08 بهمن 1401
احمد ساجدی
روزهای ۱۲ بهمن و ۲۲ بهمن، نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی و به تعبیر امام خمینی، «ایام‌الله» هستند. روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ در کشاکش انقلاب اسلامی و در شرایطی که هنوز حکومت طرفدار سلطنت شاه در تهران برپا بود، امام پس از ۱۴ سال تبعید وارد ایران شدند. این روز از یک سو شروع یک شتاب در حرکت انقلاب برای نیل به پیروزی، و از سوی دیگر شتاب تحولات کشور به سوی فروپاشی دولت شاپور بختیار بود. مهمترین حوادث روز ۱۲ بهمن فرود هواپیمای امام خمینی در فرودگاه مهرآباد، استقبال میلیونی مردم از ایشان، حرکت امام به طرف گلزار شهدای بهشت زهرا(س) در میان ازدحام بی‌سابقه جمعیت، و سخنرانی تعیین‌کننده در بهشت زهرا(س) بود. در تمامی این مراحل، دولت بختیار، مستأصل و منفعل و نومیدانه نظاره‌گر اوضاع بود.
رویدادهای روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ در اسناد لانه جاسوسی بازتاب داشته است. یکی از رویدادهای این روز قطع ناگهانی گزارش مستقیم و زنده رادیو و تلویزیون از فرودگاه مهرآباد و جایگزین شدن تصویر شاه بر صفحه تلویزیون بود، این اقدام دولت، خشم مردم را در سراسر کشور برانگیخت. دولت بختیار ساعتی بعد اعلام کرد که «نقص فنی» دلیل قطع برنامه بود، اما یکی از اسناد لانه جاسوسی تصریح دارد که درگیری میان طرفداران انقلاب اسلامی با تعدادی از کارکنان طرفدار شاه دلیل این واقعه بوده است. در سندی که در تاریخ اول فوریه ۱۹۷۹ (۱۲ بهمن ۱۳۵۷) با عنوان «گزارش سیاسی امنیتی ورود خمینی، ۱ فوریه (قبل از ظهر)» توسط سولیوان سفیر آمریکا در تهران به «وزارت امور خارجه آمریکا واشنگتن دی.سی.» ارسال شده است، چنین می‌خوانیم:
«...گوینده اعلام کرد که به علت نواقص فنی پخش برنامه زنده امکان‌پذیر نیست، ولی تمام برنامه ضبط و بعداً پخش می‌شود (زمانی تعیین نگردید). بعد از آن عکس شاه پرده تلویزیون را پوشاند و سرود ملی که پایان برنامه تلویزیون را اعلام می‌دارد، به صدا درآمد. منابع نزدیک ما در رسانه‌ها در تحقیقی سریع گزارش دادند که نواقص فنی مربوط به درگیری گروه‌های مخالف درون رادیو و تلویزیون ملی ایران در مقابل طرفداران شاه می‌باشد. ما اطلاع داریم که سرلشگر قره‌باغی و دیگر فرماندهان ارشد نظامی از آنچه که روی داده، عصبانی هستند و از اخلال در ترتیباتی که بین ارتش و بختیار با هواداران خمینی مورد توافق قرار گرفته بودند، دچار سوءظن شدهاند...»[1].
