20 فروردین 1401
احمد ساجدی
دکتر حسن حبیبی از چهره‌های تأثیرگذار سیاسی و فرهنگی در تاریخ معاصر ایران است. او چه قبل و چه بعد از پیروزی انقلاب شخصیتی فعال و خوشنام بود. به همین دلیل «مجموعه پژوهشی شخصیت‌های مانا» - وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی - در کتابی به سوابق و جایگاه علمی، سیاسی و فرهنگی او پرداخته است. این کتاب زندگینامه دکتر حسن حبیبی را در سه دوره بررسی کرده است: اول یک دوره ۲۶ ساله از تولد تا عزیمت به فرانسه (1342 – 1316) است، دوم یک دوره ۱۵ ساله از عزیمت وی به فرانسه تا بازگشت به ایران (1357 - 1342) را دربر می‌گیرد، و سوم شامل یک دوره ۳4 ساله از ورود به ایران تا زمان فوت (1391 – 1357) است.
بر اساس آنچه که در بیست‌و‌دومین شماره «مجموعه پژوهشی شخصیت‌های مانا» با عنوان «حسن حبیبی» منعکس است، فعالیت‌های سیاسی مرحوم حبیبی، از سال‌های دبیرستان آغاز شد که وارد راهپیمایی‌ها و تجمعات سیاسی در پشتیبانی از نهضت ملی شدن صنعت نفت گردید. بر اساس این پژوهش، ورود حبیبی به دانشگاه تهران و عضویت وی در انجمن اسلامی دانشجویان خیلی زود نام او را بر سر زبان‌ها انداخت. وی در آن زمان به عضویت سازمان دانشجویی جبهه ملی درآمد و در انتشار نشریه «پیام دانشجو» مؤثر بود. سخنرانی وی در حضور علی امینی، نخست‌وزیر را واداشت تا در نشستی خصوصی حرف‌های او را بشنود. انعکاس بحث‌های مطرح شده میان او و امینی باعث شد تا به عنوان یکی از دو نماینده سازمان دانشجویی جبهه ملی در شورای مرکزی برگزیده شود. او در همان سال‌ها به همکاری با مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی پرداخت و تا ریاست بخش اسناد و مدارک آن مؤسسه پیش رفت.
حبیبی در فضای سیاسی پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ رهسپار فرانسه شد، این سفر آغاز دور دوم زندگی وی شد.
کتاب «حسن حبیبی» درباره دور دوم زندگی حبیبی می‌نویسد: «او در فرانسه در کنار تحصیل در رشته‌های حقوق و جامعه شناسی، به فعالیت‌های سیاسی در قالب جبهه ملی سوم، نهضت آزادی ایران در خارج از کشور و اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ادامه داد و چنان جایگاهی یافت که مورد اعتماد شخصیت‌ها و جریان‌های فکری مختلف قرار گرفت.» اکبر هاشمی رفسنجانی در سفر به فرانسه در سال ۱۳۵۴ برای ایجاد اتحاد میان نیروهای مخالف حکومت پهلوی از او کمک خواست و علی شریعتی در سال ۱۳۵۶ میهمان او شد. وقتی امام خمینی در سال ۱۳۵۷ تصمیم گرفت به فرانسه مهاجرت کند حبیبی از نخستین افرادی بود که در جریان قرار گرفت و در تسهیل ورود ایشان به پاریس نقش داشت. سپس به عنوان فرد مورد اعتماد امام خمینی کار تدوین پیش نویس قانون اساسی را آغاز کرد و همراه امام خمینی به ایران بازگشت.
داوود قاسم‌پور نویسنده کتاب درباره این دوره از زندگی وی می‌نویسد: او پس از بازگشت به کشور نقشی پررنگ‌تر در حوزه سیاست و فرهنگ ایفا کرد. از آن جمله می‌توان به عضویت در شورای انقلاب و حضور در وزارت علوم اشاره کرد، اما بدون تردید اوج آن فعالیت‌ها نامزدی در انتخابات نخستین دوره ریاست جمهوری بود.»
