01 مهر 1403
احمد ساجدی
سیدهادی خسروشاهی در ۱۳۱۷ش. در تبریز متولد شد. پدرش آیت‌الله سیدمرتضی خسروشاهی از علماى بزرگ عصر مشروطیت و از فقهای برجسته آذربایجان و صاحب رساله بود و پیکرش در جوار حرم امام علی(ع) دفن است.[1]
سیدهادی تحصیلات مقدماتی را در تبریز آغاز کرد و پس از درگذشت پدرش در ۱۳۳۲، برای ادامه تحصیل به قم رفت و در حوزه علمیه مشغول به تحصیل شد. آیت‌الله العظمی بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایی و سیدمحمدکاظم شریعتمداری از استادان او در حوزه علمیه بودند.[2] سپس مدتی در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف نیز تحصیل کرد.[3]
وی از امام خمینی، و آیات عظام خویی، مرعشی نجفی، محمدهادی میلانی، شریعتمداری، محمدصادق روحانی، آقابزرگ تهرانی، مرتضی حائری یزدی، سیداحمد شبیری زنجانی، میرزا عبدالجواد جبل‌عاملی و میرزا ابوالفضل زاهدی قمی اجازه اجتهاد یا روایت داشت.[4]
در سال‌های قبل از انقلاب با سیدابوالقاسم کاشانی، سیدمحمود طالقانی و نواب صفوی ارتباط داشت و از 1344 تا زمان پیروزی انقلاب‌اسلامی، بارها در قم، تهران و تبریز توسط ساواک دستگیر، زندانی یا تبعید شد. وی سه سال در انارک تبعید بود و در ۱۳۵۷ آزاد شد. همزمان با او ناصر مکارم شیرازی و سیدمرتضی پسندیده نیز در انارک تبعید بودند.[5]
خسروشاهی از نخستین فعالان مؤسسه «در راه حق» بود. ارتباط وی با امام خمینی، اکبر هاشمی رفسنجانی، مرتضی مطهری، محمد مفتح و... و همچنین فعالیت‌های او در انتشار اعلامیه‌های امام به مناسبت‌های گوناگون از آغاز نهضت تا پیروزی انقلاب بر حساسیت ساواک می‌افزود.
او در حوزه علمیه تبریز و قم با بسیاری از علما و آیات عظام ارتباط داشت و درباره مسایل مختلف، اخبار و نظریات خود را به اطلاع آنان می‌رساند. به همین دلیل در اسناد ساواک به عنوان «رابط بین روحانیون» از وی نام برده می‌شد. از طرف دیگر با توجه به مکاتباتش با امام، به عنوان یکی از روحانیون افراطی و مخالف شمرده می‌شد. مکاتبات و تماس‌های او در داخل یا خارج از کشور همواره تحت نظر ساواک بود.[6]
سیدهادی خسروشاهی قبل از انقلاب مبلغ حکومت اسلامی بود. وی در ۱۳۳۷ کتابچه‌ای با عنوان «اسلام و دموکراسی» نوشت و ضمن آن به برخی از نمونه‌های تاریخی مربوط به حکومت اسلامی و به قضاوت‌های نویسندگان خارجی در زمینه وجود دموکراسی در اسلام اشاره کرد. حتی در جایی از این کتاب از عبارت «حکومت جمهوری اسلامی» استفاده کرده بود.[7]
سیدهادی در نهضت امام خمینی فعال بود. او به همراه شماری از همفکران خود از جمله اکبر هاشمی رفسنجانی، علی حجتی کرمانی و سیدمحمود دعایی نشریه داخلی حوزه علمیه قم با عنوان «بعثت» را طی سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۴ منتشر کرد.[8] خسروشاهی که نقش مؤثری در انتشار این نشریه داشت، به زحمت توانسته بود آرشیوی از تمام شماره‌های آن را جمع‌آوری و به دور از چشم عوامل امنیتی و مأموران ساواک در مکان‌هایی مخفی نگهداری کند. او چندی پس از ترور حسنعلی منصور، به همراه هاشمی رفسنجانی، و حجتی کرمانی دستگیر و در قزل‌قلعه زندانی شدند. سیدمحمود دعایی نیز که متوجه خطر شده بود از ایران گریخت و رهسپار نجف شد. نشریه بعثت هم پس از انتشار 14 شماره تعطیل شد.[9]
خسروشاهی در ۱۳۵۲ «مرکز بررسی‌های اسلامی» را به عنوان مجموعه‌ای وابسته به حوزه علمیه قم، راه‌اندازی کرد. وی در این مرکز، آثار خود و همچنین علامه طباطبایی، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، و سیدغلامرضا سعیدی را جمع‌آوری، تدوین و منتشر کرد.[10]