سند دیگری همین حقیقت را با بیانی متفاوت نقل کرده و تلویحاً مشکل فنی را به عنوان دلیل عدم پخش گزارش ورود امام، رد کرده و درگیری‌های داخلی را علت آن اعلام داشته است. در سند شماره ۸ با عنوان «ورود خمینی» که این نیز از سوی سولیوان سفیر آمریکا تهیه و ارسال شده است، می‌خوانیم:
«... برزین مدیر رادیو تلویزیون ملی ایران مصاحبه کرد. وی در این مصاحبه گفت برای کسب مجوز پخش تلویزیونی مراسم، گفتگوهایی صورت گرفته بود ولی کارمندان رادیو تلویزیون «تسلیم چنین مذاکراتی نشده بودند.» وی گفت مشکلات تکنیکی که دلیل ذکر شده برای عدم پخش زنده مراسم عنوان شده بود مسائل عمده‌ای نبودند...»[2]
یکی از اسناد لانه جاسوسی به تاریخ اول فوریه ۱۹۷۹ (۱۲ بهمن ۱۳۵۷) که در وزارت خارجه آمریکا تهیه شده و به نمایندگی‌های دیپلماتیک آن کشور در سراسر جهان مخابره شده است، به موج عظیم جمعیت استقبال‌کننده از امام از فرودگاه تا بهشت زهرا(س) اشاره کرده است. در این سند که توسط «ونس» تهیه و تنظیم شده چنین می‌خوانیم:
«جمعیت عظیمی در دو سوی مسیر عبور خمینی، از فرودگاه تا گورستان اصلی شهر، صف کشیده بود. ولی به‌طور کلی منظم بودند و خشونتی گزارش نشده است.»[3]
در سند دیگری در همین رابطه به قلم سولیوان سفیر آمریکا در تهران می‌خوانیم:
«خودروی خمینی که توسط مردم همراهی می‌شود خیلی کند و سخت راه خود را از میان جمعیت بسیار انبوهی که در دو طرف خیابان ازدحام کردهاند می‌گشاید.»[4]
یکی از اسناد لانه جاسوسی نمونه‌هایی از اقدامات منفعلانه دولت بختیار در روز ۱۲ فروردین ۱۳۵۷ برای کسب مشروعیت نزد افکار عمومی را برشمرده و از جمله این اقدامات به اعلام آزادی صدها زندانی و همچنین اعلام آزاد بودن تظاهرات مردم در شرایط حکومت نظامی اشاره کرده است. در این سند که امضای سولیوان سفیر آمریکا را دارد، می‌خوانیم:
«دولت ایران 355 زندانی را که قبلاً از طرف دادگاه‌های نظامی محکوم شده بودند، آزاد کرد.» و «فرمانده حکومت نظامی تهران اعلام کرد که در سه روز آینده برگزاری تظاهرات آرام، مجاز خواهد بود.»[5]
یکی از رویدادهای جالب توجه در روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ همراهی گسترده کارمندان و کارگران گمرک بنادر کشور با نهضت امام خمینی بود. این همراهی در شرایطی عملی شده بود که دولت بختیار و رژیم سلطنتی هنوز به‌طور کامل فرو نریخته بود. در سندی از اسناد لانه جاسوسی که با عنوان «مشکلات موجود برای کشتی‌های حامل پرچم ایالات متحده» و به قلم سولیوان سفیر آمریکا در تهران تهیه و ارسال شده، به جلوه‌ای از این همراهی عملی اشاره شده است. در این سند می‌خوانیم:
«سفارت، عدم تخلیه بار بعضی از کشتی‌های باربری را مورد تأیید قرار می‌دهد. ما نمی‌دانیم که آیا صادراتی صورت گرفته است یا خیر. اما کارگران گمرک در بنادر ایران اعلام کردهاند که کالاهای مربوط به ایالات متحده، انگلستان و اسرائیل را تخلیه و انبارداری نخواهند کرد.»[6]
در میان اسناد لانه جاسوسی مربوط به روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ تعدادی سند وجود دارد که به موج فرار گسترده آمریکایی‌ها از ایران اشاره شده است. بر اساس این اسناد تنها در این روز بیش از ۸۰۰ آمریکایی با چند فروند هواپیمای نظامی و غیرنظامی از ایران خارج شدند. یکی از اسناد سری لانه جاسوسی به تاریخ اول فوریه ۱۹۷۹ (۱۲ بهمن ۱۳۵۷) که در وزارت خارجه آمریکا تهیه شده و به نمایندگی‌های دیپلماتیک آن کشور در سراسر جهان مخابره شده است، به موج خروج آمریکایی‌ها از فرودگاه تهران و اصفهان اشاره کرده است. در این سند که توسط «ونس» تهیه و تنظیم شده چنین می‌خوانیم:
