13 مرداد 1403
مرجان مهدی‌پور
از گذشته تاکنون ارتباطات دو کشور همسایه یعنی ایران و عراق مورد توجه پژوهشگران بوده و هست. «مناسبات فرهنگی و اجتماعی دو قرن اخیر ایران و عراق» عنوان کتابی است که سیدعلی موجانی با همکاری مسعود تاره نگاشته است.
این کتاب شامل 5 فصل است که از دوره قاجاریه در ایران و سال‌های پایانی حکومت ممالیک در عراق آغاز می‌شود. حضور علمای برجسته شیعی در عتبات عالیات بسیار مورد توجه دولت ایران بود زیرا حمایت و همراهی مراجع شیعی با دولت قاجاریه موجب تداوم مقبولیت اجتماعی آنان می‌شد. بنابراین مراجع در سفرهای خود به ایران و زیارت حضرت علی‌بن‌موسی الرضا(ع) مورد توجه شاهان و شاهزادگان ایرانی بودند. همچنین پادشاهان ایران به آبادانی مراکز متبرکه ائمه شیعه در عراق نیز توجه فراوانی داشتند.
فصل اول با عنوان «عراق در آستانه پادشاهی قاجاریه در ایران» به بررسی تحولات اجتماعی این دوره پرداخته و مواردی چون عهدنامه ارزروم، پایان عصر ممالیک و آغاز حکومت نجیب پاشا را مورد بررسی قرار می‌دهد و از مشروطیت به عنوان نقطه پیوند اجتماعی عراق و ایران سخن می‌گوید.
نویسنده در فصل دوم به « ویژگی‌های فرهنگی – اجتماعی شهرهای مقدس» از جمله نجف، کربلا، کاظمین و سامرا پرداخته است. آوردن تصاویر و اسناد در میانه متن به گویاسازی مطالب برای مخاطب کمک زیادی کرده است.
«حوزه‌های علمیه و مراکز آموزشی در عراق» فصل سوم کتاب است که مدارس دینی و نظام آموزشی جدید عراقی، مدارس نوین ایرانیان مقیم عراق، زبان فارسی در عراق و مدارس عراقیان در ایران را به‌طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار داده است.
آنچه در فصل چهارم با عنوان «میراث مشترک مکتوب و ماندگار» می‌خوانیم توضیحی درباره گسترش مساجد و مدارس و تألیف و تصنیف کتاب است. نویسنده همچنین علت دارالعلم شدن بغداد را فراوانی دانشمندان، مصنفان، کاتبان و... در دوره خلافت هارون‌الرشید و مأمون می‌داند. منابع فراوان مکتوب ایرانیان در عراق، صنعت چاپ، موقوفات، عراقیان ایرانی تبار، مناسبات پرچالش مذهبی و... نیز از مطالب دیگر این فصل است.
«تبادلات و توافقات فرهنگی رسمی میان ایران و عراق» عنوان فصل پنجم است که از عهدنامه مودت میان دو کشور و مذاکره درباره نخستین و نیز دومین موافقتنامه فرهنگی سخن می‌گوید.
در پایان کتاب منابع و مآخذ آمده که شامل اسنادی از بایگانی ترکیه، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و آرشیوهای بریتانیاست. البته منابع کتاب‌های فارسی و عربی نیز آمده است.
از ویژگی‌های پژوهشی کتاب می‌توان به آوردن اسناد و تصاویر در میان متن و نیز توضیحات کامل نویسنده در پاورقی هر صفحه اشاره کرد. لازم به تذکر است که در فهرست مطالب، شماره صفحه فصل سوم با شماره صفحه داخل متن مطابقت ندارد.
کتاب «مناسبات فرهنگی و اجتماعی دو قرن اخیر ایران و عراق» با 335 صفحه در سال 1402ش توسط انتشارات بین‌المللی الهدی با قیمت 200هزار تومان چاپ و منتشر شده است.
تعداد بازدید: 31
