21 خرداد 1399
سیدرضا فندرسکی
فسا، در جنوب استان فارس واقع شده است؛ در این متن نیم‌نگاهی به مبارزات مردم این شهر علیه حکومت پهلوی در ایام منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی خواهیم داشت.
به گفته ساواک، اواخر سال 1356 یکی از فرهنگیان فسا که در دانشسرای تربیت معلم تدریس می‌کرد مطالب تندی علیه امیرعباس هویدا و شاه می‌گفت.
به مناسبت چهلم شهدای قیام 29 بهمن تبریز، بیشتر مغازه‌های بازار و خیابانهای فسا همانند چند شهر دیگر استان فارس در روز دهم فروردین 1357 تعطیل بود.
در نیمه فروردین 1357 تعدادی از دانش‌آموزان مدرسه راهنمایی دهخدا ضمن سردادن شعارهای ضد حکومتی، عکس‌های شاه را پاره کردند. در دبیرستان دخترانه شهناز نیز شعارهایی بر در و دیوار نوشته شده بود؛ مسئولان مدرسه برای پاک کردن شعارها مجبور شدند گچ دیوارها را بتراشند. بر اساس این گزارش ساواک از افزایش شعارنویسی در مدارس اظهار نگرانی می‌کند.
در نیمه اردیبهشت دو پاکت حاوی اعلامیه‌های مربوط به چهلم شهدای حوادث یزد از قم به مقصد منزل دو نفر از روحانیان فسا ارسال شد.
به گزارش ساواک در اوایل خرداد 1357، یکی از روحانیان ساکن روستای نوبندگان به نام اصغر سمتی در مدارس این روستا نفوذ کرده و باعث تحریک آموزگاران و دانش‌آموزان شده است. طرفداران این روحانی در فسا به توزیع اعلامیه و نوشتن شعارهای انقلابی مبادرت می‌کنند. در همین ایام شش نفر از فرهنگیان که در فسا و روستاهای اطراف به فعالیتهای انقلابی می‌پردازند و با یکدیگر نیز در ارتباط هستند، توسط ساواک شناسایی شدند.
به گزارش ساواک در اوایل تیر، گروهی اعلامیه‌های انقلابی را از قم به مرودشت آورده و از آنجا به شهرستان فسا برده و تحویل فرزند یکی از روحانیان به نام سیدمحمدحسین ارسنجانی می‌دهند.
در گزارشی دیگری از ساواک آمده است که دو بانو در این ایام از قم به فسا آمده‌اند و بدون اجازه شهربانی جلسات مذهبی برای بانوان برگزار می‌کنند.
در اواخر مرداد، شب‌هنگام، عده‌ای از مسجد امام حسین(ع) به خیابانها آمدند و تظاهرات کردند. آنان با سنگ به خودرو مأموران حکومت پهلوی حمله کردند و با دخالت مأموران متفرق شدند. در همین زمان به توصیه حجت‌الاسلام سیدمحمدحسین ارسنجانی، از روحانیان سرشناس فسا، امامان جماعت مساجد این شهر در اعتراض به دستگیری دو نفر از روحانیان فسا از اقامه نمازجماعت خودداری کردند.
روز سوم شهریور به دلیل بحرانی شدن اوضاع در فسا، مأموران حکومت پهلوی نقاط حساس شهر را اشغال کردند و جز مساجد که شاهد اجتماعاتی بودند، شهر در سکوت مطلق به سر می‌برد.[1] دو روز بعد، مأموران پاسگاه کوشک دو نفر موتورسوارِ اهل ارسنجان را هنگام توزیع اعلامیه‌های انقلابی دستگیر کردند.
روز نهم شهریور یکی از روحانیان تبعیدی فسا به نام قوامی که از تبعید بازگشته بود، با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد؛ وی بلافاصله سخنرانی کرد و از طرف شهربانی احضار و از وی تعهد گرفته شد. در این روز در ارسنجان و روستاهای اطراف آن مانند صالح‌آباد، علی‌آباد، جمال‌آباد، کمال‌آباد، حسین‌آباد و حاجی‌آباد تظاهرات آرامی برگزار شد.[2] روز بعد نیز تظاهرات ادامه یافت و مردم با شعارهای انقلابی راهپیمایی کردند.
روز عید فطر مردم پس از اقامه نماز عید در مسجد جامع فسا راهپیمایی کردند و هنگامی که از کنار کارخانه مشروب‌سازی رد می‌شدند قصد آتش‌زدن آن را داشتند که با تیراندازی مأموران مواجه شدند؛ شش نفر بر اثر اصابت گلوله مجروح شدند.[3] در پی این حادثه روحانیان برجسته شیراز از جمله آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب تلگرافی خطاب به دو نفر از روحانیان فسا مخابره کرد و ضمن اظهار تأسف از این حادثه، آمادگی خود را برای هر گونه همکاری اعلام کرد.
