19 اسفند 1402
احمد ساجدی
اللهیار صالح از چهره‌های سیاسی ایران در دوره‌های قاجار، پهلوی اول و دوم بود که مسئولیت‌هایی چون وزارت، سفارت، و نمایندگی مجلس (دوره‌های شانزدهم و بیستم) را در پیشینه داشت. او از رهبران جبهه ملی و از دوستان دکتر مصدق بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ هیچ سمتی در دولت کودتا نپذیرفت و راه انزوا در پیش گرفت. وی در فروردین ۱۳۶۰ در ۸۳ سالگی در تهران درگذشت.
اللهیار صالح در کاشان متولد شد؛ در کالج آمریکایی‌ها تحصیل کرد و اولین شغلش مترجمی سفارت آمریکا در تهران بود. مقامات آمریکایی وی را کاملاً متبحر در امور اقتصادی و حقوقی و یک دوست خوب برای ایالات متحده تشخیص دادند.[1]
صالح، عضو «حزب ایران» بود که به نوشته یکی از اسناد لانه جاسوسی «حزب وی از پشتیبانی چندانی در میان مردم برخوردار نیست.»[2]
یکی از برادران اللهیار صالح به نام «علی‌پاشا» مدت‌ها در سفارت آمریکا در تهران کار می‌کرد. یکی دیگر از برادران وی به نام «جهانشاه» طرفدار شاه و مخالف مصدق بود و اعتنایی هم به شعائر اسلامی نداشت.[3]
اللهیار صالح ابتدا از طرفداران حزب توده بود. در یک سند لانه جاسوسی آمده است:
«او در دوره کابینه احمد قوام، حزب ایران خود را با حزب توده متفق کرد. او در این دوره با حزب توده همکاری نزدیکی داشت.[4]
در سند دیگری در همین رابطه می‌خوانیم:
«صالح در کابینه ائتلافی قوام در 26 ـ 1325 با حزب توده همکار شد. اما وی خود قبول دارد که این اتحاد، اشتباه بود و او هرگز از لکه ننگ منتج از آن رهایی نیافت.»[5]
تحولات پس از جنگ دوم جهانی در ایران و نقش مخرب حزب توده، رفته‌رفته، اللهیار صالح را در صف مخالفان حزب توده درآورد. یکی از اسناد بیوگرافیک اللهیار صالح، دیدگاه‌های سیاسی وی را در چهار بعد خلاصه کرده است:
1ـ وی شدیداً ضد کمونیست است و درک روشنی از ماهیت استراتژی شوروی و تاکتیک‌های آن دارد.
2ـ فقط از طریق پیشرفت اقتصادی می‌توان کمونیست‌ها را در بازی خودشان شکست داد.
3ـ حمایت آمریکا در دنیایی که همسایگان اتحاد جماهیر شوروی نمی‌توانند به تنهایی روی پای خود بایستند، ضروری است.
4ـ وی حامی نهاد سلطنت در ایران است و موضعی بین رژیم و مخالفینش دارد.[6]
یکی دیگر از اسناد لانه جاسوسی دیدگاه‌های اللهیار صالح را این‌گونه تشریح کرده است:
«او شدیداً ضد کمونیست است و در مقابل تمام تلاش‌های حزب توده برای متحد شدن با جبهه ملی مقاومت کرده است... او از سلطه اقتصادی انگلیس به اندازه سلطه اقتصادی روسیه می‌ترسد و حمایت ایالات متحده را ضروری می‌بیند. او حامی نظام سلطنتی به عنوان یک نهاد می‌باشد. ولی از مداخله شاه در هدایت امور روزانه دولت، منزجر است.»[7]
اللهیار صالح در ابتدا حامی دکتر مصدق در جبهه ملی بود. «وی نفر دوم رهبری در جبهه ملی بعد از مصدق بود.»[8] ولی بعداً میان وی و مصدق بر سر نوع رهبری جبهه ملی اختلاف افتاد و در نتیجه: «اللهیار صالح از مقام ریاست شورای اجرایی جبهه ملی استعفا کرد و انتقاد از رهبری جبهه ملی توسط مصدق، دلیل این استعفا بود.»[9] پیرو این استعفا «مصدق نیز طی دستوری اعلام کرد: رهبری اللهیار صالح بر جبهه ملی نباید به رسمیت شناخته شود.»[10]
اللهیار صالح در جایی ضمن تأیید انقلاب سفید شاه گفته بود: «اگرچه جبهه ملی به خاطر فشار بی‌رحمانه سیستم‌های امنیتی نمی‌تواند کاری انجام دهد ولی برنامه اصلاحی شاه از طریق بیدار کردن مردم، حتی در دورافتاده‌ترین دهکده‌های ایران همان کار جبهه ملی را انجام می‌دهد.»[11]