خسروشاهی از مؤسسین حزب خلق مسلمان بود. این حزب در روز ۵ اسفند ۱۳۵۷ شکل گرفت.[11] ولی او با مشاهده انحراف این حزب از رهبری امام خمینی و آرمان‌های انقلاب اسلامی، به همراه 9 نفر دیگر از 10 مؤسس حزب، از آن جدا شد. او روز 18 مرداد 1358 طی یادداشتی ضمن اشاره به عملکرد حزب، استعفای دسته‌جمعی رهبران و مؤسسین آن را اعلام کرد. وی در یادداشت خود تصریح کرد: «این حزب اگر برای تأیید اقدامات و مواضع خود نتواند از مرجعیت، تأیید کتبی بیاورد، این استعفا به منزله انحلال حزب خلق مسلمان خواهد بود.»[12]
در تیر ۱۳۵۸ با حکم امام، نمایندگی ایشان در «وزارت ارشاد ملی» را بر عهده گرفت[13] و دو سال این سمت را حفظ کرد.[14] وی همچنین نماینده مردم تهران در دور اول[15] و دوم مجلس خبرگان رهبری[16] بود. سپس سفیر ایران در واتیکان شد که ۵ سال به طول انجامید. تأسیس «مرکز فرهنگی اسلامی اروپا» در رُم (1361)، تأسیس ماهنامه‌های «اینکوایری» و «افریکن ایوِنتس» به زبان انگلیسی و تأسیس هفته‌نامه «العالم‌العربی» در لندن از فعالیت‌های او در این دوره بود.[17] «مرکز فرهنگى اسلامى اروپا» و «مرکز بررسى‌هاى اسلامى» ده‌ها کتاب در زمینه‌هاى اسلامى از جمله قرآن مجید و نهج‌البلاغه را به زبان‌هاى عربى، انگلیسى، ایتالیایى، آلمانى ترجمه و منتشر کرد.[18]
وی در ایتالیا، ماهنامه‌ای به نام «جهان نو» به زبان ایتالیایی، منتشر کرد و علاوه بر آن، جمعاً 162 نوع کتاب و نشریه به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، ایتالیایی و فرانسوی، منتشر کرد که در سراسر جهان توزیع شده است.[19]
خسروشاهی سپس راهی مصر شد. در مدت اقامت سه ساله وی در قاهره علاوه بر حضور در محافل علمی و سیاسی، سخنرانی و مصاحبه تلویزیونی و مطبوعاتی و ده‌ها بار ملاقات با شیخ الازهر و مقامات علمی سیاسی مصر، بالغ بر 50 جلد کتاب و نشریه، درباره ایران، تشیع و اهل بیت(ع) با همکاری وی در مصر منتشر شد.
او سپس مشاور وزیر امور خارجه شد و در دانشکده حقوق و علوم سیاسى و دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه تدریس کرد.[20]
انتشار نشریه‌های «فرهنگنامه بعثت» در ۱۳۵۸ و «فصلنامه تاریخ و فرهنگ معاصر» در ۱۳۷۱،[21] تهیه مجموعه «حرکت‌های اسلامی معاصر»، مجموعه «اسناد انقلاب اسلامی ایران»، انتشار خاطرات برخی از شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و راه‌اندازى کتابخانه عمومى در منطقه پردیسان قم از دیگر فعالیت‌های سیدهادی خسروشاهی در سال‌های پس از انقلاب است.[22]
خسروشاهی عضو «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» و از مدافعان همکاری ادیان الهی بود. او با محمدتقی قمی مؤسس «دارالتقریب بین‌المذاهب‌الاسلامیه» مکاتباتی انجام داد. در سه سالی که ریاست نمایندگی ایران در مصر را عهده‌دار بود فعالیت‌هایی در راستای تقریب مذاهب اسلامی داشت.[23]
وی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، ایتالیایی، عربی و ترکی استانبولی آشنایی داشت[24] و در این سال‌ها با شخصیت‌های اسلامی، محققین، متفکرین یا سیاسیون اسلامی مثل احمد بن‌بلا، عمر تلمسانی رهبر اخوان‌المسلمین، دکتر یاسین رمضان از رهبران اخوان‌المسلمین و داماد شهید حسن‌البناء، شیخ عباس مدنی رهبر جبهه نجات اسلامی الجزایر و دیگر رهبران کشورهای اسلامی در مصر، الجزایر، پاکستان و کشمیر ارتباط برقرار کرد.
