22 آبان 1402
محمد کریمی
سومین همایش بین‌المللی مطالعات ایران معاصر در روزهای چهاردهم و پانزدهم آبان در دو تالار حنانه و ملل دانشکده مطالعات جهان در دانشکده‌های شمالی دانشگاه تهران با حضور استادان و دانشجویان مطالعات ایران از اقصی نقاط ایران و جهان به دو زبان فارسی و انگلیسی، در 16 نشست با موضوعات «جامعه و فرهنگ»، «سیاست خارجی ایران»، «سیاست»، «جامعه ایران و فرهنگ»، «سیاست خارجی و روابط بین‌الملل»، «هنر، ادبیات و ایران‌شناسی»، «سیاست ایران»، «ایران و آسیا»، «ایران و خاورمیانه»، و «ایران و غرب» در قالب 69 سخنرانی برگزار شد.
دکتر محمد سمیعی، مدیر گروه مطالعات ایران در دانشکده مطالعات جهان و دبیر علمی همایش ضمن خوشامدگویی به مهمانان و ابراز تأسف از اینکه شمار زیادی از مقالات برای ارائه در همایش انتخاب نشدند، گزارشی از نحوه داوری مقالات و وجوه مختلف پژوهشی و علمی آنها ارائه کرد. او در بخشی از سخنانش گفت گروه مطالعات ایران دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در مقایسه با دیگر گروه‌های علمی و دانشگاهی دنیا برای مطالعات ایران این برتری را دارد که محققان با استفاده از روش‌های علمی می‌توانند مستقیماً به موضوع مورد مطالعه خود، یعنی ایران، دسترسی داشته باشند و دسترسی مستقیم به داده‌ها در این همایش سبب می‌شود که میان ایران‌شناسان داخل کشور و ایران‌شناسان سراسر دنیا گفتگو شکل گیرد.
بعد از سخنان دبیر علمی، دکتر سعیدرضا عاملی، میزبان رسمی و رئیس دانشکده مطالعات جهان در سخنان کوتاهی ضمن خوشامدگویی به مهمانان همایش و ابراز انزجار از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه، مختصری درباره ضرورت داشتن نگاه جهانی، مطالعات جهان و توجه به فناوری‌های روز همچون فضای مجازی و حضور در آن سخن گفت.
سخنران افتتاحیه، دکتر محمدحسین رجبی دوانی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی نیز ضمن اشاره به وضعیت اندوهبار مردم فلسطین در غزه و محکوم کردن جنایات رژیم صهیونیستی، از برگزارکنندگان همایش و دانشگاه تهران تشکر کرد و سپس درباره انبوه کارها و تحقیقات انجام نشده در حوزه ایران‌شناسی سخن گفت و اشاره کرد انجام تحقیقات جدید می‌تواند نگاه ما را درباره بسیاری از مسائل تغییر دهد. او به عنوان مثالی در این‌باره به نگاه موجود درباره دوره قاجار اشاره کرد که در واقع میراث تاریخ‌نگاری پهلوی است و اگر به دقت بنگریم، جدا از شکست‌های سیاسی و ژئوپلتیکی، این دوره یکی از درخشان‌ترین دوره‌ها از نظر هنر و معماری و آشنایی با پدیدههای نوین در جهان است.
نشست‌های همایش اندکی پس از سخنرانی رئیس بنیاد ایران‌شناسی آغاز شدند. در میان سخنرانی‌ها و مقالات ارائه شده، شماری از آنها به موضوع انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و پدیدههای سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب اختصاص داشتند که در ادامه به برخی نکات مطرح شده در آنها اشاره می‌کنیم.
در نشست نخست با موضوع «جامعه و فرهنگ» و ریاست دکتر شاهو صبار، مقاله مینو سلیمی ذیل عنوان «مطالعه تجربه زیسته کودکان در جنگ تحمیلی» ارائه شد. او در این مقاله سعی کرده است نشان دهد تجربه کودکان از جنگ چگونه بوده و به عنوان قربانیان اصلی جنگ، آن را چگونه زیسته‌اند و اکنون سال‌ها بعد، تأثیر آن را بر زندگی خود چگونه توصیف می‌کنند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد این کودکان مصائبی چون فروپاشی ناگهانی زندگی، شهادت و جانباز شدن خود و افراد خانواده، محرومیت از حقوق اساسی و انسانی، تجاوز یا سایر خشونت‌های جسمی، ربوده‌شدن، مورد حمله قرارگرفتن در مدارس، بیمارستان‌ها و مکان‌های عمومی، اسارت خود و عزیزان‌شان و آسیب‌های روانی را تجربه کرده‌اند؛ آسیب‌هایی چون اختلال فشارهای روانی، اختلال در رفتار، انجام رفتارهای مخرب اجتماعی و ترس‌های ویژه آسیب‌های روانی که با فرد آسیب‌دیده تا لحظه‌ای که زنده است، باقی و زنده می‌ماند.
