19 دی 1402
احمد ساجدی
«هلاکو رامبد» از اعضای جبهه ملی و از هواداران مصدق بود، ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به حکومت پهلوی متمایل شد و با کمک اسدالله علم وزیر دربار، توانست در خرداد ۱۳۳۵ از حوزه انتخابیه طوالش (استان گیلان) به مجلس نوزدهم راه یابد. او کمی بعد به عضویت «حزب مردم» به دبیرکلی اسدالله علم در آمد و سپس تا قبل از تأسیس حزب رستاخیز (اسفند ۱۳۵۳) برای مدت ۱۴ سال نقش رهبری حزب مردم را به عنوان حزب مخالف دولت در ادوار مختلف مجلس شورای ملی عهده‌دار شد.[1] فصل مهم زندگی وی نیز همین دوران، و سال‌های حضور او در مجلس شورای ملی است. در این سال‌ها رامبد در رأس فراکسیون اقلیت مخالف دولت بود و به تندی نطق‌هایش در مجلس علیه دولت مشهور بود.
جبهه‌گیری رامبد در مجلس علیه دولت، گاهی بسیار شدید می‌شد. بر اساس یکی از اسناد لانه جاسوسی وی زمانی توسط نعمت‌الله نصیری رئیس ساواک احضار شد. او و دیگر نمایندگان عضو حزب مردم توسط نصیری متهم شدند که متن سخنرانی‌هایشان علیه دولت توسط یک سفارتخانه خارجی تهیه می‌شود.[2]
ارتشبد حسین فردوست نیز که مسئولیت قائم‌مقامی ساواک را بر عهده داشت، به لحاظ امنیتی بر رفتار نمایندگان مجلس شورای ملی و مخالفت گاه و بیگاه آنان با لوایح دولتی یا موضوع اقلیت و اکثریت بودن جناح آنان در مجلس نظارت می‌کرد. برای مثال طبق یکی از اسناد لانه جاسوسی، زمانی از هلاکو رامبد رهبر اقلیت نمایندگان حزب مردم خواسته بود برای وی توضیح دهد که چگونه موضوع اطاعت از شاه را با وجود مواضع مخالف در مجلس تحقق می‌بخشد؟ در این سند که با عنوان «سری» و «غیرقابل رؤیت برای بیگانگان» تنظیم شده چنین می‌خوانیم:
«بنا به خواسته تیمسار فردوست، هلاکو رامبد رهبر اقلیت نمایندگان حزب مردم باید تا تاریخ ۱۵ نوامبر گزارشی تهیه کند و در آن توضیح دهد که حزب مردم به عنوان گروه اقلیت مخالف، چگونه موضوع اطاعت از شاه را در مجلس جامه عمل می‌پوشاند؟»[3]
بر اساس این سند، هلاکو رامبد پس از ارائه توضیحات مورد انتظار فردوست اظهار داشت: «امیدوارم این گزارش به تیمسار فردوست برای مرتفع ساختن هر گونه شکی نسبت به وفاداری وی نسبت به فرامین شاه کافی باشد.»[4]
رامبد مراحل موفقیت‌ها و شکست‌های خود در مقام نمایندگی مجلس را معمولاً طی جلساتی به اطلاع مأموران سفارت آمریکا می‌رساند. برای مثال در آبان ۱۳۴۶ در جلسه‌ای که در یک رستوران برگزار شده بود به «ویلیام. ا. هلس» دبیر اول سفارت آمریکا گفته بود: «حزب اکثریت (ایران نوین) هر چه بیشتر در حال غصب کلیه مسئولیت‌ها برای خودش است و اینکه پیوستن به حزب مردم برای مردم ما مشکل شده است. حزب مردم نیاز به اشاره خیرخواهانه شاه دارد تا بتواند مسئولیت‌های خود را به‌طور مؤثر انجام دهد.»[5]
یا در خرداد ۱۳۴۷ در جلسه‌ای به دبیر اول سفارت آمریکا گفته بود: «حزب ایران نوین از دستگاه‌های دولتی برای اعمال فشار بر حزب مردم و پرسنل آن استفاده می‌کند.»[6]
هلاکو رامبد در مهر ۱۳۴۳ زمانی که حسنعلی منصور لایحه کاپیتولاسیون را در مجلس شورای ملی به رأی گذاشت ابتدا نقش مخالف را ایفا کرد ولی بعداً تغییر موضع داد و مخالفت خود را نسبت به این لایحه پس گرفت.[7]
در یکی از اسناد لانه جاسوسی در این خصوص آمده است:
«اندکى قبل از جلسه رأى‌گیرى، رامبد رهبر فراکسیون حزب مردم، منصور نخست‌وزیر را سرزنش کرد و مشخصاً از او پرسید که آیا شاه لایحه وضعیت را که نخست‌وزیر به آن جواب مثبت داده، تصویب کرده است یا نه. رامبد این قضیه را باور نکرد و درخواستى کتبى براى شاه فرستاد. این درخواست با بى‌اعتنایى زیادى مواجه شد. شاه در جواب گفت که چگونه رامبد باور مى‌کند که دولت ایران بتواند چنین لایحه مهمى را بدون تصویب صریح او به مجلس تقدیم کند؟ اما شاه مشخصاً به رامبد براى دست برداشتن از مخالفت دستورى نداد.»[8]