سیدهادی خسروشاهی در ۸ اسفند سال ۱۳۹۸ در 82 سالگی بر اثر ابتلا به بیماری کرونا در تهران درگذشت.[25] پیکر وی را ابتدا در ۱۱ اسفند در آرامستان بهشت معصومه قم به‌خاک سپردند.[26] ولی پس از گذشت سه سال، در اسفند ۱۴۰۱ با رعایت موازین شرعی و قانونی به کتابخانه عمومی «مرکز بررسی‌های اسلامی» واقع در منطقه پردیسان قم، منتقل و در مکانی که وصیت کرده بود، دفن کردند.[27]
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در پیامی به مناسبت درگذشت وی چنین نوشت: «ایشان عنصری خستگی‌ناپذیر در تبلیغ معارف اسلامی به‌وسیله نگارش مقالات و ترجمهها و کتاب‌های متعدد در مدت ۶۰ سال از زندگی خویش بودند و انگیزه و همتی کم‌نظیر در تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی و اتحاد مسلمین به کار می‌بردند. تلاش‌های دیپلماسی در دوران جمهوری اسلامی در واتیکان و قاهره نیز بخش دیگری از مجاهدت این رفیق دیرین این‌جانب بود.»[28]
خسروشاهی بیش از 80 جلد کتاب به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشریات اسلامی ایران و جهان اسلام) تألیف کرده که بیش از 40 جلد آن، تاکنون بارها در داخل و خارج منتشر شده و بعضی از آنها بیش از 30 بار تجدید چاپ شده‌اند. علاوه بر تألیفات و ترجمهها، 120 جلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح یا مقدمه و اشراف وی در ایران، ایتالیا، مصر و... چاپ و منتشر شده است.[29] از این جمله آثار عبارتند از: ترجمه و تحقیق کتاب «امام علی صدای عدالت انسانی» تألیف: جورج جرداق، جمع‌آوری و تحقیق و نشر مجموعه آثار سیدجمال‌الدین اسدآبادی، مجموعه حرکت‌های اسلامی معاصر، اسناد نهضت اسلامی ایران، مجموعه آثار استاد علامه طباطبایی. وی همچنین آثار استادانی چون آیت‌الله محمدحسین کاشف‌الغطاء، حاج سراج انصاری، سیدمحمد محیط طباطبایی، سیدغلامرضا سعیدی، محمد نخشب و.... را منتشر کرده است.[30]
بیشتر کتاب‌های او درباره مسائل فرهنگی، اجتماعى و سیاسى است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نسخه دیجیتال آثار وی را منتشر کرده است.[31]
وی از سال 1332 با اغلب مطبوعات اسلامی از جمله: مکتب اسلام، مکتب تشیع، معارف جعفری، راه حق، ندای حق، وظیفه، مجموعه حکمت، نور دانش، آیین اسلام، مسلمین، آستان قدس، نسل نو، نسل جوان، استوار، پیکار اندیشه، مهد آزادی و... همکاری داشته که نتیجه این همکاری درج صدها مقاله در این مطبوعات است.[32] وی در صحنه بین‌المللی نیز با شرکت در کنفرانس‌ها و کنگره‌های اسلامی، در کشورهای اروپایی و اسلامی از جمله: پاکستان، مصر، الجزایر، عربستان، سوریه، قطر، ترکیه، لبنان، ایتالیا، انگلیس، آلمان، سوئیس و... به عنوان نماینده امام یا نماینده حوزه علمیه قم فعال بود.[33]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سیدمرتضی خسروشاهی؛ عالم، فقیه نویسنده، سایت تبریز پدیا.
