24 خرداد 1399
الهام صالح
مردم ایران نه تنها در اواخر سلطنت حکومت پهلوی، به اقدامات ضد آمریکایی دست می‌زدند، بلکه پس از پیروزی انقلاب نیز این رویه را ادامه دادند تا جایی که تصمیم گرفته شد در روزهای 3 و 4 خرداد 1358، تظاهرات‌ها ضد آمریکایی در مسیر منتهی به سفارت آمریکا در تهران صورت گیرد. به این موضوع در اسناد لانه جاسوسی پرداخته شده است.
با نگاهی به خلاصه درج شده در ابتدای سند شماره 190 لانه جاسوسی، می‌توان به موضوع کلی این گزارش که اشاره‌ای کوتاه به برنامه‌ریزی تظاهرات ضد آمریکایی است، پی برد: «مسیرهای تظاهرات هر دو روز 24 و 25 می در روزنامه‌های محلی چاپ شده است، طبق این برنامه تظاهرات 25 می در برابر سفارت خاتمه خواهد یافت، لحن رسانه‌های گروهی از صبح 23 می نسبت به ایالات متحده خصمانه‌تر شده است، ارزیابی ما این است که دولت موقت انقلاب ایران خواهان خشونت نیست، اما تمایل دارد که ادعاهای مربوط به دخالت آمریکا در امور ایران را پراهمیت جلوه دهد، امکان وقوع حوادث خشونت‌بار که منجر به حمله به سفارت گردد، همچنان جدی است.»[1]
در این سند، ضمن اشاره به این موضوع که «دولت موقت انقلابی ایران (حداقل) به تصمیمات گروه‌های سیاسی جهت مبارزه و درگیری مجدد با آمریکاییان تن داده است»[2]، مسیرهای راهپیمایی ضد آمریکایی را در تاریخ 3 خرداد 1358 (24 می 1979) برمی‌شمارد: «تظاهرات 24 می در ساعت 4 بعد از ظهر از 4 نقطه در شمال و جنوب سفارت شروع شده و با راهپیمایی به سمت میدان 17 شهریور (25 شهریور سابق) واقع در تقاطع روزولت و کریم‌خان زند تقریبا در فاصله 6 بلوکی سفارت) ختم می‌شود. دو مسیر که یکی از آنها از دانشگاه تهران آغاز می شود از برابر سفارت در خیابان تخت جمشید و روزولت می‌گذرد.»[3]
مسیرهای راهپیمایی روز 4 خرداد 1358 (25 می 1979) نیز به این شرح اعلام شده: «راهپیمایی‌های روز 25 می در ساعت 8 صبح از میدان‌های ژاله و 24 اسفند در نزدیکی دانشگاه تهران آغاز شده و هر دو مسیر در برابر سفارت به هم خواهند پیوست: و احتمالا تظاهرکنندگان حدود ساعت 10 صبح به اینجا خواهند رسید.»[4]
در این گزارش، به نگرانی‌های کارمندان سفارت آمریکا در تهران درباره راهپیمایی‌ها نیز پرداخته شده است: «کارخانه شایعه‌سازی، نگرانی‌هایی را در بین کارکنان محلی ما درباره راهپیمایی 25 می بوجود آورده است. اما برای 24 می نگرانی ندارند، زیرا راهپیمایی 24 می در شمال سفارت و نه در مقابل آن خاتمه خواهد یافت و از طرف دیگر بعد از ساعات کار اداری انجام می‌شود و توسط گروه‌هایی هدایت می‌شود که از دولت موقت انقلاب حمایت می‌کنند. با توجه به موارد بالا به نظر می‌رسد که این راهپیمایی تهدیدات کمتری نسبت به راهپیمایی جمعه دربرخواهد داشت، زیرا راهپیمایی روز جمعه اقدام شوقی است که مستقیما به طرف سفارت نشانه‌گیری شده است.»[5]