در نشست سوم با ریاست دکتر محمدرضا دهشیری، مقاله مشترکی از زرآسا رجایی دستغیب، حمیدرضا حقیقت و محمدکاظم کاوه پیش‌قدم از دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز با عنوان «ظهور گفتمان ملی‌گرایی انقلابی در ایران: از کودتای 1332 تا انقلاب اسلامی» ارائه شد. در این مقاله نویسندگان ضمن اشاره به نحوه شکل‌گیری «گفتمان ملی‌گرایی انقلابی» پس از کودتای 1332، بیگانه‌ستیزی و غیریت‌سازی و مخالفت با هر نوع مداخله اجنبی در ایران را از جمله خصوصیات این گفتمان خوانده و معتقد هستند این گفتمان بیش از وجه تدافعی، رویکردی تهاجمی دارد و برخلاف گفتمان استقلال‌طلب که از کنار براندازی شاه با تسامح عبور می‌کرد، حذف سلطنت را لازمه تحقق استقلال و تأمین منافع ایران می‌داند. به اعتقاد نویسندگان این گفتمان ستیزه‌جوست و از خشونت، شهادت، خونریزی و جنگ هراسی ندارد.
در نشست چهارم با ریاست دکتر محمد سمیعی و به زبان انگلیسی، نازنین زارع‌پور از دانشگاه تورنتو کانادا مقاله‌ای با عنوان «در مطالعه ناهنجاری‌ها چه می‌توانیم بیابیم؟ روشی برای تفسیر کتاب مارکسیسم و دیگر سفسطه‌های غربی علی شریعتی» ارائه کرد. او گفت در این مقاله سعی دارد با کاوش در آثار علی شریعتی و به‌طور خاص مارکسیسم و دیگر سفسطه‌های غربی او تلاش نظری شریعتی برای یافتن معنایی فراتر از بافت پوزیتیویستی و ماتریالیستی مدرنیته در غرب را ترسیم کند. او گفت شریعتی در این اثر نقدی کوبنده از نظریه‌های مدرنیته غربی - به‌ویژه مارکسیسم - انجام داده است. اما، ناهنجاری‌های نظری یافت‌شده در این متن که با رویکرد کلی او مغایرت دارد، و این نکته پرسش‌هایی را در مورد درستی آن مطرح کرده است. زیرا او مسلمان اصلاح‌طلبی است که همزمان تحت تأثیر نظریات اجتماعی مارکسیستی نیز بوده است. زارع‌پور گفت در این میان ممکن است چیزی ارزشمندتر را شناسایی کنیم و آن این است این ناهنجاری‌ها می‌توانند به ما اجازه دهند تا درک سیستماتیکی از نظریات شریعتی در کل به‌دست آوریم.
در نشست پانزدهم به ریاست دکتر جهانگیر کرمی و با موضوع «سیاست»، محمدمتین سلمانی از دانشگاه تهران در مقاله‌ای با عنوان «بررسی نظری انقلاب اسلامی ایران با تأکید بر ایدئولوژی و رهبری و هم‌افزایی این دو در پیشبرد انقلاب»، ضمن اشاره به نقش هر کدام از این عناصر در انقلاب اسلامی ایران، این پرسش را مطرح کرد که آیا ایدئولوژی اسلامی انقلاب ایران، امام را به عنوان رهبر برگزید یا اینکه امام با هوشمندی و توانمندی خود توانست، ایدئولوژی اسلامی انقلاب را سر و شکل دهد؟ او در نتیجه‌گیری خود گفت انقلاب ایران در اثر هم‌افزایی و دیالوگ رهبری و ایدئولوژی، توانایی مقاومت و پیشروی در مقابل نظام موجود را یافت و بدون ظرفیت‌های فکری و عملی ایدئولوژی اسلامی و از طرف دیگر توانمندی و شجاعت امام این انقلاب عقیم می‌ماند.
