21 بهمن 1403
احمد ساجدی
اصطلاح شهدای محراب در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی به ائمه جمعه‌ای اطلاق شده که در جریان برگزاری نماز، یا در حال عزیمت به محل نماز یا پس از برگزاری نماز، به دست تروریست‌ها ترور شده و به شهادت رسیده‌اند. سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، سیداسدالله مدنی، محمد صدوقی، سیدعبدالحسین دستغیب، و عطاءالله اشرفی اصفهانی پنج شهید محراب هستند. البته از آیت‌الله سیدمحمدباقر حکیم مؤسس «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» نیز به عنوان شهید محراب یاد شده است.
سازمان مجاهدین خلق از ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ که اعلام جنگ مسلحانه علیه نظام جمهوری اسلامی کرد، به دفعات در بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های رسمی خود، ائمه جمعه و جماعات را مبلغین و بلندگوهای تبلیغاتی نظام جمهوری اسلامی دانسته و آنان را در فهرست ترورهای خود قرار داده است. برای مثال آیت‌الله خامنه‌ای امام جمعه تهران در ۶ تیر ۱۳۶۰ در مسجد ابوذر تهران در جریان یک عملیات تروریستی مجروح شد.[1] غلامرضا حسنی امام جمعه ارومیه در ۱۳ مرداد ۱۳۶۰ در یک عملیات تروریستی طراحی شده توسط مجاهدین خلق مجروح شد.[2] صادق احسان‌بخش امام جمعه رشت در ۲۶ فروردین ۱۳۶۱ در جریان یک عملیات ترور که توسط سازمان مجاهدین خلق برنامه‌ریزی شده بود جانباز گردید.[3] و ....
در بیانیه‌های صادره از سوی سازمان مجاهدین خلق، ائمه جمعه به دلیل آنکه با انبوه جمعیت بیشتری سر و کار دارند و در خطبه‌های نماز شرعاً موظف به آگاه‌کردن نمازگزاران از مسائل سیاسی روز هستند[4] به مراتب بیشتر از سایر امامان جماعت مساجد، مد نظر سازمان بودند. این سازمان، ائمه جمعه و جماعات را به دلیل مسئولیتی که در آگاهی‌بخشی به جامعه دارند جزو «رأس‌های نظام» دانسته‌است.
در سال ۱۳۶۰ بنی‌صدر پس از عزل شدن از مقام ریاست جمهوری به مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق پیغام داد که: «باید شروع به زدن رأس‌های آنها کرد، چاره‌ای نیست.»[5]
از ۱۳۶۰ که سازمان مجاهدین خلق وارد فاز نظامی شد تا اواسط ۱۳۶۱ به فاصله یک سال و چند ماه، غیر از حوادث مهمی چون انفجار هفتم تیر و هشتم شهریور، چند تن از ائمه جمعه توسط تروریست‌های این سازمان به شهادت رسیدند. رجوی در جمع‌بندی عملکرد این یک سال، چنین نوشته است:
«در مرحله اول قبل از هر چیز شاه‌مهره‌ها هدف بودند. هدف، بی‌آینده کردن رژیم و سلب ثبات از آن بود. خلاصه در یک کلام، کار کسی جز مجاهدین نبود. کار، حساب شده و برنامه‌ریزی شده بود.»[6]
در دی ۱۳۶۱ نیز رجوی در مصاحبه با نشریه «الوطن‌العربی»، ترجمه آن توسط «مجاهد» ارگان سازمان منتشر شد، بدون اشاره به عزم سازمان برای ترور ائمه جمعه گفت: «تاکنون ۲۰۰۰ نفر از آخوندهای حاکم و سایر مسئولین رژیم به هلاکت رسیده‌اند.»[7] بسیاری از این «آخوندها» ائمه مساجد، و دستِ کم پنج نفر از آنان، شهدای محراب بوده‌اند.