ناس؛ تنظیم‌کننده این گزارش، درباره هدف این تظاهرات گفته است: «ما معتقدیم که دولت موقت ایران می‌خواهد که تظاهرات هر دو روز را صلح‌آمیز برگزار نماید و از آن به عنوان وسیله‌ای در جهت اعلام نظر خود بر دخالت آمریکا در امور داخلی ایران استفاده نماید به طوری که زیان خیلی کمی به اساس روابط آمریکا و ایران داشته باشد.»[6]
با وجود این، ناس نمی‌تواند نگرانی خود را از تظاهرات روزهای 3 و 4 خرداد 1358 پنهان کند و درباره دلایل این نگرانی این‌طور گزارش کرده: «مشکل اینجاست که کلیه گروه‌ها از طیف‌های ناهمگون سیاسی در ایران در راهپیمایی 25 می شرکت خواهند کرد که احتمالا شامل فلسطینی‌ها (روزنامه‌ها خاطرنشان می‌کنند که یکی از مسیرهای راهپیمایی در آن روز مستقیما از برابر سفارت فلسطین در ساختمان قدیمی تجاری اسرائیل، عبور خواهد کرد) و فداییان مارکسیست که ممکن است به دنبال ایجاد تحریکاتی برای بر هم زدن اوضاع باشند نیز می‌گردد.»[7]
عدم صدور بیانیه توسط شخصیت‌های مذهبی نیز یکی دیگر از دلایل نگرانی او و سایر کارمندان آمریکایی سفارت است تا جایی که برخی از آنها دست به دامان رابطین مذهبی خود شدند: «مسئله نگران‌کننده دیگر این است که در واقع دیگر رهبران برجسته مذهبی درخواست می‌نمودند که راهپیمایی آرام و صلح‌آمیز برگزار شود ولی تا ظهر 23 می هیچ آیت‌اللهی چنین بیانیه‌ای در رابطه با راهپیمایی‌های 24 و 25 می منتشر نکرده است. اوضاع نسبتا بی‌ثبات خواهد بود و ممکن است هر خشونت جزئی و بی‌هدفی توسط عناصر ضد آمریکایی مبدل به جرقه‌ای شود که نوعی حمله علیه سفارت را در پی داشته باشد. کارمندان سیاسی سفارت به رابطین مذهبی خود یادآوری می‌کنند که انتشار بیانیه‌ای توسط رهبران مذهبی مبنی بر درخواست از راهپیمایان جهت حفظ آرامش می‌تواند بسیار مفید باشد.»[8]
این نگرانی‌ها سبب ایجاد افزایش امنیت در سفارت آمریکا واقع در تهران شد که کاهش تعداد کارکنان سفارت، یکی از آنها به شمار می رفت: «سفارت از ساعت 3 بعد از ظهر روز 24 می به بعد حداقل تعداد پرسنل لازمه را در محوطه نگهداری خواهد کرد. کل مجموعه کارکنان سفارت (به استثنای گروه‌های امنیتی - فرماندهی و ارتباطی) که فعلا در نزدیکی ساختمان مرکزی سفارت سکونت دارند، تمام روز جمعه را در یک دوره مسابقات تنیس بین سفارت انگلیس و آمریکا در زمین سفارت انگلیس در قلهک واقع در شمال تهران، شرکت خواهند کرد و لذا در ساعات بحرانی، پرسنل سفارت در حوالی سفارت نخواهند بود.»[9]
کارمندان اداره حفاظت نیز، تدابیر لازم را برای امنیت سفارت ایجاد کردند: «تا قبل از 25 می کارهای ساختمانی برای مقابله با تروریسم در محل ساختمان مرکزی تکمیل خواهد شد. درب‌های فولادی رو به بیرون در جای خود قرار دارند و قرار است که درب‌های داخلی ضد انفجار طی دو روز آینده نصب شوند. در این هفته جعبه‌های ضد گلوله حفاظ پنجره نیز نصب می‌گردند. کلیه پنجره‌ها در تمام طبقات دارای میله‌های حفاظ شده‌اند.»[10]
