کشد و نسبت به توسعه نامتوازن، تعمیق نابرابری و کم‌اثری سیاستهای موجود هشدار می‌دهد. این گزارش بر لزوم تغییر در الگوی توزیع ثروت در سطح کشور و همچنین چگونگی سازماندهی نظام مدیریت شهری تأکید می‌ورزد و تصویری نامطلوب از آینده تهران را در صورت تداوم روندهای جاری در برابر خوانندگان به تصویر می‌کشد. نویسندگان گزارش معتقدند مشکلات تهران راه حل اداری ندارد و به صراحت اعلام می‌کنند که برنامه‌ریزی امری سیاسی است و راه حل واقعی را باید در مشارکت واقعی مردم، توسعه نهادهای اجتماعی، تغییر دادن سیاستهای کلان و در پیش گرفتن توسعه متوازن جست‌و‌جو کرد.
اگرچه کمتر از یک سال پس از آنکه این گزارش منتشر شد طوفان انقلاب، پایه‌های نظام سیاسی وقت را در هم شکست ولی اکنون که بیش از 40 سال از انتشار آن می‌گذرد قابل تأمل است که شهر تهران همچنان با مشکلاتی از قبیل تأمین درآمد پایدار، نظام مدیریت شهری نامتناسب با تحولات شهر، ترافیک، تنزل کیفیت زندگی و ... مواجه است.
کتاب «تهران – 56؛ سیمای تهران در پژوهشی فراموش شده» که با عنوان برجسته «تهران 56» خودنمایی می‌کند، به قلم آقایان محسن گودرزی و آرش نصراصفهانی به رشته تحریر درآمده، آقای اصغر قلی‌زاده آن را حروفچینی و صفحه‌آرایی کرده، آقای پردیس دانش آن را صحافی نموده و مؤسسه انتشاراتی «نشر نی» آن را منتشر کرده است. چاپ اول این کتاب در یکهزار نسخه و 202 صفحه، در قطع رقعی و جلد شومیز، در سال 1398 به طبع رسیده و به بهای 28000 تومان در اختیار پژوهشگران و محققان قرار دارد.
تعداد بازدید: 825