ویژگی‌های شخصیتی حبیبی به گونه‌ای بود که گروه‌ها و جریان‌ها و شخصیت‌های مختلف از طیف‌های متعددی از نامزدی او حمایت کردند. حمایت جریان‌های مختلف از نامزدی او در انتخابات مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه تهران نیز ادامه داشت و به عنوان نماینده دوم مردم تهران راهی نخستین دوره مجلس شورای اسلامی شد. وی پس از پایان دوره مجلس، از شرکت در انتخابات دوره بعد خودداری کرد و با تأیید شورای عالی قضایی، دولت و مجلس شورای اسلامی به وزارت دادگستری رفت. همچنین در ستاد انقلاب فرهنگی و سپس در شورای عالی انقلاب فرهنگی عضویت یافت. در سال ۱۳۶۸ وقتی مجلس بازنگری قانون اساسی تشکیل شد نام او نیز در فهرست اعضای آن مجلس قرار گرفت و مسئول تدوین آیین‌نامه کاری آن نیز شد. او سپس سه دوره در جایگاه معاون اول رئیس‌جمهور قرار گرفت و همزمان از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بود؛ مدتی هم دبیری این مجمع را بر عهده داشت. او در پایان دوره معاون اولی به فعالیت‌های فکری فرهنگی پرداخت و سال‌ها ریاست «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» را بر عهده گرفت. آنگاه با تأسیس «بنیاد ایرانشناسی» در ۱۳۸۴ گامی در معرفی ایران و ایران‌پژوهی برداشت. سپس بنیاد امیرکبیر را پایه‌ریزی کرد و همه ماترک پدری، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی و هدایای شخصی وی را برای استفاده آیندگان در آن بنیاد به یادگار نهاد. دکتر حسن حبیبی در نهایت در ۱۲ بهمن ۱۳۹۱ دار فانی را وداع گفت.
کتاب «حسن حبیبی» از یک مقدمه، یک سالشمار، و ۶ فصل تشکیل شده است. فصل اول با عنوان «از اسماعیل بزاز تا پاریس» به دوره اول زندگی وی می‌پردازد. عناوین این فصل عبارتند از: تولد و خاندان، تحصیلات، نخستین تلاش‌های سیاسی، دیدار با علی امینی نخست‌وزیر وقت، عضویت در جبهه ملی، فعالیت‌های پژوهشی، فعالیت‌های اجتماعی، اعزام به فرانسه.
فصل دوم با عنوان «در دیار فرنگ» به دوره دوم زندگی دکتر حسن حبیبی اشاره دارد. عناوین این فصل نیز چنین است: تحصیل و تدریس در فرانسه، فعالیت در جریان‌های دانشجویی، فعالیت‌های سیاسی تشکیلاتی، ازدواج و تشکیل خانواده، شخصیت مرضی‌الطرفین، با علی شریعتی از میزبانی در «اکس‌آن‌پروانس» [شهری در کشور فرانسه] تا انتشار آثار، همکاری با روحانیون متخصص در پاریس، در کنار امام از اورلی تا نوفل لوشاتو، تدوین پیش‌نویس قانون اساسی، شناسایی نیروها، همراه با امام در پرواز انقلاب.
فصل سوم با عنوان «در خدمت سیاست برای فرهنگ» به دوره بازگشت حبیبی از فرانسه به ایران و خدمات سیاسی و فرهنگی وی اشاره دارد. عناوین این فصل عبارتند از: تکمیل پیش‌نویس قانون اساسی، عضویت در شورای انقلاب، نامزد انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی، در مصدر وزارت، نامزد نخستین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، نماینده دوم تهران، عضویت در شورای انقلاب فرهنگی، وزارت دادگستری، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، دوازده سال در منصب معاون اول رئیس‌جمهور، ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تأسیس بنیاد ایرانشناسی، تأسیس بنیاد امیرکبیر، هجرت ابدی.
در فصل چهارم کتاب، آرا و دیدگاه‌های مرحوم حبیبی تحت سه عنوان آسیب‌شناسی آموزش و پژوهش، نقد پژوهش‌های شرق شناسان و تعاملات قرآنی بررسی شده است.
در فصل پنجم ویژگی‌های فردی مرحوم حبیبی از جمله گمنامی و مهجوریت، تعبد و تنسک، و انتقادپذیری مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل ششم نیز به آثار و تألیفات نامبرده اختصاص یافته است.
کتاب «حسن حبیبی» در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. این کتاب در سال ۱۴۰۰ در ۲۲۴ صفحه با بهای ۵۰ هزار تومان وارد بازار کتاب شده است.
تعداد بازدید: 515
