12 آذر 1401
احمد ساجدی
مدرسه فیضیه از بناهای عهد صفویه است که در جنب صحن کهنه حرم مطهر حضرت معصومه(س) در قم بنا شده، ولی بنای فعلی آن پس از تخریب بنای قبل در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار احداث گردید. به آن مدرسه فیضیه می‌گویند زیرا آیت‌الله ملا محسن فیض کاشانی از علما و عرفای نامی کاشان چندی در آن ساکن بوده و در بنای آن نیز نقش داشته است.
مدرسه فیضیه تا قبل از عزیمت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری به این شهر، مدتی از سکنه خالی بود، لیکن پس از تأسیس حوزه توسط ایشان، این مدرسه رونق بسزا گرفت و حجره‌های فوقانی نیز به آن اضافه شد. در دوره مرجعیت آیت‌الله العظمی بروجردی نیز این مدرسه مرکزی برای جذب و تحصیل روحانیون ایرانی و خارجی شد و اعتبار بیشتری یافت.
فیضیه تا سال 1342 محل درس و بحث و سکونت طلاب و فضلای قم بود، اما در سال‌های بعد به تدریج به پایگاهی برای مبارزه با سیاست‌های آمریکا در ایران تبدیل شد. از همین مکان بود که امام خمینی علیه کاپیتولاسیون سخنرانی کردند.[1] از همین مکان و در همین سخنرانی بود که امام فرمودند: «رئیس‌جمهوری آمریکا بداند این معنا را که منفورترین افراد دنیاست پیش ملت ما... تمام گرفتاری‌های ما از این آمریکاست.»[2] از همین مکان بود که امام خطاب به علماء و محصلین حوزه‌های علمیه فرمودند: اینجانب اعلام می‌کنم هر قراردادی که با سرمایه‌داران آمریکا و دیگر مستعمرین بسته شود مخالف خواست ملت و مخالف احکام اسلامی است.»[3]
مدرسه فیضیه تا قبل از تبعید امام خمینی محل اکثر سخنرانی‌های امام علیه آمریکا و شاه بود. از این‌رو از همان زمان سفارت آمریکا در تهران نیز نسبت به مدرسه فیضیه و عملکردش حساس شده بود. تبعید امام در سال ۱۳۴۳ و سپس برقراری اختناق شدید در کشور و به‌ویژه علیه فیضیه، تحت فشار آمریکایی‌ها صورت گرفت و البته تا حدی نیز توانست موقتاً خیال آنان را آسوده کند. ولی پیروزی انقلاب و بازگشت مجدد امام به قم و به فیضیه، آمریکایی‌ها را دوباره به تکاپو انداخت.
یکی از اسناد محرمانه لانه جاسوسی به تاریخ 12 ژوئیه 1979 (۲۱ تیر ۱۳۵۸) که مبدأ و مقصد آن با حروف رمز نشان داده شده، حساسیت آمریکایی‌ها نسبت به استقرار امام در فیضیه را نشان می‌دهد. در این سند آمده است: «تشکیلات ستاد خمینی را توصیف کنید. آیا ستاد واقعاً در مدرسه فیضیه قرار دارد یا اینکه از ساختمان‌های دیگر استفاده می‌کند؟ نحوه تشکیلات محافظان چگونه است؟ آیا تعلیم دیده‌اند؟ توسط چه کسی؟ آنها چه کسانی هستند؟»[4]
یک ماه بعد آمریکایی‌ها درصدد نفوذ در فیضیه برآمدند. در سندی به تاریخ هفتم اوت ۱۹۷۹ (۱۶ مرداد ۱۳۵۸) «آژانس ارتباطات بین‌المللی آمریکا شعبه ایران – usica» از لزوم تبادل دانشجو با مدرسه فیضیه سخن به میان آورد. در این سند محرمانه می‌خوانیم: «usica سعی دارد به عنوان تبادل دانشجوی مذهبی عده‌ای را به عنوان دانشجوی آمریکایی برای تحصیل علوم مذهبی به مدرسه فیضیه بفرستد تا بدین وسیله روحیات و محتوا و شکل مدرسه فیضیه و حوزه علمیه را مطالعه کند و در جهت منافع خود از آنها استفاده نماید[5]
