02 دی 1402
احمد ساجدی
«تحولات سیاسی اجتماعی ایران» به بررسی مهمترین وقایع تاریخ ایران از نهضت تنباکو تا جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پرداخته است. در مقدمه این کتاب آمده است که این اثر با هدف آشنایی دانشجویان دانشگاه‌ها نسبت به ریشه‌ها و عوامل منجر به وقوع انقلاب اسلامی به رشته تحریر درآمده است.
کتاب دارای ۵ فصل است:
فصل اول با عنوان «تعریف مفاهیم و عوامل شکل‌گیری انقلاب‌ها» به بررسی مفهوم انقلاب و تفاوت‌های عمده آن با رویدادهایی چون کودتا، شورش، رفرم و اصلاح پرداخته و سپس دیدگاه چند تن از نظریه‌پردازان از جمله مارکس، هگل، هانتینگتون ،چالمرزجانسون، مارکس‌وبر و... درباره مبانی شکل‌گیری انقلاب‌ها را طرح و بررسی کرده است.
فصل دوم با عنوان «زمینه‌‌های تاریخی قیام تنباکو و مشروطه»، ریشه‌های نهضت تنباکو و جنبش مشروطیت را تشریح کرده و نقش روحانیت، روشنفکران، و زنان در قیام مشروطه را مورد بررسی قرار داده و عوامل درونی و بیرونی شکست این قیام را تحلیل و واکاوی کرده است.
فصل سوم با عنوان «روی کار آمدن رضاشاه و اقدامات او» به کودتای سوم اسفند 1299 و روی کار آمدن رضاخان و سپس تاجگذاری او و بعضی اقدامات دوران حکومت وی از جمله تصرف املاک مرغوب کشور، کشف حجاب و تبعات آن، دیوان‌سالاری و رواج رشوه و حق‌حساب و فقر و فلاکت مردم پرداخته است.
فصل چهارم با عنوان «محمدرضا شاه پهلوی» نیز به بررسی مهمترین رویدادهای این عصر از جمله کودتای انگلیسی آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و ساقط کردن دولت مصدق، سرکوب خونین قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، تصویب لایحه کاپیتولاسیون، بازداشت و تبعید امام خمینی به ترکیه و تاسیس حزب رستاخیز پرداخته و با شرح بیشتری به چگونگی شکل‌گیری انقلاب اسلامی از دی ۱۳۵۶ به بعد پرداخته است.
در این بخش سهم جریان‌های فکری مؤثر در وقوع و پیروزی انقلاب بررسی شده و حوادثی مانند تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و حمله نظامیان آمریکایی به خاک ایران (عملیات طبس) تشریح گردیده است.
فصل پنجم با عنوان «شناخت اهداف عراق از تهاجم به ایران» نیز به تشریح ریشه‌های تاریخی اختلافات آبی و خاکی ایران و عراق و دلایل برافروخته‌شدن آتش جنگ تحمیلی پرداخته است.
از جمله ضعف‌های کتاب، جای خالی انقلاب اسلامی به عنوان یک مبحث جداگانه است. این کتاب آن‌گونه که نویسنده در مقدمه آن گفته است با هدف آشنا کردن دانشجویان به ریشه‌های انقلاب اسلامی تهیه و تنظیم شده ولی فصلی به نام انقلاب اسلامی در آن دیده نمی‌شود و تمامی حوادث انقلاب حتی رویدادهایی مانند تسخیر لانه جاسوسی، حمله به طبس، عملکرد دولت موقت از شکل‌گیری تا فروپاشی و... در زیر مجموعه فصل چهارم کتاب گنجانده شده است؛ فصلی که به عملکرد محمدرضا پهلوی اختصاص دارد.
در فصل سوم کتاب نیز که به عملکرد رضاخان مربوط می‌شود، بها دادن به کارنامه وی در تأسیس راه آهن و «گل سرسبد» نامیدن این اقدام، و استفاده از تعابیر تمجیدآمیزی چون اقتصاد مدرن، اصلاح نظام آموزشی، لغو قرارداد دارسی، ایجاد ارتش نوین، مکانیزه کردن کشاورزی، تجدد در کشور و تقدیر از آنها، با شان نزول نگارش این کتاب که ریشه‌یابی علل انقلاب مردم علیه سلسله پهلوی است، هم‌سویی ندارد.
کتاب دارای ایرادات فنی نیز هست، برای مثال مطلب تأسیس راه‌آهن یکبار در صفحات ۹۳ و ۹۴ کتاب آمده، و یک بار دیگر همان مطلب بدون کم و زیاد و با همان پاورقی‌ها در صفحه ۹۶ در ذیل مبحث «پیدایش اقتصاد مدرن» تکرار شده است.
کتاب همچنین فاقد یک جمع‌بندی نهایی و فصلی به نام نتیجه‌گیری است.
این کتاب توسط الهام نوری تهیه و تنظیم شده، شهرام فیروزی آن را ویراستاری کرده و انتشارات اودیسه چاپ اول آن را در 324 صفحه با قطع وزیری و با بهای ۲۰۰ هزار تومان وارد بازار نشر کرده است.
تعداد بازدید: 192