اما رخدادهایی مانند ساقط شدن حکومت مصدق توسط سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و انگلیس (1332)، تأسیس ساواک (1335)، زندانی شدن اللهیار صالح و بیشتر شخصیت‌های جبهه ملی در فاصله دی 1341 تا شهریور 1342[12]، تغییراتی در مواضع سیاسی اللهیار صالح پدید آورد. او ضمن انتقاد از حمایت‌های آمریکا از شاه، در جایی گفته بود: «کمک‌های مالی آمریکا به رژیم شاه، فقط دشنام و نفرین مردم علیه آمریکا را افزایش داده است.»[13]
در سندی به تاریخ 15 آذر 1345 دیدگاه‌های تازه او از زبان خودش چنین منعکس شده است:
«... متأسفانه وضعیت مأیوس‌کننده است. دیگر هیچ‌کس نمى‌تواند امیدى به آمریکایی‌ها داشته باشد، چون آنها نیز در پى سیاست استعمارى انگلیس هستند. با این حال یک تفاوت وجود دارد... انگلیسی‌ها قابل انعطاف‌تر بودند، ولى آمریکایی‌ها سمبلى از خشونت مى‌باشند. براى انگلیسی‌ها به توافق رسیدن با افراد و همکارى با آنها امکان‌پذیر است، ولى اکنون آشکار شده که آمریکایی‌ها اصرار به همکارى با عوامل غیرمعروف، ستمگران یا افرادى که داراى خصوصیات ستمگرانه مى‌باشند، دارند و آنها فقط عواملى را حمایت می‌کنند که از تنفر و انزجار نسبت به جامعه‌شان لذت مى‌برند. هر کس که نسبت به رعایت اصول انسانى متعهد است و یا هر شخصى با شهرت خوب هیچ‌گونه ارزشى براى سیاست آمریکا قائل نیست. مردم معتقدند که هر چیزى در دست آمریکایی‌هاست و هر چیزى فقط از آنها سرچشمه مى‌گیرد و آنها مى‌توانند تمام تغییراتى را که مى‌خواهند و تصمیم به آن مى‌گیرند اعمال کنند. ولى متأسفانه، آنها متقاعد نشده‌اند که بایستى خط میانه را اتخاذ نمایند و روشى میانه و صلح‌آمیز براى تغییرات در پیش بگیرند. هرکس که از همکارى با آمریکایی‌ها امتناع ورزد متهم به همکارى با کمونیست‌ها مى‌شود. تمام روزنه‌ها و راه‌هاى نفس کشیدن در این کشور مسدود شده‌اند و افراد بایستى بنشینند و منتظر تحولات آتى شوند. در طول اقامتم در ایالات متحده مجذوب مردم آن کشور، سیاستمداران آن و افرادى که از خصوصیات انسانى عالى برخوردارند شدم، ولى بعداً مشخص شد که سیاست استعمارى ایالات متحده با آموزش و تمدن آمریکایی تفاوت دارد، درست به همان صورت که سیاست استعمارى انگلیس با آموزش و تمدن انگلیسى تفاوت دارد... من نیز طرفدار نظریه روحانیون شده‌ام ـ امید به خدا و به تحولات آینده....»[14]
اللهیار صالح در حالی خود را «طرفدار نظریه روحانیون» خوانده بود که نه وی و نه جبهه ملی، هیچ‌گاه از قیام مردم در 15 خرداد 1342 حمایت نکردند، سرکوب خونین آن را محکوم ننمودند و با صراحت از آن دوری جستند.
در آستانه اولین سالگرد قیام 15 خرداد، اللهیار صالح با اشاره به امکان تظاهرات مذهبی در ایام محرم[15] گفت:
«چنانچه آشوبی وجود داشته باشد، جبهه ملی با روحانیت همکاری نخواهد کرد. به خاطر اینکه اهداف نهایی جبهه ملی شدیداً با اهداف ملاها تفاوت دارد. بنابراین جبهه ملی هرگز نیروهای خود را با آنان علیه دولت یکی نخواهد کرد.»[16]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب دوم، ص 751، مبحث: «اللهیار صالح ـ 7».
[2]. همان، ص 799.
[3]. همان، کتاب هشتم، ص 562، مبحث: «جهانشاه صالح ـ 1».
[4]. همان، کتاب دوم، ص 763، مبحث: «اللهیار صالح ـ 10».
[5]. همان، ص 745، مبحث: «اللهیار صالح ـ 1».
[6]. همان، ص 754 - 755، مبحث: «اللهیار صالح ـ 8».
[7]. همان، ص 768، مبحث: «اللهیار صالح ـ 16».
[8]. همان، ص 790، مبحث: «کشاورز صدر ـ 1».
[9]. همان، ص 767، مبحث: «اللهیار صالح ـ 14».
[10]. همان، ص 3، مبحث: «متین دفتری ـ 4».
[11]. همان، ص 593، مبحث: «احزاب سیاسی در ایران ـ 1».
[12]. همان، ص 769، مبحث: «اللهیار صالح ـ 16».
[13]. همان، ص 647.
[14]. همان، ص 771 و 772 (مبحث: «اللهیار صالح ـ 18».
[15]. یوم‌الله 15 خرداد 1343 با ایام محرم مصادف بود.
[16]. همان، کتاب دوم، ص 766، مبحث: «اللهیار صالح ـ 13».
تعداد بازدید: 236
