12 اسفند 1402
احمد ساجدی
سفارت آمریکا در ایران بین ساعت ۱۱ تا ۱۱:۳۰ صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸ به تسخیر «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» درآمد و آخرین گزارشی که از لانه جاسوسی به آمریکا مخابره شد، نیز مربوط به ساعت ۱۱:۱۰ بوده است.
اما از چند روز قبل از آنکه جیمی‌کارتر رئیس‌جمهور وقت آمریکا به محمدرضا پهلوی اجازه ورود به آمریکا را داد، مسئولین سفارت لحظه به لحظه و روز به روز تحولات خیابان‌های اطراف سفارت و حضور خشمگینانه مردم را رصد می‌کرده و گزارش مکتوب آنها را به وزارت خارجه کشور خود ارسال میکردند. تهیه و تنظیم این گزارش‌ها از روز هشتم آبان آغاز شده بود.
در پی ورود محمدرضا پهلوی به آمریکا در اول آبان ۱۳۵۸ و موافقت دولت وقت آمریکا با اقامت وی جهت درمان سرطان غدد لنفاوی نامبرده، نخستین سند لانه جاسوسی به تاریخ ۸ آبان در این رابطه صادر شد. این سند عمدتاً به شرح بازتاب مقالات روزنامه‌های ایران راجع به پذیرش شاه توسط دولت آمریکا پرداخته است.[1]
روز 9 آبان 1358 لانه جاسوسی در سندی با عنوان «برنامه راهپیمایی در مقابل سفارت آمریکا در تهران» و به قلم «بروس لینگن» کاردار سفارت چنین نوشت:
«روز گذشته حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز اعلام کردند که نماز عید قربان امسال در تاریخ اول نوامبر ساعت 8 صبح در ترمینال خزانه واقع در مرکز شهر تهران برگزار خواهد شد. در بیانیه صادر شده آمده است که نمازگزاران پس از اقامه نماز، به طرف سفارتخانه‌های ایالات متحده آمریکا و انگلیس تظاهرات خواهند داشت. این تظاهرات در اعتراض به «توطئه‌های ضد انقلابی آمریکا و انگلیس در دستگیری ایرانیان مسلمان و پناه دادن به شاه مخلوع» صورت خواهد گرفت. برنامه‌ریزی صورت گرفته به این ترتیب است که درساعت 10 در مقابل سفارت آمریکا تظاهرات صورت پذیرد. سفارت در حال انجام اقدامات و پیش‌بینی‌های لازم جهت تأمین امنیت داخلی سفارت می‌باشد و از دولت موقت انقلاب اسلامی نیز درخواست کرده است که نیروهای مسئول حفاظت سفارت را تقویت نماید.[2]
در همین روز سند دیگری از سوی سفارت آمریکا منتشر شد که در آن مصاحبه خبرگزاری فرانسه با سخنگوی وزارت خارجه ایران منعکس گردیده بود. بر اساس این مصاحبه سخنگوی مزبور اظهار داشت که آمریکایی‌ها بایست انتظار چنین واکنشی را از سوی مردم ایران داشته باشند. وی تأیید کرد که روابط کنونی بین دولت‌های ایران و ایالات متحده آمریکا روابطی سرد است.»[3]
در روز 10 آبان 1358 لانه جاسوسی آمریکا در سندی با عنوان «خمینی از دانشجویان می‌خواهد حملات خود را علیه ایالات متحده گسترش دهند» متن پیام امام خمینی خطاب به دانشجویان و دانش‌آموزان را که در همین روز و به منظور بزرگداشت یوم‌الله 13 آبان صادر شده بود، به کشورش مخابره کرد. در بخشی از این پیام آمده است:
«بر دانش‌آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با قدرت تمام، حملات خود را علیه آمریکا و اسرائیل گسترش داده و آمریکا را وادار به استرداد این شاه مخلوع جنایتکار نمایند و این توطئه بزرگ را بار دیگر شدیداً محکوم کنند. بر دانش‌آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با تمام نیرو، وحدت خویش را حفظ و از انقلاب اسلامی خود طرفداری نمایند و بر ملت است که از این دو جناح عزیز با تمام قدرت پشتیبانی کنند. دست خدا به همراه همگی باد.»[4]
در همین روز لانه جاسوسی در سند دیگری گزارش حضور مردم در مقابل سفارت آمریکا در روز عید قربان را به وزارت خارجه آمریکا مخابره کرد. در این سند چنین آمده است:
