08 آبان 1400
احمد ساجدی
حکومت پهلوی دوم از بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به سرعت به یک نظام کاملاً استبدادی تبدیل شد، به‌گونه‌ای که وضعیت سیاسی ایران قبل و بعد از کودتا شباهتی به هم نداشت. از زمان کودتا تا سال‌های پایانی عصر پهلوی، موج خفقان و سرکوب و انسداد سیاسی، سایه مرگبارش را بر فضای سیاسی کشور گسترده بود، چنان که تمامی احزاب و گروه‌های منتسب به جریان‌های سیاسی مختلف اعم از ملی‌گراهای لیبرال و چپ‌گرایان و حتی اسلامگراها کاملاً به حاشیه رانده شدند. جبهه ملی و نهضت آزادی و دیگر گروه‌های همسو با آنها که در داخل ایران فعالیت می‌کردند بسیاری از رهبرانشان یا در زندان بودند یا تحت فشارهای شدید قرار گرفتند. امام خمینی(ره) تبعید شده بود و پیروان ایشان در جناح انقلابیون اسلام‌گرا نیز یا در زندان بودند یا در بیرون از زندان تحت کنترل شدید ساواک قرار داشتند.
از اواسط دهه ۵۰ خورشیدی برخی فعل و انفعالات داخلی و خارجی در زمینه‌های گوناگون سیاسی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و از جمله پدیده‌ای تحت عنوان «فضای باز سیاسی» که تحت فشار بیگانه و با اهداف خاص برقرار شده بود، باعث شد زمینه برای تزلزل پایه‌های حکومت سلطنتی فراهم شود. هر چه به پایان سال ۱۳۵۷ نزدیکتر می‌شدیم آتش انقلاب شعله‌ورتر شد و در نهایت به اضمحلال حکومت پهلوی انجامید. در این میان احزاب، سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی مختلفی با خط فکری و سیاسی متفاوت، از انواع جناح‌های مختلف مرتبط با چپ، راست، و مذهبی از همان یکی دو سال منتهی به انقلاب وارد صحنه شدند و درصدد ایفای نقشی در عرصه مبارزه سیاسی علیه پهلوی و احیاناً مشارکت در ساختار سیاسی جدید برآمدند. این مسئله طی سال‌های نخست بعد از پیروزی انقلاب، زمینه‌ساز ایجاد منازعات سیاسی جناح‌های مختلف در کشور شد.
سال‌های اولیه پس از سقوط شاه و زمانی که کشور از انسداد سیاسی خارج شد و فضای ایران برای جولان گروه‌ها و احزاب منتسب به جریان‌های سیاسی و فکری مختلف کاملاً فراهم شد، گروه‌هایی که طی بیش از دو دهه یعنی از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا اواسط دهه ۵۰ از هرگونه تحرک سیاسی محروم بودند و سرکوب و خفقان را تجربه می‌کردند پای به میدان نهادند و فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کردند. با این حال این آزادی تبعات مخربی نیز داشت چرا که خروج یکباره ایران از انسداد سیاسی و خفقان شدید گذشته موجب بروز بی‌ثباتی سیاسی و نابسامانی‌های اجتماعی در کشور شد، زیرا اکثریت گروه‌ها و احزاب سیاسی یا شناخت درستی از آزادی قلم و بیان و عمل و حدود و ثغور آنها نداشتند یا هیچ‌گونه نظر مخالف یا حتی اندکی غیر همسو با خط‌مشی خود را بر نمی‌تافتند.
درباره اینکه هر یک از گروه‌های سیاسی در اوایل انقلاب چه عملکردی داشته‌اند و در سایه آزادی‌های برخاسته از انقلاب اسلامی چه کارنامه‌ای از خود برجای گذارده‌اند، آثار مستند چندانی تاکنون انتشار نیافته است. معدود آثار منتشرشده در این عرصه نیز یا جامع نبوده یا توسط نویسندگانی تهیه و تنظیم شده که خود به دلیل دوستی یا دشمنی با هر یک از گروه‌های مورد بحث نتوانسته‌اند اثر خود را بی‌طرفانه ابراز کنند. در نتیجه مواضع نویسندگان در جهت‌گیری‌هایشان نسبت به گروه‌ها و احزاب سیاسی دخیل و تأثیرگذار بوده است.
یکی از آثاری که به بررسی عملکرد بعضی گروه‌های سیاسی در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی پرداخته ، کتابی است با عنوان «مواضع و عملکرد چهار جریان سیاسی، از انقلاب اسلامی تا جنگ تحمیلی». این کتاب تنها به بررسی کارنامه چهار گروه سیاسی پرداخته و بسیاری دیگر از گروه‌ها و احزاب و سازمان‌های سیاسی فعال در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی جایی در این بررسی ندارند. علاوه بر این دوره مورد بررسی نیز تنها حد فاصل پیروزی انقلاب اسلامی تا جنگ تحمیلی را در بر گرفته و مواضع گروه‌های مورد بحث در قبال تحولات سیاسی پس از پایان جنگ تحمیلی، در این اثر مغفول مانده است.
با این حال کارنامه ۴ جریان سیاسی مطرح در کتاب شامل جبهه ملی ایران، حزب مؤتلفه اسلامی، گروه طوفان و حزب پان ایرانیست‌ها در دوره مورد بحث بررسی شده‌اند.
کتاب «مواضع و عملکرد چهار جریان سیاسی، از انقلاب اسلامی تا جنگ تحمیلی» توسط دکتر محمدحسن پورقنبر و دکتر مجتبی سلطانی احمدی به رشته تحریر در آمده و توسط دو سازمان انتشاراتی «سفیر اردهال» و «دیار کهن» چاپ و منتشر شده است. این کتاب پس از پیشگفتار و مقدمه به چهار فصل تقسیم شده و عنوان هر فصل نام یکی از گروه‌های مورد بحث است.
درباره این کتاب چند نکته حائز اهمیت است:
1– از جمله نکات مثبت کتاب آن است که بند بند اظهارنظرها و قضاوت‌های مندرج، مستند به منابع معتبر است.
2- کتاب به هنگام بررسی مواضع هر گروه نسبت به انقلاب یا جنگ تحمیلی، ابتدا تاریخچه‌ای موثق و مستند راجع به آن گروه و چگونگی شکل‌گیری آن بیان کرده است.
3 - مطالعه این کتاب چرایی خروج گروه‌های سیاسی مورد نظر از ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران را نشان می دهد.
کتاب «مواضع و عملکرد چهار جریان سیاسی، از انقلاب اسلامی تا جنگ تحمیلی» در ۱۳۹ صفحه تدوین شده که ۱۳ صفحه آخر آن به تصاویر مرتبط با متن اختصاص دارد. کتاب در قطع رقعی است و در سال 1398 به چاپ رسیده است.
تعداد بازدید: 632