«با وجود از هم پاشیدگی زیاد در فرودگاه بین‌المللی تهران، پان آمریکن امروز دو هواپیمای 707 را با 800 مسافر به پرواز درآورد. 183 نفر با هواپیمای دربستی 707 پان آمریکن اصفهان را ترک گفتند. پرواز فرماندهی هوابرد نظامی نیز، 350 مسافر را در خود جا داد. دیگر هواپیماهای باربری خارجی نیز با ظرفیت کامل پرواز داشتند.»[7]
سند دیگری تصریح دارد که روزانه 4 تا 6 فروند هواپیما به خارج ساختن آمریکایی‌های مقیم ایران مبادرت می‌ورزند. در این سند که از: «اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 ـ تهران» به: «اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 71 ـ آتن» ارسال شد آمده است:
«افراد غیرنظامی آمریکایی، کارمندان قبلی، پیمانکاران وزارت دفاع و وابستگان آنان با هواپیمای فرماندهی هوابرد نظامی مشغول ترک ایران هستند. 2800 نفر در هشت روز گذشته به همین وسیله از ایران خارج شدهاند و روزانه چهار تا شش فروند هواپیمای فرماندهی هوابرد نظامی از تهران خارج می‌شوند.»[8]
از دیگر اسناد لانه جاسوسی که در روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ منتشر شده است، اعلام فاصله گرفتن تدریجی ارتش از دولت بختیار، عدم آمادگی نظامیان برای کودتا به حمایت از بختیار، سرخوردگی نظامیان و میل آنان به فرار از ارتش شاهنشاهی است. در سندی به تاریخ اول فوریه ۱۹۷۹ (۱۲ بهمن ۱۳۵۷) که در وزارت خارجه آمریکا تهیه شده و به نمایندگی‌های دیپلماتیک آن کشور در سراسر جهان مخابره شده است، به نمونه‌هایی از این سرخوردگی و میل برخی فرماندهان ارتش به همکاری با دولتِ پس از پیروزی انقلاب، اشاره شده است... در این سند که توسط «ونس» تهیه و تنظیم شده چنین می‌خوانیم:
«... روز به روز گزارشات بیشتری از بی‌نظمی در میان نظامیان می‌رسد. ژاندارمری، ارتشبد قره‌باغی، رئیس ستاد ارتش، به بازرگان، حامی خمینی اطمینان داده است که نظامیان با تغییر، حتی تغییر در کابینه به شرط اینکه در راستای قانون اساسی کشور باشد، مخالفتی نخواهند داشت. حتی اگر تغییر در قانون اساسی هم باشد، آن را تحمل خواهند کرد...».[9]
و در سند دیگری از: «دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی» به: «ستاد فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا، واشنگتن» با عنوان «به روز کردن اطلاعات نظامی» می‌خوانیم:
«صحبت‌هایی که از افسران ارشد ارتش ایران شنیده شده حاکی از آن است که ارتش ایران شاید نتواند به‌طور مؤثر و با موفقیت، از دولت فعلی با یک کودتای نظامی پشتیبانی نماید.[10] زیرا وضعیت سلسله مراتب ارتش و درجه و نظم و انضباط مسئله‌انگیز آن چنین امکانی را متصور نمی‌کند. بسیاری از افسران ارتش ایران به وی (منبع خبری سفارت) گفته‌اند آرزو دارند ایران را ترک نمایند ولی قادر به این کار نیستند.»[11]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب دهم (روزشمار انقلاب اسلامی)، سند شماره ۷، صفحه ۱۲.
[2]. همان، سند شماره ۸ ، صفحه ۱۳، بند شماره ۳.
[3]. همان، سند شماره 10، صفحه ۱5، بند شماره ۳.
[4]. همان، سند شماره 11، صفحه ۱7، بند شماره 10.
[5]. همان، سند شماره 11، صفحه ۱6، بندهای شماره 2 – 5.
[6]. همان، سند شماره 15، صفحه 20، بندهای شماره 2 – 3.
[7]. همان، سند شماره 9، صفحه 13، بند شماره 2.
[8]. همان، سند شماره 12، صفحه 17، بند شماره 2.
[9]. همان، سند شماره 9، صفحه 14، بندهای شماره 8 و 9
[10]. موضوع کودتای نظامی در ارتش به حمایت از شاپور بختیار، طرح ژنرال هایزر آمریکایی بود که در ۱۴ دی 1357 به تهران آمد. او تلاش کرد ارتش در صورت لزوم به حمایت از بختیار کودتا کند، اما پس از اطمینان از ناممکن بودن اجرای این طرح، دو روز پس از ورود امام در ۱۴ بهمن، نومیدانه از ایران خارج شد.
[11]. همان، سند شماره 20، صفحه 24، بند شماره 2.
تعداد بازدید: 360