«علی‌رغم اعلامیه رهبران حزب جمهوری اسلامی در شب گذشته، مبنی بر اینکه هیچ‌گونه راهپیمایی در مقابل سفارتخانه ما در پی برگزاری نماز اول نوامبر در ترمینال اتوبوسرانی جنوب تهران برگزار نخواهد شد ولی در حدود ساعت 9 صبح به وقت محلی جمعیتی حدود 3500 نفر که تعداد آن پیوسته افزوده می‌شد در مقابل دیوارهای سفارت واقع در خیابان‌های روزولت و تخت‌جمشید تجمع نمودند و در حالی‌که شعارهای ضد آمریکایی می‌دادند چند بار به راهپیمایی مقابل درب‌های جلوی سفارت پرداختند و پوسترها و پلاکاردهایی را به روی درب خیابان روزولت آویختند.»[5]
و باز در همین روز (10 آبان 1358) سفارت آمریکا گزارش دیگری در مورد یک مراسم جداگانه که از ساعات ظهر به بعد در مقابل لانه جاسوسی برگزار شد، به وزارت خارجه آمریکا مخابره کرد. در این گزارش می‌خوانیم:
«در حدود ساعت 12:30 جمعیتی که در حدود 2 هزار نفر بود در مقابل درب مشرف به خیابان روزولت (خیابان شهید مفتح) گرد آمده و با انجام راهپیمایی به سمت بالای خیابان روزولت و عبور از دیوار پشتی محوطه و از کنار آپارتمان‌های اردلان که تعدادی از کارمندان سفارت در آن زندگی میکنند، به سمت ساختمان جدید کنسولگری در ضلع شمال غربی رفتند. جمعیت در آنجا متوقف گردید و شعارهای بیشتری را سر داد و سپس به سمت خیابان تخت‌جمشید (خیابان آیت‌الله طالقانی) روانه شد و آخرالامر به طرف تقاطع روزولت بازگشت. هسته اصلی تظاهرکنندگان که تعدادی در حدود هزار نفر را شامل می‌شد در آنجا باقی ماند و تا ساعت 2 بعد از ظهر که تظاهرات به پایان رسید شعارهایی را به‌طور یکنواخت تکرار میکردند.»[6]
سند بعدی لانه جاسوسی با عنوان «تظاهرات ضدآمریکایی» حاکی است «حزب جمهوری اسلامی که طرفدار آیت‌الله خمینی است در تدارک یک راهپیمایی به عنوان حرکتی در جهت محکومیت سیاست‌های استعماری انگلستان و آمریکا است. این حزب اعلام کرد که این تجمع برای محکوم کردن حضور شاه در آمریکا خواهد بود. در حالی که این تظاهرات برنامه‌ریزی شده صرفاً اعتراضی محض نسبت به حضور شاه در آمریکا می‌باشد، اما امکان خشونت‌هایی نیز وجود دارد. خیلی از راهپیمایی‌های این‌چنینی به خوبی بدون هیچ خشونت مستقیمی بر علیه سفارت نظم یافته‌اند. به هر حال با وجود افزایش اظهارنظرات عمومی در مورد حضور شاه در نیویورک عناصر رادیکالی از این گروه و یا هر گروه دیگر می‌توانند اغتشاشاتی به وجود بیاورند. سفارت با یک گروه کوچک اعزامی از شهربانی حفاظت می‌شود. اما احتمالاً اگر سفارت در معرض حمله‌ای جدی قرار بگیرد، حضور آنها بی‌اثر خواهد بود.»[7]
روز 11 آبان سندی باعنوان «تظاهرات و شعارنویسی ضدآمریکایی» از سوی لانه جاسوسی به وزارت خارجه آمریکا مخابره شد. در این سند آمده است:
«اطراف سفارت تا ظهر امروز جمعه آرام است و هیچ نشانه‌ای از اینکه شاهد تظاهراتی مانند دیروز باشیم وجود ندارد. پلیس به تعداد معمولی حضور دارد. غروب دیروز که جمعیت زیادی از استادیوم امجدیه می‌رفتند شروع به دادن شعارهای ضدآمریکایی و شلوغی اندکی کردند اما هیچ واقعه ناگواری به بار نیامد. دیوارهای بیرونی سفارتخانه با جدیدترین شعارهایی که از تظاهرات دیروز می‌باشد کاملاً پوشانیده شده است. نعمت و برکت این اسپره‌های رنگ‌پاش کاملاً مشهود بود. شعارهای مختلفی وجود داشت که موضوع کلی همه آنها عبارتند از:
مرگ بر امپریالیزم، آمریکا و اسرائیل. آمریکا و اسرائیل دشمنان ما هستند. خمینی رهبر ما، آمریکا دشمن ماست. قراردادهای تجاری و نظامی با آمریکا الغاء باید گردد. سفارت آمریکا، این لانه جاسوسی، تعطیل باید گردد. مستشاران نظامی اخراج باید گردند. مرگ بر آمریکا، دشمن مستضعفان.
