05 اسفند 1403
احمد ساجدی
آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، مدت 35 سال و 4 ماه در قید حیات بود، اما در این مدت کمتر از دو ماه منصب نخست‌وزیری را برعهده داشت.
از ۸ شهریور ۱۳۶۰ که آقایان محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌وزیر بر اثر انفجار بمب در ساختمان نخست‌وزیری به شهادت رسیدند، تا انتخابات بعدی ریاست جمهوری (۱۰ مهر ۱۳۶۰) و اعلام پیروزی آیت‌الله خامنه‌ای (۱۲ مهر 1360)، محمدرضا مهدوی کنی مدت کوتاهی عهده‌دار کابینه بود. او پس از تنفیذ ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای توسط امام خمینی (۱۷ مهر1360) و برگزاری مراسم تحلیف در مجلس شورای اسلامی (۲۱ مهر 1360) در روز ۲۳ مهر ۱۳۶۰ از نخست‌وزیری استعفا کرد. با این حال وی تا ۷ آبان ۱۳۶۰ که میرحسین موسوی با رأی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به نخست‌وزیری رسید، مسئولیت نخست‌وزیری را ادامه داد.[1]
مهدوی کنی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، با تأیید امام‌خمینی، به عضویت شورای انقلاب در آمد. پس از پیروزی انقلاب و تشکیل دولت موقت، همراه محمدجواد باهنر به نمایندگی از طرف شورای انقلاب، به عنوان ناظر، در جلسات دولت موقت شرکت می‌کرد.[2] با اعلام موجودیت حزب جمهوری اسلامی، با این عذر که روح حزبی‌بودن را ندارد، وارد حزب نشد.[3]
وی پس از تشکیل کمیته انقلاب اسلامی برای ساماندهی امور انتظامی کشور و جلوگیری از فعالیت گروه‌های مختلف، به پیشنهاد مرتضی مطهری، با حکم امام خمینی به فرماندهی کمیته انقلاب اسلامی منصوب شد[4] همچنین پس از استعفای حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی از سرپرستی وزارت کشور در بهمن ۱۳۵۸، ابتدا متصدی این وزارت‌خانه شد و سپس از سوی شورای انقلاب به عنوان وزیر کشور انتخاب گردید و نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی را برگزار کرد.[5] وی که در ۱ اسفند 1358 از سوی امام خمینی به عضویت فقهای شورای نگهبان درآمده بود،[6] پس از انتخاب محمدعلی رجایی به نخست‌وزیری، دوباره وزیر کشور شد[7] اما طی نامه‌ای به امام خمینی جمع این دو مسئولیت را غیرممکن دانست. امام در 8 شهریور 1359 طی جوابیه‌ای حضور وی در شورای نگهبان را بهتر از وزارت کشور دانست، مگر اینکه برای وزارت کشور فرد واجد شرایط پیدا نشود.[8] در ۱۲ بهمن 1359 امام خمینی ابوالقاسم خزعلی را به جای مهدوی کنی در شورای نگهبان منصوب کرد[9] و پس از پایان مسئولیت وزارت کشور، بار دیگر مهدوی کنی را در ۲۱ اسفند ۱۳۶۰ به عضویت فقهای شورای نگهبان درآورد.[10] مهدوی کنی در ماجرای اختلاف میان رئیس‌جمهور بنی‌صدر با آقایان بهشتی، رفسنجانی و رجایی، با حکم امام خمینی در 12 فروردین۱۳۶۰، نماینده ایشان در هیئت حکمیت شد تا دیدگاه‌های طرف‌های مخالف را بشنود و از بروز اختلاف در کشور جلوگیری کند.[11]
وی که در دولت محمدجواد باهنر نیز وزیر کشور بود، پس از شهادت رجایی و باهنر در ۸ شهریور۱۳۶۰، از طرف شورای موقت ریاست‌جمهوری به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی شد.
