20 مرداد 1399
جواد رضایی
ماه محرم را ماه پیروزی خون بر شمشیر نامیده‌اند؛ تعبیری که می‌توان در طول تاریخ مصداق‌های بسیاری برای آن پیدا کرد. محرم سال 1357 نیز مصداق بارزی از این تعبیر است. در مقالات متعددی به موضوع راهپیمایی‌های میلیونی تاسوعا و عاشورا پرداخته شده است؛ راهیپمایی‌هایی که با آرامش برگزار شدند و حکومت پهلوی امکان جلوگیری یا برهم زدن آن را نداشت، اما علت این اقتدار را باید در حوادثی دانست که در روزهای ابتدایی ماه محرم در سراسر کشور به وقوع پیوست؛ وقایعی که از لحاظ حجم درگیری و کشتار صورت گرفته در حکومت پهلوی به نوعی کم‌نظیر هستند و آمریکایی‌ها حدود 2000 کشته را در آن محتمل می‌دانند. در چند یادداشت این حوادث بررسی خواهد شد.
در این یادداشت زمینه‌های شکل‌گیری این حوادث را از دید آمریکایی‌ها مرور می‌کنیم.
سه روز قبل از آغاز محرم آمریکایی‌ها از اعتصاب پیش‌بینی‌‌شده‌ای خبر می‌دهند که قرار است از ابتدای محرم شروع شود. آنها از قول یک منبع خبری از قصد دولت مبنی بر اعمال مقررات منع عبور و مرور 48 ساعته در تاسوعا و عاشورا خبر می‌دهند. تهیه‌کننده این سند در انتهای آن توضیحی در مورد عزاداری ماه محرم می‌دهد که برای آشنایی با دیدگاه آمریکایی‌ها می‌تواند مفید باشد. او می‌نویسد: «ماه محرم که ماه مذهبی مسلمانان شیعه و ماه عزاداری به یاد شهادت امام حسین(ع) رهبر مذهبی شیعیان می‌باشد، از دوم دسامبر شروع می‌شود. این ماه به طور کامل ماه عزاداریست و در طی روزهای نهم و دهم (عاشورا) عزاداری گسترده‌ای انجام می‌شود. در این روزها دسته‌های بزرگ عزاداران درحالی‌که بیشتر آنها بر تن خود شلاق و زنجیر می‌زنند، در سراسر کشور به حرکت درمی‌آیند. نیروهای امنیتی نیز طبیعتاً با این دسته‌ها به حرکت درمی‌آیند تا بیشتر مراقب... باشند تا از انجام بی‌نظمی جلوگیری نمایند. این ماه معمولاً یکی از ماه‌های پر تب و تاب می‌باشد که امسال به دلیل ناآرامیهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فعلی بر شدت آن افزوده خواهد شد.»
سپس مأمور آمریکایی از توطئه دولت به منظور استفاده از عزاداری علیه حرکت انقلابی مردم سخن می‌گوید و می‌نویسد: «بررسی‌های مکرر که توسط دولت ایران در ایجاد یک حرکت مخالف علیه آیت‌الله خمینی صورت گرفته، اگر به خوبی دنبال شود، احتمال دستیابی به بعضی از نتایج مطلوب وجود دارد.»[1]
در سند بعدی آمریکایی‌ها از تشکیل دولت ائتلافی، که یکی از آرزوهای آنها برای خاتمه حرکت انقلابی مردم است، تا قبل از عاشورا ابراز ناامیدی می‌کنند. آمریکایی خیلی علاقمند هستند تا با تشکیل دولتی ناشی از ائتلاف نیروهای مذهبی و سایر گروه‌های خارج جریان انقلابی بتوانند فیتیله حرکات انقلابی را پایین بکشند. در ادامه این سند بخش‌هایی از اطلاعیه دولت در مورد مقررات برگزاری عزاداری در ماه محرم آمده است. آنها از قول دولت می‌نویسند: «دولت می‌خواهد که عزاداری برای امام حسین، آرام، سنگین و با نظم برگزار گردد و تمامی رهبران مذهبی را به ممانعت از... کشاندن مراسم به مقاصد سیاسی فرامی‌خواند. دولت ایران قاطعانه اعلام می‌دارد که راهپیمایی گروه‌های عزادار مطلقاً ممنوع است. برگزارکنندگان مراسم رایج موظفند که پلیس را از چنین مراسمی باخبر سازند تا آنان بتوانند آرامش را حفظ نمایند. در شهرهایی که حکومت نظامی برقرار است، مراسم بعد از ساعت منع عبور و مرور آزاد است به شرطی که مقامات حکومت نظامی آن را تأیید نمایند... چنانچه حادثه‌ای پیش آید دولت برخلاف خواسته خود و فقط به خاطر حفظ جان و مال مردم به اقدام جدی دست خواهد زد.»[2]
در سند دیگری آمریکایی‌ها عبارات تخیلی‌ای از قول افسران عالی‌رتبه نظامی تهران بیان می‌کنند؛ عباراتی که در صورت درست بودن نشان‌دهنده عمق ناآگاهی یا عداوت آنها با مذهب است. در این سند از قول آن افسران آمده است: «99 درصد مردم ایران نمی‌دانند که چگونه نماز بخوانند. اکثریت مردم ایران مسلمانان قرص و محکمی نیستند. به هر حال تعداد معدودی آدم‌هایی هستند که برای مردم دردسر درست می‌کنند (شاید 1000 نفر باشند) و باید دستگیر شده و تیرباران شوند و پس از آن دیگر هیچ مشکل مذهبی وجود نخواهد داشت.»
در ادامه راه‌حل این افسران در مورد برخورد با مردم شهر قم بیان شده است. از دید این افسران «در ارتباط با شهرهای کوچکی مانند قم که سرچشمه اصلی نارضایتی هستند: این‌گونه شهرها را باید محاصره کرد و در صورت نیاز تخریب و ویران نمود. به گروه کوچکی از شهروندان ناراضی نباید اجازه اخلال در تمامی کشور را داد.»[3]
دو روز مانده به ماه محرم، آمریکایی‌ها وضعیت ایران قبل از محرم را این‌گونه توصیف می‌کنند: «نزدیک شدن محرم به طور غیرمعمول موجب تشدید شایعات می‌شود، ولی ایران کلاً نیم روزِ آرامی دارد.» آنها سپس به برخی وقایع روز نهم آذر اشاره می‌کنند که عبارتند از: تیراندازی در محوطه شهربانی تهران، تظاهرات در همدان، گرگان، مشهد و بابل، درگیری بین سربازان و کارمندان تلویزیون بین‌المللی، نامه استادان دانشگاه اصفهان به رییس جمهور آمریکا و اعتراض آنها به حمایت وی از محمدرضا پهلوی و...[4]
به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها تا حد زیادی التهابات به وجود آمده به خاطر آغاز ماه محرم را درک کرده‌اند. بخش زیادی از این التهابات ناشی از ترس و اضطراب حکومت پهلوی در مواجهه با عزاداری‌های ماه محرم و حرکت انقلابی مردم ایران است؛ حرکتی که نوید پیروزی خون بر شمشیر را می‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388، صص 381 و 382، سند شماره 224، 29 نوامبر 1978- 8 آذر 1357.
[2]. همان، صص 382 و 383، سند شماره 225، 29 نوامبر 1978- 8 آذر 1357.
[3]. همان، ص 385، سند شماره 226، 29 نوامبر 1978- 8 آذر 1357.
[4]. همان، صص 387 و 388، سند شماره 228، 30 نوامبر 1978- 9 آذر 1357.
تعداد بازدید: 1485