در ورودی سفارت در خیابان روزولت با پلاکاردهای بزرگ و پرچم‌های متنوعی آذین‌بندی شده بود که روی آنها نوشته شده بود: «آمریکا مسبب اصلی گرفتاری‌ها و مسایل جهانی است. مرگ بر کارتر، مرگ بر صهیونیزم، فرزند نامشروع آمریکا» برچیدن این پلاکاردها احتیاج به یک سری مذاکرات ظریفی دارد. (و شاید هم پنهانکاری) زیرا دیروز که قصد برداشتن این پلاکاردها را داشتیم موجب تحریک تظاهرکننده‌ها شد و به ما گفتند که اگر آنها را بردارید از دیوارها به داخل خواهیم آمد. که ما برای لحظاتی جا خوردیم.»[8]
برای روز 12 آبان 1358 سندی در مجموعه اسناد لانه جاسوسی وجود ندارد. ولی در روز 13 آبان دو سند دیده می‌شود. در سند اول با عنوان «تظاهرکنندگان در داخل محوطه سفارت» و به قلم «بروس لینگن» کاردار سفارت آمریکا چنین می‌خوانیم:
افسر امنیتی منطقه‌ای با فردی که ظاهراً رهبر نیرویی است که به سفارت حمله کرده در حال مذاکره و گفت‌وگو می‌باشد. به نظر می‌رسد که مهم‌ترین تقاضای آنها این باشد که بتوانند سفارت را بصورت سمبلیک در اشغال خود داشته باشند. رهبر نیروی اشغالگر اظهار داشت که آنها نمی‌خواهند به کارمندان دولت آسیب برسانند. تظاهرکنندگان نیز پلاکاردی حمل میکنند که بر روی آن جمله «ما نمی‌خواهیم به شما آسیب برسانیم... ما می‌خواهیم در اینجا دست به تحصن بزنیم» نوشته شده است.»[9]
و در سند دوم با عنوان «تسخیر لانه جاسوسی» چنین می‌خوانیم:
«... در ساعت11:10 گروهی از تظاهرات‌کنندگان به محوطه سفارت وارد شده و سپس به طبقه همکف ساختمان وارد شدند. تمامی کارمندان نمایندگی در طبقات فوقانی ساختمان قرار دارند. در طبقه همکف، سربازان نیروی دریایی با استفاده از گاز اشک‌آور در حال متفرق کردن تظاهرات‌کنندگان هستند...»[10]
سند فوق، آخرین سند موجود در مجموعه اسناد لانه جاسوسی است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب دهم، ص 718، سند شماره 362.
[2]. همان، ص 723، سند شماره 365 (توضیح: در اجتماع بزرگ مردم در ترمینال خزانه ـ محل برگزاری نماز عید قربان ـ اعلام شد که راهپیمایی از آنجا به طرف سفارت آمریکا انجام نخواهد شد. از این‌رو نمازگزاران به طرف میدان شوش به راه افتاده و قطعنامه پایانی را در همان‌جا خواندند. اما خیابان‌های اطراف سفارت آمریکا مملو از جمعیتی بود که به اقدام آمریکا در پذیرفتن شاه معترض بودند./ روزنامه جمهوری اسلامی شنبه ۱۲ آبان ۱۳۵۸ ص ۱ - ۸ ـ روزنامه اطلاعات شنبه ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ ص ۱ - ۲.
[3]. همان، ص 723، سند شماره 366.
[4]. همان، ص 726 - 727، سند شماره 369 (صحیفه امام، ج 10، ص 412 - 413).
[5]. همان، ص 728، سند شماره 371 (توضیح اینکه اعلامیه برگزارکنندگان نماز عید قربان این بود که به دلیل طولانی بودن مسیر ترمینال خزانه تا سفارت آمریکا برنامه راهپیمایی نمازگزاران به سوی سفارت لغو شده و مراسم با قرائت قطعنامه‌ای در میدان شوش خاتمه خواهد یافت. این اعلامیه ارتباطی به برنامه جداگانه تظاهرات دانشجویان و دانش‌آموزان در مقابل سفارت آمریکا که با هدف محکومیت اقدام آمریکا در پذیرش شاه صورت گرفت، نداشت.
[6]. همان، ص 728، سند شماره 372.
[7]. همان، ص 729، سند شماره 373.
[8]. همان، ص 732، سند شماره 376.
[9]. همان، ص 735، سند شماره 378.
[10]. همان، ص 735 و 736، سند شماره 379.
تعداد بازدید: 161