روز 10 شهریور ۱۳۶۰ شورای موقت ریاست جمهوری (که متعاقب به شهادت رسیدن آقایان رجایی و باهنر بر اساس اصل ۱۳۳ قانون اساسی و با عضویت رؤسای قوای مقننه و قضائیه شکل گرفت) طی حکمی محمدرضا مهدوی کنی را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. این حکم در همان روز در مجلس شورای اسلامی توسط حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس قرائت شد و بلافاصله در مورد وی رأی‌گیری به عمل آمد. در نتیجه مهدوی‌کنی توانست از مجموع ۱۹۶ رأی ماخوذه، با ۱۷۸ رأی موافق، 10 رأی مخالف و 8 رأی ممتنع از مجلس رأی اعتماد بگیرد.[12] روز ۱۱ شهریور ۱۳۶۰ مهدوی‌کنی اسامی کابینه ۲۲ نفره خود را برای اخذ رأی اعتماد به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. در نامه وی به رئیس مجلس آمده است: «بسمه تعالی - مجلس شورای اسلامی - در اجرای اصل ۱۳۳ قانون اساسی و با عنایت به ماده ۷۹ آیین‌نامه داخلی مجلس بدین وسیله اسامی هیئت وزیران که به تصویب شورای موقت ریاست جمهوری رسیده است به منظور اخذ رأی اعتماد تسلیم می‌شود. نظر به اینکه اعضای این دولت در کابینه برادر شهیدمان حجت‌الاسلام دکتر محمدجواد باهنر نیز عهده‌دار همین وظایف بودند، لذا برنامه دولت همان است که در هنگام معرفی کابینه قبلی تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است.»[13]
بیشتر وزیران مهدوی کنی، وزیران دولت شهید باهنر بودند و برنامه دولت نیز همان برنامه دولت شهید باهنر بود. تنها حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق نوری جایگزین مهدوی کنی در وزارت کشور شد و برای پست وزارت راه، هادی نژادحسینیان معرفی شد.
روز ۱۲ شهریور ۱۳۶۰ کابینه مهدوی‌کنی با ۱۷۰ رأی موافق، ۴ رأی مخالف، ۴ رأی ممتنع و ۹ نفر غایب، موفق به کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی شد. مهدوی کنی در جلسه علنی مجلس طی سخنانی اهداف و برنامه‌های دولت خود را تشریح کرد. وی توجه به سه موضوع یعنی جنگ تحمیلی، تأمین امنیت داخلی و اقتصاد کشور را به عنوان اهداف اصلی دولت خود مورد تأکید قرار داد.[14]
اعضای کابینه مهدوی کنی عبارت بودند از:
۱- علی‌اکبر پرورش وزیر آموزش و پرورش ۲- عبدالمجید معادیخواه وزیر ارشاد اسلامی ۳- حسین نمازی وزیر اقتصادی و دارایی ۴- میرحسین موسوی وزیر امور خارجه ۵- حبیب‌الله عسگری اولادی مسلمان وزیر بازرگانی ۶- هادی منافی وزری بهداری ۷- مرتضی نبوی وزیر پست و تلگراف و تلفن ۸- سیدمحمد اصغری وزیر دادگستری ۹- سیدموسی نامجو وزیر دفاع ۱۰- هادی نژادحسینیان وزیر راه و ترابری ۱۱- مصطفی هاشمی خوراسگانی وزیر صنایع ۱۲- محمدعلی نجفی وزیر فرهنگ و آموزش عالی ۱۳- محمد میرمحمد صادقی وزیر کار و امور اجتماعی ۱۴- محمد سلامتی وزیر کشاورزی ۱۵- سیدکمال‌الدین نیک‌روش وزیر کشور ۱۶- شهاب گنابادی وزیر مسکن و شهرسازی ۱۷- بهزاد نبوی وزیر مشاور در امور اجرایی ۱۸- محمدتقی بانکی وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه و بوجه ۱۹- محمود روحانی وزیر مشاور و سرپرست سازمان بهزیستی ۲۰- سیدحسین موسویان وزیر مشاور و سرپرست شرکت ملی فولاد ایران ۲۱- محمد غرضی وزیر نفت ۲۲- حسن غفوری‌فرد وزیر نیرو.[15]
دولت مهدوی کنی همان طرح‌ها و برنامه‌های مصوب کابینه شهید باهنر را ادامه داد. مهمترین اقدام این دولت برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در دهم مهر 1360 بود؛ انتخاباتی که مهدوی کنی خود یکی از نامزدهای آن بود[16] ولی به پیروزی آیت‌الله خامنه‌ای انجامید.