در ایران پنج نفر از ائمه جمعه در فهرست «شهدای محراب» قرار دارند که عبارتند از:
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی
روز 10 آبان 1358 آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی امام جمعه تبریز پس از اقامه نماز عید سعید قربان توسط یکی از اعضای گروه تروریستی فرقان ترور شد و به شهادت رسید. آیت‌الله قاضی در 1293 در تبریز متولد شد، در 1318 راهی قم شد و در درس خارج آیت‌الله سیدحسین بروجردی و امام خمینی شرکت کرد. در 1328 رهسپار نجف گردید. سپس در سال ۱۳۳۱ به تبریز بازگشت. او از بدو شکل‌گیری نهضت امام خمینی، از همراهان امام بود. در 1341 به علت حمایت از امام و فعالیت علیه حکومت شاه دستگیر و به زندان قزل قلعه منتقل و سپس به شهرهای بافت، کرمان، زنجان و پس از آن به عراق تبعید شد. ولی بعد از یکسال به ایران بازگشت و تا پیروزی انقلاب به مبارزه ادامه داد. آیت‌الله‌قاضی طباطبایی «اولین شهید محراب» لقب گرفته است.[8]
سیداسدالله مدنی تبریزی
روز ۲۰ شهریور ۱۳۶۰ آیت‌الله سیداسدالله مدنی امام جمعه تبریز حین اقامه نماز جمعه ترور شد و به شهادت رسید. عامل ترور او یکی از اعضای سازمان مجاهدین خلق به نام «مجید نیکو» بود. وی با انفجار نارنجکی که به کمر خود بسته بود، به هنگام برگزاری نماز جمعه، آیت‌الله مدنی را به همراه سه نفر دیگر از نمازگزاران به شهادت رساند. مدنی در سال ۱۲۹۳ در توابع تبریز متولد شد. تحصیلات حوزوی خود را در مدرسه طالبیه تبریز و حوزه علمیه قم و نجف اشرف سپری کرد. او از دهه چهل در همدان حضور تبلیغی داشت و از سال ۱۳۵۰ به دستور امام خمینی برای ترویج و تدریس در حوزه علمیه خرم‌آباد، در این شهر نیز حضور داشت. مدنی در سال‌های قبل از انقلاب چند بار توسط ساواک دستگیر و تبعید شده بود. او از همراهان نهضت امام خمینی بود و پس از پیروزی انقلاب مدتی در مجلس خبرگان قانون اساسی عضویت داشت. آیت‌الله مدنی «دومین شهید محراب» لقب گرفته است.[9]
سیدعبدالحسین دستغیب
روز ۲۰ آذر ۱۳۶۰ آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب امام جمعه شیراز و نماینده امام در استان فارس در مسیر رفتن به محل برگزاری نماز جمعه، توسط زنی از تشکیلات سازمان مجاهدین خلق ترور شد و به شهادت رسید. در این حادثه که با انفجار نارنجک توسط تروریست مذکور صورت گرفت ۱۲ نفر دیگر از همراهان آیت‌الله دستغیب به شهادت رسیدند. دستغیب در سال ۱۲۹۲ در شیراز به دنیا آمد. در ماجرای کشف حجاب اجباری رضاخانی دستگیر و زندانی شد و پس از آزادی از زندان در سال ۱۳۱۴ به نجف عزیمت کرد و تحصیلات خود را در آن دیار ادامه داد. پس از سقوط رضاخان به ایران بازگشت و به تدریس در حوزه علمیه پرداخت. با آغاز نهضت امام‌خمینی از همراهان ایشان بود و در این سال‌ها، تبعید و زندان را در کارنامه سیاسی خود داشت. در دوره پهلوی با جشن هنر شیراز به مخالفت برخاست به گونه‌ای که در سال ۱۳۵۶ موجب تعطیلی آن شد. پس از پیروزی انقلاب با رأی مردم استان فارس نماینده آنان در مجلس خبرگان قانون اساسی شد و در سال ۱۳۵۸ با حکم امام‌خمینی به امامت جمعه شیراز منصوب شد. آیت‌الله دستغیب «سومین شهید محراب» لقب گرفته است.[10]
شیخ محمد صدوقی
روز 11 تیر 1361 آیت‌الله شیخ محمد صدوقی نماینده امام و امام جمعه یزد دقایقی پس از پایان برگزاری نماز جمعه و در حالی که روزه‌دار بود، در عملیات تروریستی انفجار نارنجک توسط یک عضو سازمان مجاهدین خلق در سن 75 سالگی به شهادت رسید. صدوقی در سال ۱۲۸۸ در یزد به دنیا آمد. او از شاگردان آیات عظام عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم، سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای، و سیدصدرالدین صدر بود. پس از درگذشت حائری سطوح متوسط و عالی را تدریس می‌کرد و مسئولیت رسیدگی به امور طلاب و تقسیم شهریه که از زمان حائری یزدی به او سپرده شده بود، تا زمان مرجعیت آیت‌الله بروجردی استمرار یافت. از ۱۳۳۰ به یزد بازگشت و علاوه بر احیاء مدارس علمیه، به تدریس فقه و اصول و برگزاری جلسات تفسیر و سخنرانی‌های روشنگرانه پرداخت. وی از یاران امام و از همراهان وفادار نهضت امام خمینی از سال ۱۳۴۱ به بعد بود. آیت‌الله صدوقی «چهارمین شهید محراب» لقب گرفته است.[11]
