03 تیر 1399
جواد رضایی
راهپیمایی‌های میلیونی تاسوعا و عاشورا، بسیاری از معادلات سیاسی حکومت پهلوی و آمریکایی‌ها را به هم زد. آمریکایی‌ها که دائماً تئوری آشتی ملی را ترویج می‌کردند، دچار تناقضات بسیاری شدند و حکومت پهلوی که معمولاً مخالفین را جمعیت اندکی توصیف می‌کرد، به فکر برگزاری نمایشی و فرمایشی راهپیمایی‌هایی افتاد که به عنوان طرفداری از حکومت پهلوی انجام شد.
این راهپیمایی‌ها در نقاط مختلف کشور برگزار شد که در برخی نقاط به آشوب کشیده شد و تعدادی از افراد کشته و زخمی شدند. یکی از مهمترین این درگیری‌ها در رضائیه (ارومیه) اتفاق افتاد.
آمریکایی‌ها در سندی به تاریخ 25 آذر در توصیف وضعیت ایران می‌نویسند: «در طول تهیه این گزارش چندین تظاهرات به طرفداری از دولت در سراسر ایران وجود داشت. هر چند که خشونت در تهران کم بود اما زد و خورد میان تظاهرکنندگان طرفدار و مخالف دولت در شهرهای دیگر که گاهی با خونریزی همراه بود با دخالت نیروهای امنیتی خاتمه یافت.»
دخالت نیروهای امنیتی موجب کشته شدن حداقل 60 نفر در سراسر کشور شد. در ادامه این سند بیان شده است: «گزارش شده است که 30 نفر در اصفهان و 24 نفر در شیراز کشته شده‌اند. گمان می‌رود که تلفات دیگری هم در قم و مشهد رخ داده باشد.»
در مورد آمار رسمی کشته و زخمی‌های رضائیه هم آمریکایی‌ها می‌نویسند: «دولت گزارش می‌دهد در زدوخوردهایی که میان تظاهرکنندگان طرفدار و مخالفین دولت در رضائیه رخ داد پنج نفر کشته و بیست نفر مجروح شدند.»[1]
آمریکایی‌ها در سند دیگری از عکس‌العمل شدید دولت سخن می‌گویند و می‌نویسند: «ناآرامیهای جدی در رضائیه، قم و مشهد رخ داده است. دولت ظاهراً در سرکوب کلیه اغتشاشات به شدت عکس‌العمل نشان می‌دهد.»[2]
به دلیل نداشتن منبع خبری، آمریکایی‌ها وقایع این حادثه را بیشتر از قول منابع رسمی یا شایعات شنیده شده گزارش می‌دهند و به دنبال سنجش عمق حادثه در رضائیه هستند. در سند دیگری به تاریخ 25 آذر آمده است: «گزارش تأیید نشده‌ای... دریافت شد مبنی بر اینکه تظاهرکنندگان مسلح ضدشاه در رضائیه مشغول جنگ با سربازان هستند. سعی ما در نیل به وثوق این امر است که آیا فعالیت‌ها در رضائیه دارای چنین گستردگی بوده است یا نه.»[3]
آمریکایی‌ها در سند دیگری از به کارگیری «شیوه‌های خونبار» توسط نیروهای امنیتی و «سخت‌تر شدن موضع دولت» در برابر انقلابیون سخن می‌گویند که بخشی از تبعات آن حوادثی است که در شهرهای مختلف کشور از جمله رضائیه اتفاق افتاده است.[4]
تظاهرات طرفداران شاه در رضائیه در نهایت منجر به آتش کشیده شدن مسجدی در رضائیه می‌شود. اتفاقی که آمریکایی‌ها توضیح مبهمی در مورد آن می‌دهند و می‌نویسند: «رضائیه... برخورد بین هواداران شاه که یک مسجد را اشغال نموده بودند و مخالفین را تجربه کرده است، تیراندازی شروع و در نتیجه شلوغی که پدید آمده بود، مسجد به آتش کشیده شد.»
البته جمله اول آمریکایی‌ها به این صورت است: «رضائیه که مکرراً صحنه فعالیت هواداران شاه بوده است، در این اواخر...» که دارای دو نکته مهم است. اول، تأکید همراه با تأسف آمریکایی‌ها مبنی بر تغییر شرایط و دوم، بی‌خبری آنها از گرایشات واقعی بسیاری از مردم سراسر کشور و اکتفا به گزارشات رسمی منتشر شده توسط حکومت پهلوی.[5]
توضیح بیشتری در مورد وقایع 24 آذر ارومیه در اسناد آمریکایی‌ها بیان نشده است. آنها صرفاً به دو موضوع پس از این حوادث اشاره می‌کنند. اول، به آرام شدن اوضاع در شهرهای مختلف پس از آشوبی که توسط هواداران حکومت پهلوی در کشور ایجاد شد. در سندی آمده است: «در خلال چند روز گذشته فعالیت‌های قابل توجهی در مشهد، شیراز و رضائیه به وقوع پیوسته است... امروز همه چیز در شهرها آرام به نظر می‌رسد»[6] دوم، به فروپاشی آشکار دولت نظامی غلامرضا ازهاری در برقراری نظم اشاره می‌کنند و می‌نویسند: «مأمور سفارت... فروپاشی آشکار کنترل دولت را... مورد تأیید قرار داده است.»[7]
با به ثمر نشستن اقدامات انقلابی مردم سراسر کشور و همچنین مردم شهر رضائیه و تشکیل جمهوری اسلامی، نام این شهر که در دوره‌ای کوتاه در حکومت پهلوی به رضائیه تغییر پیدا کرده بود، دوباره به نام واقعی خود که ارومیه بود برگشت و رضائیه، ارومیه شد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388، ص 596، سند شماره 322، 16 دسامبر 1978 ـ 25 آذر 1357.
[2]. همان، ص 599، سند شماره 324، 16 دسامبر 1978- 25 آذر 1357.
[3]. همان، ص 602، سند شماره 325، 16 دسامبر 1978- 25 آذر 1357.
[4]. همان، ص 612، سند شماره 328، 17 دسامبر 1978- 26 آذر 1357.
[5]. همان، صص 620 و 621، سند شماره 331، 18 دسامبر 1978- 27 آذر 1357.
[6]. همان، ص 622، سند شماره 332، 18 دسامبر 1978- 27 آذر 1357.
[7]. همان، ص 622، سند شماره 333، 18 دسامبر 1978- 27 آذر 1357.
تعداد بازدید: 1511