روز ۲3 مهر ۱۳۶۰ مهدوی‌کنی 40 روز پس از اخذ رأی اعتماد برای کابینه خود، استعفای خود و کابینه‌اش را اعلام کرد. وی در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور نوشت: «با توجه به مسئولیت سنگینی که قانون اساسی به عهده شما گذاشته است، موضوع ادامه کار یا استعفای دولت در جلسه مورخ 23 مهر 1360 مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه هیئت دولت به منظور بازگذاشتن دست جنابعالی در انتخاب نخست‌وزیر و اعضای کابینه، استعفا را ارجح و اصلح تشخیص داد. لذا اینجانب استعفای خود را تقدیم می‌دارم و به مقتضای اصل ۱۳۵ قانون اساسی تا تعیین دولت جدید، وظایف خود را کماکان ادامه داده و از درگاه خداوند متعال برای جنابعالی سلامت و در ایفای وظایف محوله موفقیت آرزو دارم.»[17]
روز ۱۰ آبان ۱۳۶۰ یکصد و نود نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی مراتب قدردانی خود را از خدمات و زحمات وی در دوران نخست‌وزیری ابراز کردند.[18]
مهدوی کنی در ۱۰ آبان ۱۳۶۰ دبیرکل جامعه روحانیت مبارز تهران شد.[19] در ۲ دی ۱۳۶۰ امام خمینی، وی را به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی منصوب کرد.[20] در پی بروز اختلاف با علی‌اکبر ناطق نوری وزیر کشور در مورد نحوه اداره کمیته انقلاب اسلامی، مهدوی کنی از سرپرستی کمیته در ۱۷ مرداد ۱۳۶۱ استعفا کرد.[21] امام خمینی از این استعفا ابراز تأسف کرد و او را فردی کوشا و در خدمت اسلام دانست.[22] مهدوی کنی در دی 1361 همراه چند تن از شخصیت‌های سیاسی و علمی، دانشگاه امام‌صادق(ع) را تأسیس و افتتاح کرد. رهبری و اداره دانشگاه از سوی هیئت مؤسس، به مهدوی کنی واگذار شد و این مسئولیت تا پایان عمر وی ادامه داشت.[23]
امام خمینی در ۱۴ مهر ۱۳۶۲ برای تشکیل ستاد کمک‌رسانی به مردم مناطق بمباران‌شده کشور، به مهدوی کنی مأموریت داد.[24] همچنین ایشان در ۲۶ شهریور ۱۳۶۳، تولیت و تصدی موقوفات مدرسه مروی تهران را به مهدوی کنی واگذار کرد.[25]
مهدوی کنی از روزهای پایانی سال ۱۳۶۱ تا مرداد ۱۳۶۴، امام جمعه موقت تهران بود. او در این مدت 9 بار نماز جمعه اقامه کرد. همچنین در سال ۱۳۷۷ که امامان جمعه موقت تهران به دلیل نامزدی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری و قانون انتخابات مجلس خبرگان نمی‌توانستند، نماز جمعه را اقامه کنند، سه هفته نماز جمعه تهران را اقامه کرد.[26]
مهدوی کنی در آذر ۱۳۶۶ در مراسم تحویل وصیت‌نامه امام خمینی برای نگهداری در مجلس خبرگان و آستان قدس رضوی حضور داشت و پس از آن، به همراه مهدی کروبی، حسن صانعی و محمدرضا توسلی طی مأموریتی، نسخه‌ای از وصیت‌نامه ایشان را به آستان قدس رضوی تحویل دادند.[27]
در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ مهدوی کنی در شمار بیست نفری بود که امام خمینی آنان را برای بازنگری قانون اساسی تعیین کرد.[28] در 17 اسفند 1389 مهدوی کنی در انتخابات هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری شرکت کرد و به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری برگزیده شد.[29] وی از این پس تا زمان فوت، مسئولیت سیاسی عمده‌ای نداشت.
مهدوی کنی در ۱۴ خرداد 1393 پس از شرکت در مراسم سالگرد رحلت امام خمینی، بر اثر ایست قلبی در بیمارستان شهید رجایی تهران تحت مراقبت‌های ویژه پزشکی قرار گرفت[30] و سرانجام پس از چند ماه که در حالت کما به سر می‌برد، در ۲۹ مهر همان سال در ۸۳ سالگی درگذشت. مراسم تشییع و اقامه نماز بر پیکر وی به امامت آیت‌الله خامنه‌ای صبحِ پنجشنبه ۱ آبان در دانشگاه تهران برگزار و بنابر وصیت خود وی برای تدفین در کنار مزار آیت‌الله ملاعلی کنی به شهر ری منتقل و در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) به خاک سپرده شد.[31]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. روزنامه اطلاعات، 7 آبان 1360، ش 16563، ص 1.
[2]. مهدوی کنی، محمدرضا، خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی، تدوین غلامرضا خواجه سروی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ 2، ۱۳۸۷، ص ۲۱۱ - ۲۱۲.
[3]. مهدوی کنی، خاطرات، ص ۱۸۷.
[4]. مهدوی کنی، خاطرات، ص ۲۲۴ – ۲۲۸.