در تکمیل این تلاش چند روز بعد سفارت آمریکا در تهران طی نامه‌ای به وزارت امور خارجه آن کشور تحت عنوان ساختن «پل‌هایی به شیعه اسلام» ضمن اشاره به اهمیت مدرسه فیضیه قم و تأکید بر اینکه «مدرسه فیضیه جایی است که بسیاری از رهبران مذهبی و بسیار مؤثر در آنجا تربیت شده و درس داده‌اند»[6] مجدداً سخن از اهمیت تبادل دانشجو با مدرسه فیضیه را به میان آورد. در بند ششم این سند می‌خوانیم:
«post (سفارت آمریکا) پیشنهاد یک تبادل شاگرد را کرده است به‌طوری که تحت طرح فولبرایت یک یا دو شاگرد پیشرو از مدرسه فیضیه یک مدرسه مذهبی مناسب مانند «اتحادیه مدارس مذهبی آمریکا» برای مدت دوسال منتقل شوند. سال اول صرف مطالعه زبان انگلیسی و کشف اندیشه غربی و سال دوم موقعیتی را برای بحث‌های عمیق با آمریکایی‌های مجرب فراهم می‌آورد و ممکن است شامل بعضی تدریس‌های رسمی هم بشود.» در همین موقع یک یا دو آمریکایی فارغ‌التحصیل یا دو پرفسور جوان از «یونیون» تئولوژیکان (دینشناسی) یا انستیتوها شبیه دیگر برای تحصیل خواهند آمد و گاهی اوقات هم دربحث‌‌های دسته‌جمعی با سایر هم‌شاگردی‌ها در قم شرکت می‌کنند.[7]
در ادامه همین سند در بند هفتم آمده است: «post (سفارت آمریکا) دریافته است که ایجاد تماس مؤثر با مدرسه فیضیه احتیاج به مقدار زیادی وقت، کوشش، شکیبایی و حضور ذهن دارد. موانع موفقیت بسیارند، اما post ارتباط‌های دوستانه با کسانی که فیضیه را می‌شناسند دارد و ممکن است به عنوان یک واسطه با احتیاط و البته بدون مطرح کردن هیچ مأموریتی بتواند عمل کند. post به عنوان اولین قدم پیشنهاد می‌کند اگر طرح از لحاظ آژانس خوب است آژانس امکان تبادل را با نهادهای آمریکایی مشخص بررسی کند.»[8]
و در سند دیگری از سوی «ica - آژانس ارتباطات بین‌المللی» ضمن تکرار این تصمیم، هدف خود را از این قصد، با وضوح بیشتری اعلام کردند: «آمریکایی‌ها طرح‌هایی دارند که با یک تبادل فرهنگی علمی که به‌وسیله ica اجرا می‌شود، تبادل دانشجو با حوزه علمیه قم به‌خصوص با فیضیه نمایند و فردی را در فیضیه داشته باشند که بتواند منابع اطلاعاتی و تحلیلی خوبی از روحانیت و عملکرد آن داشته باشد.[9]
پی‌نوشت:
[1]. صحیفه امام، ج ۱، ص ۴۱۵، (4 آبان ۱۳۴۳).
[2]. همان.
[3]. همان، ج ۲، ص ۲۷۸، (20 تیر ۱۳۴۹).
[4]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، کتاب چهارم، سند شماره ۹، ص ۴۲ – 43.
[5]. همان، کتاب اول، بخش 10، نامه محرمانه سفارت آمریکا در تهران به بخش روابط بین‌المللی آمریکا در واشنگتن d.c.، ص ۱۱۹.
[6]. همان، کتاب اول سند شماره ۱۶ (۲۷ مرداد ۱۳۵۸)، ص ۲۲6، بند شماره 6.
[7]. همان.
[8]. همان، بند شماره ۷.
[9]. همان، بخش ۹، سیاست آمریکا در رابطه با روحانیت، ص ۱۰۶.
تعداد بازدید: 457