یکی از اسناد لانه جاسوسی به تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۴۳ گزارشی است از نشست سری دبیر دوم سفارت آمریکا با رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای. در این نشست که چهار روز پس از تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی تشکیل شده بود، مقدم مراغه‌ای راجع به این مصوبه توضیح مهمی داده بود:
«مقدم گفت که از منابعی کسب اطلاع کرده است که مخالفت با این لایحه در مجلس از صحه شاه برخوردار بوده و شریف‌امامی (رئیس سنا) هم در آن دست داشته است. شاه از هلاکو رامبد نماینده حزب مردم خواسته بود که رهبری مخالفان را در مجلس به دست گیرد.»[9]
ظاهراً این تحلیل درست بوده زیرا هم هلاکو رامبد و هم سایر نمایندگانی که در مجلس علیه لایحه کاپیتولاسیون صحبت کرده بودند بعداً در نطق‌های خود به ستایش از آن پرداختند:
«نخست‌وزیر تأکید کرد: سه‌شنبه آینده سه تن از نمایندگان: رامبد، سرتیپ‌پور، و یکی دیگر از مخالفین در حمایت از لایحه سخن خواهند گفت.»[10]
و این سند:
«جدیدترین حرکت در مجلس شورای ملی این بود که در تاریخ ۵ نوامبر (۱۴ آبان ـ م) همان نمایندگان مخالفی که از لایحه انتقاد می‌کردند، ناگهان و بدون شک طبق دستورات شاه، تغییر موضع داده و از آن ستایش کردند.»[11] به همین دلیل بود که نام هلاکو رامبد و سایر مخالفین کاپیتولاسیون، نهایتاً در فهرست اسامی تصویب‌کنندگان آن قرار گرفت.[12]
رامبد، یک بار در بهار سال ۱۳۴6 به مدت ۴۵ روز به عنوان میهمان افتخاری به ایالات متحده آمریکا دعوت شد. پیشنهاد این سفر تشویقی از بخش سیاسی سفارت آمریکا به سفیر سولیوان داده شده بود.[13]
هلاکو رامبد از اسفند ۱۳۵۳ با تک‌حزبی شدن کشور، به حزب رستاخیز پیوست.[14] او در دولت جمشید آموزگار وزیر مشاور در امور پارلمانی شد. وی از آغاز شکل‌گیری انقلاب اسلامی در دی 1356 در برابر مبارزات مردم علیه پهلوی جبهه‌گیری داشت. هلاکو رامبد درباره قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ مردم تبریز گفته بود: «سرکرده‌های شورشیان از کمونیست‌های معروف هستند.» وی افزود: «آنهایی که چنین خرابی‌هایی را باعث شدند ایرانی نبودند.»[15]
با سقوط دولت جمشید آموزگار در شهریور ۱۳۵۷ رامبد به کابینه دیگری راه نیافت. وی پس از پیروزی انقلاب، از کشور گریخت و با چهره‌های معاند انقلاب از جمله رضا پهلوی برای براندازی جمهوری اسلامی ایران همکاری کرد. هلاکو رامبد سرانجام در دوم اردیبهشت ۱۳۸۶ در شهر نانسی فرانسه درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
بر اساس اسناد ساواک، هلاکو رامبد در مجامع و تشکیلات فراماسونری عضویت داشته و نام وی در لژهای متعدد این شبکه به ثبت رسیده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب هشتم، ص ۵۳۰ ، مبحث: «رامبد، هلاکو ـ 12»
[2]. همان، ص ۵۲۴ ، مبحث: «امتیاز میهمان بین‌المللی برای نماینده مجلس، هلاکو رامبد»
[3]. همان، ص ۵۲۰ ، بند شماره ۱
[4]. همان، بند شماره ۳
[5]. همان، ص ۵۲۶ ، مبحث: «رامبد، هلاکو ـ ۵»
[6]. همان، ص ۵۲۸ مبحث: «رامبد، هلاکو ـ 9»
[7]. همان، کتاب هفتم، ص 651 ، مبحث: «مستشاری نظامی آمریکا در ایران»
[8]. همان، ص 691، همان مبحث
[9]. همان، کتاب سوم، ص ۳۸ ، مبحث: «احزاب سیاسی در ایران»
[10]. همان، کتاب هفتم، ص 712، (سند شماره ۳۰)
[11]. همان، ص 737 (سند شماره ۳۵)
[12]. همان، ص 733، مبحث: «مستشاری نظامی آمریکا در ایران»
[13]. همان، کتاب هشتم، ص ۵۲۴ - ۵۲۶، مبحث «سفر افتخاری بین‌المللی رامبد»
[14]. همان، کتاب دوم، ص ۴۱۲ (سند شماره ۱۰)
[15]. همان، کتاب نهم، ص۱۸ (سند شماره ۹)
تعداد بازدید: 277