در این گزارش، بر افزایش وضعیت دفاعی سفارت آمریکا تا تاریخ 3 خرداد 1358 تأکید شده است: «به عقیده مأمور امنیتی پرسنل درون ساختمان مرکزی در مقابل سلاح‌های کوچک ایمن خواهند بود اما در برابر انفجارها یا استفاده گسترده از وسایل آتش‌زا ایمن نمی‌باشند. ما تجهیزات مقابله با آتش‌سوزی را سه برابر کرده‌ایم و به زودی در نزدیک‌ترین مکان‌های لازم پنجره‌های فرار و نردبان‌های تاشونده قرار خواهیم داد. تا روز 25 می ما وضعیت دفاعی خود را به حداکثر خواهیم رساند. آمریکایی‌ها اینجا دفتر مرکزی را «قلعه آپاچی‌ها» نام می‌نهند.»[11]
آماده‌باش تفنگداران دریایی، حضور محافظین قراردادی در ساختمان سفارت آمریکا در تهران و وجود بیش از 900 نارنجک گاز اشک‌آور و مهمات، کلت‌های دستی و نارنجک‌انداز در قسمت حفاظت سفارت، از دیگر تدابیر امنیتی بود که در مواجهه با تظاهرات روزهای 3 و 4 خرداد 1358 در نظر گرفته شد.
در سند شماره 191 لانه جاسوسی که از وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی به سفارت آمریکا در ایران مخابره شده، ضمن ابراز ناخشنودی از پاسخ‌های دولت موقت ایران برای تأمین خواسته‌های سفارت برای ایجاد
امنیت بیشتر، خواسته شده تا با مقاماتی مانند نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ایران تماس گرفته و نکاتی مطرح شود که شامل ابراز تأثر از سوءتفاهم‌ها است: «ما از پدیده رو به تزاید ضد آمریکایی در ایران که بیشتر آنها به نظر می‌رسد بر اساس سوءتفاهمات عمومی نسبت به طرز تلقی این دولت است، متاثر هستیم. ما متوجه هستیم که دولت موقت ایران با محدودیت‌های زیادی مواجه بوده و از تلاش‌ها برای تعدیل جو متشنج موجود استقبال می‌کنیم.»[12]
موضوع تأمین امنیت نیروهای سفارت آمریکا، بخش دیگری از مواردی بود که تأکید شد با مقامات ایران مطرح شود: «ما جدا از چشم‌انداز این مسئله نگران هستیم که تظاهرات‌ها احتمالا سلامت پرسنل سفارت آمریکا در تهران را تهدید کند. ما از دولت ایران می‌خواهیم اقدامات بیشتری را برای تامین حفاظت در شرایط مملو از احساسات مد نظر قرار دهد. همچنین ما عمیقا تقاضا داریم که تعداد کافی پرسنل امنیتی منضبط و کارا جهت حفاظت از محوطه سفارت آمریکا و پرسنل آن تامین گردد. ما به علاوه می‌خواهیم که اقداماتی برای جلوگیری از تبدیل احتمالی تظاهرات مقرر به خشونت به واسطه مورد تهدید واقع شدن موارد مذکور در خصوص سفارت آمریکا، به عمل آید.»[13]
پی‌نوشت‌ها:
[1]اسناد لانه جاسوسی آمریکا، روزشمار انقلاب اسلامی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چ سوم، پاییز 1390، (بخش اول)، کتاب دهم، ص 413.
[2]همانجا.
[3]همانجا.
[4]همانجا.
[5]همان، ص 413 و 414.
[6]همان، ص 414.
[7]همانجا.
[8]همانجا.
[9]همانجا.
[10]همان، ص415.
[11]همانجا.
[12]همان، ص 416.
[13]همانجا.
تعداد بازدید: 1140