[5]. مهدوی کنی، خاطرات، ص ۲۷۶ – ۲۷۹، ۲۸۴ و ۳۴۲.
[6]. مهرپور، حسین، مجموعه نظریات شورای نگهبان، (دوره اول از تیر ماه ۱۳۵۹ تا تیرماه ۱۳۶۵)، تهران، کیهان، چ 1، ۱۳۷۱، ج 1، ص بیست و سه.
[7]. اداره کل آرشیو اسناد و موزه دفتر ریاست‌جمهوری، دولت‌های ایران، از میرزانصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ 2، ۱۳۷۹، ص ۴۵۹ و ۴۶۷.
[8]. صحیفه امام، ج 13، ص ۱۷۰.
[9]. صحیفه امام، ج 14، ص ۴۲.
[10]. صحیفه امام، ج 16، ص ۱۰۱.
[11]. صحیفه امام، ج 14، ص ۲۴۸ – ۲۴۹.
[12]. روزنامه اطلاعات، ۹ شهریور ۱۳۶۰، ش 16514، ص ۲؛ همان، ۱۱ شهریور ۱۳۶۰، ش 16516، ص 3.
[13]. روزنامه اطلاعات ۱۲ شهریور ۱۳۶۰، ش 16517، ص 3.
[14]. روزنامه کیهان ۱۴ شهریور ۱۳۶۰، ش 11375، ص ۳؛ روزنامه اطلاعات ۱۴ شهریور ۱۳۶۰، ش 16518، ص ۳.
[15]. روزنامه اطلاعات، ۱۲ شهریور ۱۳۶۰، ش 16517، ص 6، عنوان خبر: «آیت‌الله مهدوی کنی کابینه خود را معرفی کرد».
[16]. روز ۲۸ شهریور ۱۳۶۰ یعنی 6 روز پس از آنکه دولت مهدوی کنی از مجلس رأی اعتماد گرفت، شورای نگهبان فهرست اسامی کاندیداهای واجد صلاحیت برای برگزاری دور سوم انتخابات ریاست جمهوری را منتشر کرد. بر اساس اطلاعیه وزارت کشور آقایان خامنه‌ای، مهدوی‌کنی، علی‌اکبر پرورش، سیدرضا زواره‌ای و حسن غفوری فرد، به عنوان کاندیداهای دارای صلاحیت اعلام شدند؛ روزنامه اطلاعات، ۲۹ شهریور ۱۳۶۰، ش 16530، ص ۲.
[17]. روزنامه اطلاعات، 26 مهر 1360، ش 16553، ص 2.
[18]. روزنامه اطلاعات ۱۱ آبان 1360، ش 16566، ص 2 - 3؛ روزنامه جمهوری اسلامی ۱۱ آبان 1360، ش 700، ص ۱۲.
[19]. سلیمی بنی، صادق و آیت مظفری، جامعه روحانیت مبارز، قم، زمزم هدایت، چ 1، ۱۳۸۸، ص ۲۸۶.
[20]. صحیفه امام، ج 15، ص ۴۴۴.
[21]. مهدوی کنی، خاطرات، ص ۲۷۰ – ۲۷۱؛ ناطق نوری، علی‌اکبر، خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، تدوین مرتضی میردار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ 1، ۱۳۸۴، ج 2، ص ۲۷ – ۲۸.
[22]. صحیفه امام، ج 16، ص ۴۰۸.
[23]. مهدوی کنی، خاطرات، ص ۳۹۷ – ۳۹۸؛ پایگاه خبری جماران، موضوع: «زندگینامه آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی».
[24]. صحیفه امام، ج 18، ص ۱۸۰.
[25]. صحیفه امام، ج 19، ص ۷۱.
[26]. محمدمهدی اسلامی، گزارشی از ۳۲ سال اقامه نماز جمعه تهران؛ کدام خطیب جمعه محبوب‌تر است؟، پایگاه خبری تحلیل بصیرت.
[27]. صحیفه امام، ج 21، ص ۳۹۲.
[28]. صحیفه امام، ج 21، ص ۳۶۴.
[29]. پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، موضوع: «فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله مهدوی کنی بعد از پیروزی انقلاب»، کد خبر: ۸۱۲۷.
[30]. جمهوری اسلامی ایران، خبرگزاری، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴ خرداد ۱۳۹۳.
[31]. روزنامه جمهوری اسلامی، 3 آبان 1393؛ ویکی نور، موضوع: «مهدوی کنی، محمدرضا».
تعداد بازدید: 24