بیشتر مغازه‌های فسا در روز بیست‌وسوم شهریور، به مناسبت هفتمین روز فاجعه کشتار 17 شهریور تهران تعطیل شد. اعتصاب در ادارات شهر فسا نیز به تدریج آغاز شد و کارکنان اداره بهداری و بهزیستی در روز بیست‌وسوم مهر دست از کار کشیدند. مدارس این شهر نیز به دلیل اعتصاب معلمان تعطیل شدند.
روز سوم آبان دانش‌آموزان دختر و پسر ضمن برپایی تظاهرات، شیشه‌های یک خودروی شهربانی را شکستند و یک نفر از مأموران را مجروح کردند. بر اساس گزارش شهربانی، فرهنگیان و دانش‌آموزان فسا روز بعد نیز قصد برپایی راهپیمایی داشتند که به همین دلیل تقاضای اعزام نیروهای کمکی شد و هنگ ژاندارمری فسا دو گروه را در اختیار شهربانی این شهر قرار داد.
مغازه‌های فسا روز بیست‌ویکم آبان تعطیل بودند. در این روز عده‌ای از دانش‌آموزان در محوطه اداره آموزش و پرورش اجتماع کردند و خواهان برکناری دولت نظامی حکومت پهلوی شدند.
روز پنجم آذر بیشتر مغازه‌های فسا همانند بسیاری از شهرهای استان فارس تعطیل بودند و تظاهرات پراکنده‌ای نیز در شهر روی داد. در این روز، هنگام ورود یکی از زندانیان سیاسی آزادشده به فسا، تظاهراتی با شرکت عده زیادی که با 300 دستگاه خودرو به استقبال وی رفته بودند برگزار شد.
به گفته روزنامه اطلاعات دوهزار نفر از مردم فسا در روز نهم آذر در اعتراض به دستگیری سه تن از فعالان سیاسی این شهر در محل دادگستری این شهر تحصن کردند.[4] دادستان فسا نیز همبستگی خود را با مردم اعلام کرد و اعلامیه‌ای از طرف جامعه فرهنگیان بین مردم توزیع شد.
شب‌هنگام شانزدهم آذر گروهی از مردم با تیراندازی مأموران حکومت پهلوی مواجه شدند؛ یکی از آنان شهید و دوازده نفر مجروح شدند.
در روز تاسوعا، تظاهرکنندگان نام خیابانها و مدارسی که به نام اعضای خاندان سلطنتی بود تغییر دادند و نام روحانیان را بر آنها گذاشتند. روز عاشورا ده‌هزار نفر از مردم فسا در حالی که روحانیونی چون حجت‌الاسلام شیخ محمدحسین ارسنجانی در پیشاپیش آنها حرکت می‌کردند به تظاهرات پرداختند. تظاهرکنندگان در فلکه ششم بهمن، تابلوهای اصلاحات ارضی را شکستند.
روز بعد مجدداً تظاهراتی در فسا برگزار شد که منجر به تیراندازی مأموران شد و در نتیجه یک نفر به نام محمد خدری به شهادت رسید و هشت نفر مجروح شدند. فردای آن روز تعدادی از مردم به منظور تشییع پیکر شهید خدری در مسجد حوض ماهی اجتماع کردند و پس از حرکت در خیابانها به نیروی پایداری حکومت پهلوی حمله کردند. مأموران ژاندارمری به کمک اعضای آن نیرو شتافتند و با تیراندازی به سوی مردم، چهار نفر را مجروح کردند.[5]
به گزارش ساواک، در همین ایام حجت‌الاسلام سیدمحمد حسین‌ارسنجانی در مسجد جامع ارسنجان به منبر می‌رود و در نتیجه تبلیغات وی هر روز بر تعداد مخالفین شاه افزوده می‌شود. روز هفدهم دی تظاهرات گسترده‌ای در فسا به رهبری او برگزار شد که به گفته ساواک همزمان با آن، صدای تیراندازی از پشت بامها به گوش می‌رسید.
به نوشته روزنامه کیهان، نیمه‌شب بیست‌ودوم دی، به سمت خودرو گشتی جوانان فسا که انتظامات شهر را بر عهده داشتند تیراندازی شد. این تیراندازی که از طرف مأموران حکومت پهلوی انجام شد باعث انحراف خودرو و تصادم آن با جدول‌های کنار خیابان شد و در نتیجه دو نفر از سرنشینان زخمی شدند.[6]
روز هفدهم بهمن 1357 مردم فسا در حمایت از حکم انتصاب مهندس بازرگان به عنوان نخست‌وزیر که از طرف امام خمینی اعلام شده بود، تظاهرات کردند.
منابع
ـ انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی
ـ روزنامه اطلاعات
ـ روزنامه کیهان
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سندِ ص 103، ج 10؛ کتاب: انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک
[2]. کیهان، ش 10552، ص 31
[3]. اطلاعات، ش 15703، ص 33
[4]. اطلاعات، ش 16621، ص 3
[5]. سندِ ص 154، ج 20؛ کتاب: انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک
[6]. کیهان، ش 10611، ص 6
تعداد بازدید: 1225