[2]. «نگاهی به زندگی، فعالیت و آثار آیت‌الله سیدهادی خسروشاهی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی، قم، گروه تاریخ رجال معاصر.
[3]. «سیدهادی خسروشاهی؛ مجتهد، نویسنده، مترجم، پژوهشگر» تبریز پدیا، مشاهده ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
[4]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[5]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[6]. پایانه مرکز بررسی اسناد تاریخی، مقاله: «حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی».
[7]. جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهار ۱۳۸۵، ص ۶۵۵.
[8]. جعفریان، رسول، همان، همان ص.
[9]. سایت «15 خرداد 42»، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، بخش: کتاب و نشریه، مقاله: «بعثت؛ نشریه داخلی حوزه علمیه قم»؛ خسروشاهی در 1379 هر آنچه که از نشریه «بعثت» باقی مانده بود یکجا و در کتابی با عنوان «بعثت؛ نشریه داخلی حوزه علمیه قم» منتشر کرد. این کتاب توسط «مرکز بررسی‌های اسلامی» در قم تدوین و در 1379 توسط انتشارات «کلبه شروق» در تهران و در 330 ص منتشر شد؛ همان منبع.
[10]. «مروری بر فعالیت‌هاى مرکز بررسی‌هاى اسلامى»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی، قم، گروه تاریخ رجال معاصر.
[11]. غنی‌یاری، محسن، روز شمار تاریخ معاصر ایران (۲۲ بهمن تا ۲۹ اسفند ۱۳۵۷)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ج 1، پاییز ۱۳۹۲، ص ۲۶۴.
[12]. روزنامه اطلاعات، 20 مرداد 1358، ش 15926، ص 10.
[13]. صحیفه امام، ج 9 ، ص 69.
[14]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[15]. اعضای دوره اول مجلس خبرگان رهبری»، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۴، مشاهده: ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
[16]. «اعضای دوره دوم مجلس خبرگان رهبری»، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۴، مشاهده: ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
[17]. نگاهی به زندگی، ... همان.
[18]. خبرگزاری تسنیم، «نگاهی به زندگی آیت‌الله خسروشاهی؛ از همراهی با نواب تا تبلیغ انقلاب در قلب اروپا»، 9 اسفند ۱۳۹۸ ـ ۱۴:۰۱.
[19]. خبرگزاری تسنیم، همان.
[20]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[21]. «آشنایی با مرکز بررسی‌های اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی، مشاهده: ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
[22]. «مروری بر فعالیت‌ها، ... همان.
[23]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[24]. نگاهی به زندگی، ...، همان.
[25]. خبرگزاری جمهوری اسلامی: «سیدهادی خسروشاهی به علت ابتلا به کرونا درگذشت»، تاریخ مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۸، مشاهده: ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
[26]. ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن): «مراسم تدفین پیکر حجت‌الاسلام خسروشاهی در قم برگزار شد.».
[27]. ایکنا: پیکر آیت‌الله خسروشاهی پس از سه سال به محل وصیت منتقل شد.
[28]. روزنامه جمهوری اسلامی، یکشنبه ۱1 اسفند ۱۳۹۸، ش ۱۱۶۶6، ص 1.
[29]. خبرگزاری رسمی حوزه، مقاله: «نگاهی به زندگی، فعالیت ها و آثار استاد سیدهادی خسروشاهی»، کد خبر: 888359 ، ۸ اسفند ۱۳۹۸ ـ ۱۶:۲۳.
[30]. روزنامه جمهوری اسلامی، دوشنبه ۱۲ اسفند ۱۳۹۸، ش ۱۱۶۶۷، ص حوزه، مقاله: «کارنامه علمی فرهنگی استاد سیدهادی خسروشاهی».
[31]. «مجموعه آثار استاد سیدهادی خسروشاهی»، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
[32]. نگاهی به زندگی، ...، همان؛ خبرگزاری رسمی حوزه، همان.
[33]. دانشنامه حوزوی، ویکی فقه، مبحث: «سیدهادی خسروشاهی».
تعداد بازدید: 68