در ادامه همین نشست، دکتر علی‌اکبر علیخانی از دانشگاه تهران در مقاله‌ای با عنوان «اسلام و سیاست در ایران؛ دیدگاه‌های متفاوت و متضاد» در پاسخ به این پرسش اصلی که چه دیدگاه‌های مختلف و متضادی درباره نسبت اسلام و سیاست در ایران وجود دارد؟ اظهار داشت طبق یافته‌های این مقاله، اگر بخواهیم این دیدگاه‌ها را به ترتیب از بیشترین پیوند اسلام و سیاست، تا نفی مطلق این پیوند تقسیم‌بندی کنیم، به چهار دسته اصلی و 9 دیدگاهِ زیرمجموعه آن به این شرح تقسیم خواهد شد: نخست ذات‌گراییِ دین و سیاست، که سه دیدگاه فقه محورِ نَقل‌گرا، اندیشه‌محورِ تخصص‌گرا، و تلفیق‌گرای عمل‌گرا را شامل می‌شود. دوم عَرَضی‌گراییِ دین و سیاست، که دو دیدگاهِ جدایی دین از حکومت (و نه سیاست و اجتماع)، و جدایی دین از حکومت و سیاست (و نه اجتماع) را شامل می‌شود. دسته سوم، سکولاریسم سیاسی است، که دو دیدگاهِ دینداران سکولار، و غیر مؤمنان سکولار را در بر می‌گیرد. چهارمین و آخرین دسته، سکولاریسم فلسفی است که دو دیدگاه را شامل می‌شو؛ گروهی که به کنار گذاشنتن دین از زندگی معتقد هستند ولی ضدیت و عنادی با دین ندارند، و گروه دوم که با دین و دینداری ضدیت دارند و درصدد تخریب و تمسخر و از بین بردن دین برمی‌آیند.
در نشست شانزهم یا پایانی که به زبان انگلیسی با ریاست دکتر محمد سمیعی و موضوع «ایران و غرب» برگزار شد، خانم دکتر سیما بایدیا از دانشگاه جواهرلعل نهرو هندوستان در مقاله‌ای با عنوان «مقاومت پسااستعماری در رفتار سیاست خارجی ایران: سفری پس از انقلاب» به تبیین سیاست خارجی ایران از منظر نظریات پسااستعماری به‌ویژه در سال‌های پس از انقلاب اسلامی و مواضع ایران علیه غرب پرداخت.
اندکی پس از پایان نشست شانزدهم، مراسم سخنرانی اختتامیه به زبان انگلیسی در تالار حنانه با سخنان دکتر محمدجواد ظریف، وزیر پیشین خارجه و استاد گروه مطالعات ایران در دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه تهران برگزار شد. آقای دکتر ظریف در این سخنان کوتاه ضمن ارائه تحلیلی از پیشینیه و وضعیت فعلی مناقشه فلسطین و رژیم صهیونیستی از منظر دیپلماتیک، اتهام وابسته بودن نیروهای مبارز فلسطینی نظیر حماس به ایران را رد کرد و گفت تلقی «پروکسی» درباره آنها داشتند اشتباه است. ایران از نیروهای فلسطینی حمایت می‌کند، مطابق آنچه در قانون اساسی کشورمان پیش‌بینی شده، اما این به معنای وابستگی این نیروها به ایران نیست. در برخی موضوعات و رویدادهایی که برای هر دو طرف به موضعی مشترک بینجامد، همسویی‌ها بیشتر هستند. در واقع حماس برای انجام عملیات نظامی، مثل مورد اخیر، نه از ایران کسب تکلیف می‌کند و نه با آن هماهنگ است. اساساً در دورانی که ما زندگی می‌کنیم، هیچ ائتلافی به صورت دائمی معنا ندارد. همه نیروهای سیاسی و کشورها، بر اساس منافع خود هم‌پیمانان خود را انتخاب می‌کنند و اگر منافع آنها یا مشی سیاسی آنها به هر دلیلی تغییر کند، هم‌پیمانان تازه‌ای می‌یابند. مثال روشن در این‌باره مبارزه حماس علیه ایران در زمان جنگ با داعش در سوریه است.
پس از سخنان دکتر ظریف، خانم دکتر زینب قاسمی طاری، دبیر اجرایی همایش نیز به زبان انگلیسی از نحوه برگزاری، گردآوری، داوری مقالات و گزینش آنها برای حضور در همایش گزارشی ارائه کرد و به این ترتیب سومین همایش بین‌المللی مطالعات ایران معاصر در دانشگاه تهران به پایان رسید.
تعداد بازدید: 784