عطاءالله اشرفی اصفهانی
مهر 1361 آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی امام جمعه کرمانشاه در نماز جمعه این شهر در 83 سالگی بر اثر انفجار بمب توسط یکی از عناصر سازمان مجاهدین خلق به نام محمدحسین خداکرمی به شهادت رسید. عطاءالله اشرفی اصفهانی در سال ۱۲۸۱ش در سده اصفهان متولد شد. او تحصیلات مقدماتی را در سده آغاز کرد و برای ادامه تحصیل از 12 سالگی به اصفهان رفت. سپس عازم قم شد و یک سال از درس عبدالکریم حائری، 10 سال از درس‌های سیدمحمدتقی خوانساری و سیدصدرالدین صدر و سیدمحمد حجت، و 12 سال از درس سیدحسین بروجردی بهره برد و در فلسفه شاگرد امام‌خمینی بود. پس از ۲۳ سال اقامت در حوزه علمیه قم، در ۱۳۳۵ به نمایندگی آیت‌الله بروجردی در کرمانشاه ساکن شد. با مطرح شدن مرجعیت امام‌خمینی از مروجین ایشان و با آغاز نهضت امام‌خمینی از حامیان و همراهان ایشان و از جمله علمای مهاجر به تهران جهت حمایت از امام بود. او به دلیل همراهی با امام، سابقه زندان‌های ساواک را نیز دارد. وی «پنجمین شهید محراب» لقب گرفته است.[12]
سیدمحمدباقر حکیم
آیت‌الله سیدمحمدباقر حکیم نیز از دیگر شهدای محراب به شمار می‌رود. او در ۷ شهریور ۱۳۸۲ (روز جمعه، اول رجب سال ۱۴۲۴) پس از امامت نماز جمعه و هنگام خروج از صحن نجف اشرف، در انفجار اتومبیل بمب‌گذاری شده به همراه ۸۳ نفر از همراهانش به شهادت رسید. حکیم در ۲۰ مرداد ۱۳۱۸ در نجف بدنیا آمد. پدرش آیت‌الله سیدمحسن حکیم از مراجع تقلید شیعه بود. تحصیلات حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و فلسفه و علوم قرآنی را به طور تخصصی دنبال کرد و در فقه و اصول به درجه اجتهاد نایل شد. وی به همراه سیدمحمدمهدی حکیم، سیدمحمدباقر صدر و چندتن دیگر در ۱۳۳۷ حزب‌الدعوه را تأسیس کرد. در دوره دیکتاتوری صدام حسین در ایران ساکن شد و در 1361 مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را تأسیس کرد. پس از حمله نیروهای آمریکایی به عراق و سقوط رژیم بعث در ۱۳۸۲، در ۲۱ اردیبهشت همان سال به عراق بازگشت و در نجف اقامت گزید و در هفتم شهریور همان سال به شهادت رسید.[13]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. روزنامه اطلاعات، 7 تیر 1360، ش 16463، ص 1.
[2]. خبرگزاری ایسنا، موضوع: «چند روایت ناگفته درباره امام جمعه فقید ارومیه»، کد خبر: 97030201319، تاریخ: 2 خرداد 1397.
[3]. روزنامه جمهوری اسلامی، 27 فروردین 1361، ش 831، ص 1 - 4.
[4]. امام خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، چ 1، 1379، ج 1، ص 221.
[5]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، پاییز 1385، ج 2، ص 588.
[6]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، همان، ص 595.
[7]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، همان، ص 596.
[8]. روزنامه جمهوری اسلامی، 12 آبان 1358، ش 127، ص 1 - 2؛ ویکی امام خمینی، موضوع: «سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی».
[9]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، همان، ص 654؛ روزنامه جمهوری اسلامی، 21 شهریور 1360، ش 657، ص 1 و 4؛ شیرازی، علی، یادواره شهید محراب آیت‌الله مدنی، قم، روح، چ 1، 1363، ص 31 و 32.
[10]. روزنامه اطلاعات 21 آذر 1360، ش 16599، ص 1 - 2؛ روزنامه جمهوری اسلامی، 21 آذر 1360، ش 733، ص 1 - 4.
[11]. سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام، همان، ص 673؛ ویکی امام خمینی، موضوع: «محمد صدوقی».
[12]. روزنامه کیهان، 24 مهر 1361، ش 11700، ص 1؛ روزنامه جمهوری اسلامی، 24 مهر 1361، ش 978، ص 1؛ زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید اشرفی اصفهانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[13]. روزنامه اطلاعات، 8 شهریور 1382، ش 22858، ص 1؛ ویکی شیعه، موضوع: «سیدمحمدباقر طباطبایی حکیم».
تعداد بازدید: 44
